บ้านเด่น เดิมขึ้นกับบ้านปันเจน หมู่ที่ 3 ตำบลแม่เกิ๋ง และต่อมาได้แยกหมู่บ้านมาเมื่อวันที่ 17 เดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2530 โดยทางหมู่บ้านมีจำนวนประชากรเพิ่มมากขึ้น จึงได้แยกหมู่บ้านมาปกครองกันเอง เมื่อประมาณปี พ.ศ. 2533 โดยมีนายสำราญ มะโนวอน เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรกของหมู่บ้านและปัจจุบันบ้านเด่นตั้งอยู่บริเวณที่ราบสูงมีลำห้วยโป่งนอก และลำห้วยสลกไหลผ่านตลอดเพื่อใช้อุปโภค บริโภคในการเกษตร ซึ่งเป็นแหล่งน้ำทำให้ชาวบ้านได้หล่อเลี้ยงชีวิตมาอย่างยาวนาน

สาเหตุที่เรียกชื่อว่าบ้านเด่นเป็นเพราะลักษณะพื้นที่คล้ายแดนประหาร เมื่อประมาณ 50 ปีก่อน นายเปี้ย สายสัมพันธ์ ซึ่งเป็นคนบ้านสลก และเป็นผู้นำศาสนาคริสต์ ได้ป่วยเป็นโรคเรื้อนซึ่งทำให้เป็นที่รังเกียจของชาวบ้าน จึงถูกขับไล่ออกจากบ้านสลกมาอยู่ในป่า รวมทั้งชาวบ้านคนอื่น ๆ ที่เป็นป่วยด้วยโรคเรื้อน ซึ่งป่าดังกล่าวก็คือบริเวณบ้านเด่นในปัจจุบัน จากนั้นได้มีสถาบันแมคเคนอาสาเข้ามารักษาคนป่วยจนหายดี ผู้คนในชุมชนบ้านเด่นจึงนับถือศาสนาคริสต์ ซึ่งในพื้นที่ตำบลแม่เกิ๋ง ทั้ง 8 หมู่บ้าน มีเพียง 1 หมู่บ้านคือบ้านเด่น หมู่ที่ 2 ที่นับถือศาสนาคริสต์

อาณาเขตติดต่อ

บ้านเด่น ตำบลแม่เกิ๋ง ตั้งอยู่ในอำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่ ห่างจากอำเภอวังชิ้น ไปทิศทางใต้ 6 กิโลเมตรห่างจากจังหวัดแพร่ ไปทิศทางเหนือ 75 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านปันเจน หมู่ที่ 3 ตำบลแม่เกิ๋ง อำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านนาเวียง หมู่ที่ 7 ตำบลวังชิ้น อำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านสบเกิ๋ง หมู่ที่ 1 ตำบลแม่เกิ๋ง อำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านค้างคำแสน หมู่ที่ 8 ตำบลแม่เกิ๋ง อำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่

ลักษณะทางกายภาพ

ลักษณะพื้นที่บ้านเด่น พื้นที่เป็นภูเขาคิดเป็นพื้นที่ประมาณร้อยละ 65 ของตำบล ประกอบด้วยทิวเขาเทือกเขาผีปันน้ำตะวันตกซึ่งเป็นเทือกเขาที่ทอดเป็นแนวยาวจากทิศเหนือสู่ทิศตะวันตกเฉียงใต้เลื่อนลงไปทางทิศใต้จนถึงอำเภอเถิน จังหวัดลำปาง แนวสันเขาลูกนี้ใช้เป็นแนวเขตปกครอง ระหว่างจังหวัดแพร่กับจังหวัดลำปาง ภูเขาสูงสุดมีความลาดชัน โดยเฉลี่ยประมาณ 80 องศา และเนินเขาเล็ก ๆ โดยทั่วไปของตำบลติดลำห้วยสลกและลำห้วยโป่งนอก

จากข้อมูลการสำรวจของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ปี 2565 ระบุจำนวนครัวเรือนและประชากรบ้านเด่น จำนวน 124 หลังคาเรือน ประชากรรวมทั้งหมด 287 คน แบ่งเป็นประชากรชาย 142 คน หญิง 145 คน ครัวเรือนปัจจุบันประกอบอาชีพทำการเกษตร ทำไร ทำนา อาศัยอยู่ร่วมกันเหมือนพี่น้อง

ผู้คนในชุมชนบ้านเด่น มีการรวมกลุ่มทั้งแบบทางการและไม่เป็นทางการ 

กลุ่มที่เป็นทางการ

• กลุ่มกองทุนแม่ของแผ่นดิน นายสำราญ มะโนวอน ซึ่งเป็นผู้ใหญ่บ้านในขณะนั้นได้ไปรับป้ายกองทุนแม่ของแผ่นดิน จากทูลกระหม่อมหญิงอุบลรัตน์ฯ ที่กรุงเทพฯ ในปี พ.ศ. 2551 ปัจจุบันมีเงินประมาณ 8,000 บาท มีผู้ใหญ่บ้านเป็นประธานกองทุน 
• กลุ่มกองทุนหมู่บ้าน นายจรัญ ปิงสมปาน เป็นประธานกลุ่ม 
• กลุ่มโครงการแก้ไขปัญหาความยากจน (กข.คจ.) นายนคร จาคำมา เป็นประธานกลุ่ม

กลุ่มที่ไม่เป็นทางการ

• กลุ่มผู้สูงอายุ
• กลุ่มสตรี
• กลุ่มอสม.
• กลุ่มเยาวชน

วิถีชีวิตทางวัฒนธรรม

คริสต์มาส เนื่องจากชุมชนบ้านเด่น เป็นชุมชนที่นับถือศาสนาคริสต์ โดยทุกปีทางหมู่บ้านจะจัดงานคริสต์มาสขึ้นในวันที่ 25 ธันวาคม ของทุกปี ในการเตรียมงานวันที่ 24 ตอนกลางคืนจะมีการกล่าวนมัสการโดยศิษยาภิบาล ซึ่งจะมีชาวบ้านเข้าร่วมกิจกรรมดังกล่าวด้วย รวมทั้งยังมีการแสดงของเด็กและเยาวชน ในวันที่ 25 ธันวาคม ของทุกปี จะมีการเฉลิมฉลองเนื่องในวันประสูติของพระเยซู ชาวบ้านส่วนใหญ่จะนำของขวัญไปรวมกันที่โบสถ์และมีการแลกของขวัญ รวมทั้งการและเล่นพื้นบ้านที่จัดในบางปี

วันอีสเตอร์ โดยมีความเชื่อว่าเป็นวันที่พระเยซูฟื้นขึ้นมาจากความตาย ซึ่งเป็นช่วงประมาณเดือนมีนาคม-เมษายน เช้ามืดของวันอาทิตย์ในวันอีสเตอร์ชาวบ้านจะไปนมัสการที่สุสาน มีการซ่อนไข่ให้ชาวบ้านหาเพื่อความสนุกสนาน ไข่ถือเป็นสัญลักษณ์ของชีวิตใหม่และความอุดมสมบูรณ์ ชาวคริสต์จึงใช้ไข่อีสเตอร์เป็นสัญลักษณ์แทนการฟื้นคืนพระชนม์ของพระเยซู หลังทานอาหารเช้าเสร็จชาวบ้านจะไปร่วมนมัสการที่โบสถ์ ช่วงบ่ายจะมีการแบ่งกลุ่มเพื่อเยี่ยมเยือนอวยพรตามบ้าน และแจ้งข่าวเกี่ยวกับการฟื้นคืนชีพของพระเยซู 

งานศพ ศาสนาคริสต์จะใช้ดอกไม้เคารพศพแทนธูป ซึ่งจะเป็นดอกอะไรก็ได้ ดอกไม้ดังกล่าวจะเป็นเครื่องแทนคุณงามความดีของผู้วายชนม์ ช่วงกลางคืนจะมีการนมัสการเพื่อไว้อาลัย และมีการบรรเลงเพลง รวมทั้งเชิญอาจารย์มาเทศนาคำสอนของพระเยซู ในอดีตเมื่อมีคนตายจะใช้การฝังแต่ปัจจุบันจะต้องพิจารณาจากปัจจัยอื่น ๆ เช่น ดูพื้นที่ว่ามีเพียงพอหรือไม่ ดูตามเจตนาของผู้ตายหรือญาติ เป็นต้น

1.นายอำนวย วิเศษบุญ

เป็นผู้ทำพิธีทางศาสนา ซึ่งได้ศึกษาจากสถาบันพระคริสตธรรม วิทยาลัยพระคริสตธรรม จังหวัดพะเยา นายอำนวยเริ่มต้นทำงานเมื่อปี พ.ศ. 2540 โดยแต่เดิมเป็นคนเชียงรายได้มาแต่งงานและอาศัยอยู่ที่บ้านเด่นประมาณปี พ.ศ. 2550 ชาวบ้านได้เห็นถึงความรู้ความสามารถจึงแต่งตั้งเป็นศิษยาภิบาลคริสตจักรสายสัมพันธ์ ประวัติการทำงานหลังจบการศึกษาได้ไปทำงานที่คริสตจักรวิมลศีล จังหวัดเชียงราย และได้ย้ายไปประจำอยู่ที่จังหวัดน่าน ณ คริสตจักรสาวัฒนาธรรม คริสตจักรแดนดำรงธรรม ต่อมาได้ย้ายกลับมาทำงานที่คริสตจักรแก้วเมืองมูล จังหวัดลำปาง และย้ายมาอยู่บ้านเด่นจนถึงปัจจุบัน

2.นายบุญเติง สมปุก

เป็นผู้เชี่ยวชาญด้านหมอดิน โดยได้ไปอบรมจากหน่วยงานสถานีพัฒนาที่ดินแพร่ หน่วยที่ 2 ได้นำความรู้ดังกล่าวมาใช้และแนะนำให้กับเกษตรกรในหมู่บ้านที่ทำไร่ทำสวน โดยสอนการทำน้ำหมักลดการใช้สารเคมี

ทุนวัฒนธรรม

วิหารคริสตจักรบ้านเด่น 

เนื่องจากหมู่บ้านเด่น นับถือศาสนาคริสต์ ทุกวันอาทิตย์เวลาประมาณ 09.00 น. ชาวบ้านจะไปที่วิหารคริสตจักร การไปร่วมในโบสถ์ทุกวันอาทิตย์ที่เรียกว่า "มิสซา" เพื่อระลึกถึงชีวิตและคำสอนของพระเยซู โดยชาวคริสต์ในสมัยแรก ๆ จะถือวันเสาร์เป็นวันพระและวันเริ่มต้นของสัปดาห์เหมือนอย่างศาสนายิว เพิ่งมาเปลี่ยนเป็นวันอาทิตย์ในสมัยของเซนต์ปอล และถือกันเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน ซึ่งปัจจุบันทุกวันอาทิตย์ชาวบ้านเด่นจะไปประกอบพิธีที่โบสถ์ โดยใช้เวลาประกอบพิธีกรรมประมาณครึ่งวัน ซึ่งปัจจุบันโบสถ์ที่ชาวบ้านเด่นใช้ประกอบพิธีมีอายุที่ยาวนานทำให้ทรุดโทรม ทางชาวบ้านจึงของบประมาณจากคริสจักรสายสัมพันธ์เพื่อทำการก่อสร้างวิหารหลังใหม่

อาหาร 

• ลาบ
• แกงแค
• นึ่งดอกแคป่ายัดไส้ 

บ้านเด่นเป็นชุมชนพื้นเมือง มีภาษาพูดที่เป็นภาษาพื้นเมือง ภาษาถิ่นเหนือ แต่ไม่มีภาษาเขียน 

ด้านสังคมและประชากร:

การเปลี่ยนแปลงของสังคมไปสู่ความทันสมัย เนื่องจากหมู่บ้านเด่น ซึ่งเป็นหมู่บ้านที่นับถือศาสนาคริสต์เพียงหมู่บ้านเดียวในพื้นที่ตำบลแม่เกิ๋ง ซึ่งเมื่อมีการแต่งงานกับคนต่างศาสนา อีกฝ่ายจะเปลี่ยนมานับถือศาสนาคริสต์หรือยังคงนับถือศาสนาเดิมก็ได้ ไม่มีการบังคับ แล้วแต่ความสมัครใจ ถ้าต้องการนับถือศาสนาคริสต์จะต้องไปรับที่โบสถ์โดยมีศิษยาภิบาลเป็นผู้ทำพิธีและประกาศตนเป็นสมาชิกของคริสตจักร ซึ่งในปัจจุบันได้มีการแต่งงานกับศาสนาอื่นนอกเหนือจากศาสนาคริสต์มากขึ้น และระบบความคิดของคนรุ่นใหม่ในสังคม ส่งผลให้วิถีชีวิตมีการเปลี่ยนแปลงตามไปด้วย

การเคลื่อนย้ายของประชากร ในอดีตคนในสังคมมีการอยู่อาศัยร่วมกันแบบครอบครัวขยาย ทำให้เกิดการเรียนรู้พิธีกรรมต่าง ๆ ให้สมาชิกรุ่นใหม่ได้เรียนรู้จากการถ่ายทอดของคนในครัวเรือน ต่อมาเมื่อสังคมพัฒนาไปสู่ความทันสมัย เกิดการเคลื่อนย้ายการใช้ชีวิตไปอยู่นอกชุมชน ตั้งแต่วัยเด็กที่ออกไปศึกษานอกชุมชน จนกระทั่งออกไปการประกอบอาชีพ และการแต่งงานข้ามวัฒนธรรม จนนำไปสู่การตั้งถิ่นฐานในต่างถิ่น การเคลื่อนย้ายของประชากรส่งผลโดยตรงต่อระบบวัฒนธรรม ทำให้เกิดความห่างเหินระหว่างคนในครอบครัว

1. โบสถ์คริสต์
2. ลำห้วยสลกที่กั้นระหว่างหมู่บ้านสลก-บ้านเด่น

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. (2566). รายงานภายใต้โครงการ การขับเคลื่อนแนวนโยบายการฟื้นฟูวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์ชาวเลและชาวกะเหรี่ยง ประจำปีงบประมาณ 2566. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). 

มูลนิธิ อีสตาร์. (ม.ป.ป.). คริสตจักรสายสัมพันธ์. https://tuthai.org/directory/church/

นคร จาคำมา, สัมภาษณ์, 30 กรกฏาคม 2566

บุญเติง สมปุก, สัมภาษณ์, 30 กรกฏาคม 2566

ประพันธ์ ปิงสมปาน, สัมภาษณ์, 30 กรกฏาคม 2566

อำนวย วิเศษบุญ, สัมภาษณ์, 30 กรกฏาคม 2566