คลองผีเสื้อเป็นคลองที่กั้นระหว่างตำบลบางเตยและตำบลไร่ขิง ในช่วงปี พ.ศ. 2416 - 2482 ขุนนครรัฐเขต นายอำเภอสามพราน เป็นผู้ริเริ่มให้มีการขุดคลอง และมีการขึ้นทะเบียนชื่อคลอง จึงใช้จุดเด่นหรือความสำคัญของคลองมาตั้งเป็นชื่อคลอง ลุงพนม (ปราชญ์ท้องถิ่น) เล่าว่า สมัยก่อนมีหมอโบราณชื่อหมอสวนหรือก๋งสวน เก่งเรื่องการใช้ยารักษาไข้ และหมอไช้หรือก๋งไช้ เก่งเรื่องยารักษาเด็ก ชาวบ้านจะมีคำติดปากเรียกว่า "หมอสวนยาไข้ หมอไช้ยาเด็ก" บริเวณแถวคลองผีเสื้อมีต้นงวงช้างขึ้นเป็นจำนวนมาก สันนิษฐานว่าหมอสองคนน่าจะนำต้นงวงช้างมาปลูกเพื่อใช้ทำยา หมอสวนบอกให้ลุงพนมตัดหญ้างวงช้าง ซึ่งมีสารที่ผีเสื้อชอบ จึงเรียกว่า "คลองผีเสื้อ" เป็นต้นมา

ชุมชนคลองผีเสื้อ เป็นชุมชนที่ตั้งอยู่บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำท่าจีน และมีคูคลองหลายสายโดยรอบบริเวณชุมชน ทำให้เป็นพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรน้ำตลอดทั้งปี สภาพพื้นดินมีลักษณะเป็นดินเหนียว มีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การเพาะปลูกพืช โดยเฉพาะพืชสวน ไม้ผลชนิดต่าง ๆ เช่น ส้มโอ มะม่วง หมาก มะพร้าวน้ำหอม เป็นต้น

คลองผีเสื้อ เป็นคูคลองที่ใช้เป็นพื้นที่แบ่งเขตการปกครองของสองตำบล คือ ตำบลไร่ขิง และตำบลบางเตย ทำให้ชุมชนคลองผีเสื้อมีทั้งชุมชนที่อยู่ในเขตการปกครองของเทศบาลเมืองไร่ขิง และในเขตการปกครองขององค์การบริหารส่วนตำบลบางเตย ซึ่งมีจำนวนประชากรดังนี้

• บ้านคลองผีเสื้อ หมู่ที่ 7 ตำบลบางเตย มีจำนวน 77 ครัวเรือน รวมประชากรทั้งสิ้น 175 คน แบ่งเป็นชาย 82 คน และหญิง 93 คน
• บ้านคลองผีเสื้อ หมู่ที่ 8 ตำบลไร่ขิง มีจำนวน 52 ครัวเรือน รวมประชากรทั้งสิ้น 153 คน แบ่งเป็นชาย 67 คน และหญิง 86 คน

ชุมชนคลองผีเสื้ออยู่ในบริเวณพื้นที่ราบลุ่มแม่น้ำ และสภาพพื้นดินเหมาะแก่การเพาะปลูก ประชากรส่วนใหญ่ จึงประกอบอาชีพด้านเกษตรกรรมเป็นอาชีพหลัก เช่นเดียวกับประชาชนทั่วไปของชุมชนโดยรอบ โดยสวนใหญ่จะปลูกพืชสวน ผลไม้เศรษฐกิจชนิดต่าง ๆ และไม้ดอกไม้ประดับ เช่น ส้มโอ มะพร้าว ข้าว หมาก ผักกะเฉด กล้วยไม้ เป็นต้น

1.พนม ศรีสนิท  ผู้ก่อตั้งพิพิธภัณฑ์วิถีชุมชนคลองผีเสื้อ

• ทรัพยากรน้ำ แหล่งน้ำธรรมชาติ : แม่น้ำท่าจีน, คลองผีเสื้อ ฯลฯ
• พืชเศรษฐกิจชุมชน : ส้มโอ, มะพร้าว, กล้วยไม้ ฯลฯ
• วิถีชีวิตชุมชน : ภูมิปัญญาท้องถิ่น
• พิพิธภัณฑ์วิถีชุมชนคลองผีเสื้อ : ตั้งอยู่ในชุมชนเกาะลัดอีแท่น ต.บางเตย อ.สามพราน จ.นครปฐม เกาะลัดอีแท่นเป็นเกาะที่เกิดจากการขุดคลองลัด เพื่อเชื่อมคลองขุดจากแม่น้ำท่าจีนจากฝั่งหนึ่ง โดยให้ทะลุผ่านไปอีกทางด้านหนึ่งของแม่น้ำท่าจีน พิพิธภัณฑ์วิถีชีวิตชุมชนคลองผีเสื้อเป็นพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านเกษตรวิถีชุมชน เป็นพิพิธภัณฑ์ส่วนบุคคลที่ก่อตั้งโดยคุณพนม ศรีสนิท ซึ่งเป็นคนดั้งเดิมของชุมชนเกาะลัดอีแท่น คุณพนมชื่นชอบและสะสมเครื่องมือทางการเกษตร รวมถึงเครื่องมือเครื่องใช้พื้นบ้านของภาคกลางอื่น ๆ ไว้จำนวนมาก จึงคิดก่อตั้งพิพิธภัณฑ์ขึ้นในปี พ.ศ. 2557 เพื่อจัดแสดงข้าวของที่ตนเองสะสมไว้ เช่น อุปกรณ์การทำนา เครื่องมือทางการเกษตรสมัยก่อน จำพวก คันไถ ระหัดชกมวย มีด สุ่มจับปลา หม้อตาล เครื่องลายคราม เป็นต้น

ชุมชนคลองผีเสื้อ เป็นชุมชนที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ภาคกลางของประเทศไทย ภาษาที่ใช้ในการสื่อสารจึงเป็นภาษาท้องถิ่นไทยภาคกลาง (ภาษาไทยถิ่นกลาง) ที่ใช้ในการติดต่อสื่อสารระหว่างกัน และใช้ภาษาไทยมาตรฐานในการติดต่อราชการ

เกาะลัดอีแท่น

อยู่ในพื้นที่อำเภอสามพราน เป็นที่ราบลุ่มลักษณะรูปร่างเหมือนกระเพาะหมู ซึ่งเกิดจากการขุดคลอง ปากคลองอยู่ระหว่างตำบลทรงคนองและตำบลหอมเกร็ด บริเวณเหนือวัดทรงคนองทะลุไปอีกด้านหนึ่งของแม่น้ำท่าจีน บริเวณที่คลองตัดผ่านนี้กลายเป็น “เกาะลัดอีแท่น” ประกอบด้วย 3 ตำบล ได้แก่ ตำบลไร่ขิง ตำบลบางเตย และตำบลทรงคนอง สภาพพื้นที่อุดมสมบูรณ์ด้วยแหล่งน้ำ เหมาะสำหรับการทำสวนผลไม้ โดยเฉพาะส้มโอหลากหลายพันธุ์ที่ขึ้นชื่อว่ารสชาติดี เช่น ส้มโอขาวผ่อง ส้มโอขาวแป้น ส้มโอขาวทองดี ส้มโอขาวน้ำผึ้ง ส้มโอขาวหอม เป็นต้น เกาะลัดอีแท่นได้รับการส่งเสริมให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรผสมผสานวัฒนธรรม และสามารถท่องเที่ยวเชื่อมโยงต่อจากการล่องเรือชมสวนเลียบคลองมหาสวัสดิ์ โดยเดินทางด้วยรถรางจากวัดไร่ขิง-พิพิธภัณฑ์คลองผีเสื้อ-บ้านสวนบางเตย โฮมสเตย์-พระอารามเต๋าไท่-เสวียนก้วน-วัดทรงคะนอง-ไร่แสนรัก นาข้าวอินทรีย์

คลังข้อมูลชุมชน. (2565). บ้านคลองผีเสื้อ-พิพิธภัณฑ์วิถีชุมชนบ้านคลองผีเสื้อ. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อวันที่ 2 กุมพาพันธ์ 2567 จาก https://communityarchive.sac.or.th/community/BanKhlongPhiSuea

ฐานข้อมูลพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย. พิพิธภัณฑ์วิถีชุมชนบ้านคลองผีเสื้อ. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อวันที่ 2 กุมพาพันธ์ 2567 จาก https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/1543

เทศบาลเมืองไร่ขิง. (2564). แผนพัฒนาท้องถิ่น (พ.ศ. 2566-2570). เทศบาลเมืองไร่ขิง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม.

เทศบาลเมืองไร่ขิง. (ม.ป.ป.). สถานที่น่าสนใจ : เกาะลัดอีแท่น. เทศบาลเมืองไร่ขิง อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม.

องค์การบริหารส่วนตำบลบางเตย. (2564). แผนพัฒนาท้องถิ่น (พ.ศ. 2566-2570). องค์การบริหารส่วนตำบลบางเตย อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม.