ชุมชนบางช้างใต้ อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม ในอดีตมีเรื่องเล่าตำนานที่เล่าต่อกันมาว่า แต่เดิมท้องที่นี้เป็นป่ารกมีสัตว์ป่านานาชนิดอาศัยอยู่ รวมทั้งเป็นที่อยู่อาศัยของช้างโขลงใหญ่ซึ่งชอบลงมาหากินและเหยียบย่ำพื้นดินทำให้เส้นทางกลายเป็นทางน้ำและลำคลอง จนชาวบ้านในสมัยนั้นเรียกกันว่า "คลองบางช้าง" ต่อมาจึงกลายเป็นชื่อเรียกของชุมชนบริเวณนั้นและใช้เป็นชื่อตำบลมาจนถึงปัจจุบันนี้

ประวัติศาสตร์ชุมชนยังไม่ทราบแน่ชัด แต่ภายในชุมชนมีวัดบางช้างใต้เป็นวัดสำคัญ ปรากฏประวัติว่า สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2335 ในแผ่นดินรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 ต่อมาในปี พ.ศ. 2400 ทางวัดได้สร้างพระอุโบสถหลังที่ 2 ขึ้นมาใหม่แทนหลังแรกซึ่งถูกไฟไหม้ และได้มีการอัญเชิญพระพุทธรูปจากวัดเก่าแห่งหนึ่งในจังหวัดพระนครศรีอยุธยามาด้วยเรือพายม้า พระพุทธรูปองค์ดังกล่าวมีนามว่าหลวงพ่อเพชร ซึ่งเป็นพระพุทธรูปสมัยเชียงแสน ประทับนั่งอยู่ในปางสมาธิ ปัจจุบันประดิษฐานอยู่บนบุษบกภายในอุโบสถหลังที่ 3 ซึ่งสร้างขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 หรืออุโบสถหลังปัจจุบัน วัดบางช้างใต้เดิมชื่อ “วัดบางช้าง” พระเถระที่มีชื่อเสียงของวัดบางช้างใต้นี้ ได้แก่ พระครูวินัยธร (ใย กิตฺติธโร) อดีตเจ้าอาวาสรูปที่ 6 หลักฐานเหล่านี้ได้บันทึกไว้ในหนังสือทางประวัติศาสตร์ชื่อ วัฒนธรรมสามพราน วัดบางช้างใต้ ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อวันที่ 27 มกราคม พ.ศ.2479 ปัจจุบันมีพระครูอรุณธรรมวิสุทธิ์ เป็นเจ้าอาวาส

ชุมชนบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสาพราน จังหวัดนครปฐม เป็นชุมชนที่ตั้งอยู่ในเขตพื้นที่ราบลุ่มแม่น้ำ เป็นพื้นที่มีความอุดมสมบูรณ์ มีแม่น้ำท่าจีนไหลผ่าน และมีคลองบางช้างเป็นแหล่งน้ำภายในบริเวณชุมชน สภาพพื้นที่เหมาะแก่การทำเกษตรกรรมเป็นหลัก

บ้านบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม มีประชากรอยู่อาศัยทั้งหมดจำนวน 233 ครัวเรือน รวมประชากรทั้งหมดจำนวน 664 คน แบ่งเป็นชาย 312 คน หญิง 352 คน

ชุมชนบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสาพราน จังหวัดนครปฐม ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกี่ยวกับเกษตรกรรม เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ มีทรัพยากรน้ำที่เพียงพอเหมาะสำหรับทำการเกษตร ส่วนใหญ่เป็นการปลูกพืชเศรษฐกิจ พืชสวนชนิดต่าง ๆ เช่น ชมพู่ ฝรั่ง มะม่วง มะพร้าง มะนาว เป็นต้น

ชุมชนบางช้างใต้ ตำบลบางช้าง อำเภอสาพราน จังหวัดนครปฐม มีวิถีชีวิตที่เกี่ยวข้องกับเกษตรกรรม ปลูกพืช ทำสวน และเนื่องจากมีแม่น้ำลำคลองโดยรอบชุมชน จึงทำให้มีวิถีที่ผูกพันกับสายน้ำทั้งการเกษตร การคมนาคม และเป็นพื้นที่สำหรับจับสัตว์น้ำมาเป็นอาหารในครัวเรือน และชุมชนยังมีวัดบางช้างใต้เป็นศูนย์กลางชุมชน และเป็นศูนย์รวมศรัทธาของผู้คนในท้องถิ่น

วัดบางช้างใต้

วัดบางช้างใต้สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2335 ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 ต่อมาในปี ปัจจุบันมีพระครูอรุณธรรมวิสุทธิ์ เป็นเจ้าอาวาส ภายในวัดมีพิพิธภัณฑ์ที่รวบรวมศิลปวัตถุ วัฒนธรรมท้องถิ่นให้ผู้คนได้มาศึกษาเรียนรู้อีกด้วย

พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้

พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้ริเริ่มโดยพระครูอรุณธรรมวิสุทธิ์ (อาจารย์กลึง) รองเจ้าอาวาสองค์ก่อน ซึ่งท่านมรณภาพแล้ว การขาดผู้สานงานต่อทำให้งานพิพิธภัณฑ์หยุดชะงักไป รวมถึงปัญหาเรื่องความปลอดภัยของโบราณวัตถุต่างๆ ที่อยู่ในพิพิธภัณฑ์ พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้จึงไม่ได้เปิดให้ประชาชนทั่วไปเข้าไปชม เว้นแต่จะทำหนังสือขออนุญาตแจ้งมายังวัดก่อน

อาคารพิพิธภัณฑ์เป็นอาคารทรงไทยใต้ถุนสูง เดิมเป็นหอฉัน ชั้นบนจัดแสดงข้าวของสะสมของทางวัด และของที่ชาวบ้านผู้มีจิตศรัทธาอุทิศให้กับทางวัด วัตถุที่จัดแสดง ได้แก่ พระพุทธรูปโบราณ พระบุเงิน ตาลปัตร รอยพระพุทธบาทจำลอง คัมภีร์ใบลาน หีบพระธรรม ตู้พระธรรม ภาพถ่ายเก่าของวัด เครื่องลายคราม เครื่องปั้นดินเผา ตู้ไม้แกะสลัก เป็นต้น โดยในส่วนของพระพุทธรูปโบราณ พระบุเงิน และสิ่งของที่มีค่าทางวัดสร้างกรงเหล็กครอบเอาไว้ เพื่อป้องกันการสูญหาย ส่วนชั้นล่างเดิมทางวัดตั้งใจจะจัดแสดงเรือพื้นบ้านที่ทางวัดเก็บเอาไว้กว่า 100 ลำ แต่เนื่องจากท่านรองเจ้าอาวาสมรณภาพเสียก่อน งานจัดแสดงในส่วนนี้จึงหยุดชะงักไป ปัจจุบันดัดแปลงเป็นที่เก็บของของวัดและชิ้นส่วนเรือพื้นบ้านบางส่วน (ศูนย์มานุษยวิทยาสิริธร, 2548)

คลังข้อมูลชุมชน. ชุมชนบางช้างใต้ จ.นครปฐม. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 29 มกราคม 2567 จาก https://communityarchive.sac.or.th/community/BanBangChangTai

ฐานข้อมูลพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย. (2555). พิพิธภัณฑ์วัดบางช้างใต้. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 29 มกราคม 2567 จาก https://db.sac.or.th/museum/

องค์การบริหารส่วนตำบลบางช้าง. (2564). แผนพัฒนาท้องถิ่น (พ.ศ. 2566-2570). องค์การบริหารส่วนตำบลบางช้าง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม.