เมื่อประมาณ ปี พ.ศ. 2400 ได้มีชาวบ้านไทลื้อ จำนวน 3 ครัวเรือน คือ ครัวเรือนของพ่อหลวงแสน - แม่หลวงป้อ ครัวเรือนของพ่อหลวงหนานคำ - แม่หลวงยอด และครัวเรือนของพ่อหลวงเขียว - แม่หลวงเติม ได้แยกย้ายครัวเรือนออกมาจากชุมชนบ้านกล้วยหลวง หมู่ที่ 1 โดยได้มาตั้งถิ่นฐานใหม่อยู่ใกล้กับต้นน้ำลำห้วยแม่ปุง ซึ่งเป็นจุดศูนย์กลางของหมู่บ้าน (ปัจจุบันเป็นศาลากลางหมู่บ้าน) ต่อมาได้มีชาวบ้านอีกหลายครัวเรือนอพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานกันเรื่อย ๆ โดยได้ขยับขยายพื้นที่ขึ้นไปทางทิศตะวันออก และแยกย้ายกันอยู่แบบกระจัดกระจายจนมีจำนวนประชากรเพิ่มมากขึ้น จึงได้จัดตั้งเป็นหมู่บ้านและเนื่องจากเป็นหมู่บ้านในพื้นที่ต้นน้ำลำห้วยแม่ปุง จึงใช้ชื่อว่า “หมู่บ้านหัวฝาย” หรือบางคนมักเรียกว่า “บ้านกล้วยหัวฝาย” โดยได้จัดตั้งชุมชนบ้านหัวฝาย เมื่อวันที่ 23 เมษายน 2548

ชุมชนบ้านหัวฝาย ตั้งอยู่ใน ตำบลกล้วยแพะ อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง ห่างจากอำเภอเมืองลำปาง ไปทางทิศเหนือ 9.9 กิโลเมตร ห่างจากจังหวัดลำปาง ไปทางทิศ ตะวันออกเฉียงเหนือ 13.4 กิโลเมตร ชุมชนบ้านหัวฝายมีพื้นที่ 13.8 ตารางกิโลเมตร โดยชุมชนมีสภาพพื้นที่ทางภูมิศาสตร์สภาพทั่วไปพื้นที่ราบสลับเนิน เป็นป่าแพะ ป่าละเมาะ ต้นไม้ขนาดเล็ก มีพื้นที่ราบลุ่ม เป็นพื้นที่ทางการเกษตรสำหรับทำนา ทำสวนอยู่ในเขตชลประทาน มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ชุมชนบ้านหนองหัวหงอก หมู่ที่ 9 ตำบลชมพู
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ชุมชนบ้านกล้วยแพะหมู่ที่ 2 ตำบลกล้วยแพะ
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ชุมชนบ้านหัวทุ่งสามัคคีหมู่ที่ 8 ตำบลพระบาท
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ชุมชนบ้านกล้วยหลวง หมู่ที่ 1 ตำบลกล้วยแพะ และชุมชนบ้านกล้วยแพะ หมู่ที่ 2 ตำบลกล้วยแพะ

ชุมชนบ้านหัวฝาย ตำบลกล้วยแพะ อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง มีจำนวนครัวเรือนทั้งหมด 449 ครัวเรือน มีประชากรรวมทั้งสิ้น 1,710 คน แบ่งเป็น ชาย 825 คน และหญิง 885 คน 

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ไทลื้อ

ชุมชนบ้านหัวฝาย ตำบลกล้วยแพะ อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง ประกอบอาชีพหลักของแต่ละครัวเรือน ดังรายละเอียดต่อไปนี้

• อาชีพ รับจ้างทั่วไป จำนวน 158 ครัวเรือน 
• อาชีพ ทำนา จำนวน 69 ครัวเรือน 
• อาชีพ ค้าขาย จำนวน 79 ครัวเรือน 
• อาชีพ รับราชการ จำนวน 28 ครัวเรือน 
• อาชีพ พนักงานบริษัท จำนวน 38 ครัวเรือน 
• อาชีพ ธุรกิจส่วนตัว จำนวน 32 ครัวเรือน 
• อาชีพ รัฐวิสาหกิจ จำนวน 19 ครัวเรือน 
• อาชีพ อื่นๆ จำนวน 26 ครัวเรือน

กลุ่มองค์กรภายในชุมชน

• กลุ่มผู้สูงอายุชุมชนบ้านหัวฝาย
• กลุ่มสตรีชุมชนบ้านหัวฝาย
• กลุ่ม อสม. ชุมชนบ้านหัวฝาย
• กลุ่มอาชีพวิสาหกิจชุมชนบ้านหัวฝาย
• กลุ่มสมาชิกฌาปนกิจผู้สูงอายุชุมชนบ้านหัวฝาย

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนเศรษฐกิจ

• กองทุนในหมู่บ้าน มีจำนวน 1 กองทุน คือ กองทุนหมู่บ้านฯ ชุมชนบ้านหัวฝาย มีงบประมาณ 2,000,000 บาท

ทุนวัฒนธรรม

• ศาสนสถาน "วัดหัวฝาย"
• ด้านศิลปวัฒนธรรม: เพลงกล่อมเด็ก
• ด้านประเพณี: เรียกขวัญ สืบชะตา (คน,บ้าน) ปู่จาเตียน ขึ้นบ้านใหม่ งานศพ แต่งงานฯลฯ
• ด้านพิธีกรรมทางศาสนา: สืบชะตา เรียกขวัญ ตานก๋วยสลาก ปู่จาเตียน ตานข้าวใหม่ กินข้าวใหม่ แฮกนา

ทุนกายภาพ

• มีการจัดการสิ่งแวดล้อมโดยการจัดตั้งป่าชุมชน มีพื้นที่ 2,877 ไร่

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ด้านเศรษฐกิจ:

จุดแข็ง

• ประชาชนมีอาชีพ/รายได้
• ประชาชนส่วนใหญ่มีที่ดินทำกิน
• ประชาชนปลูกพืชผักไว้กินเอง ลดรายจ่ายในครอบครัวได้
• มีแหล่งเงินทุนในชุมชน เช่น กองทุนหมู่บ้านฯ

จุดอ่อน

• ประชาชนมีรายได้น้อยไม่เพียงพอต่อการครองชีพ
• ไม่มีอาชีพเสริมนอกฤดูทำการเกษตร

ด้านสังคมและประชากร:

จุดแข็ง

• ประชาชนส่วนใหญ่ในชุมชนอยู่แบบเครือญาติ
• มีความรักสามัคคีกันภายในชุมชน
• มีคณะกรรมการชุมชนดูแลความเรียบร้อยและความสงบของชุมชน

จุดอ่อน

• เยาวชนไม่สืบสานวัฒนธรรมของชุมชน
• ไม่มีการรวมกลุ่มในการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมของชุมชน
• ปัญหาด้านยาเสพติด
• มีการลักเล็กขโมยน้อยภายในชุมชน

ด้านระบบสาธารณูปโภค:

จุดแข็ง

• มีระบบสาธารณูปโภค

จุดอ่อน

• ถนนเพื่อการเกษตรชำรุด
• ปัญหาท่อระบายน้ำชำรุด
• การขยายเขตไฟฟ้าไม่ครอบคลุมทั้งชุมชน

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

จุดแข็ง

• มีการจัดการสิ่งแวดล้อมโดยการจัดตั้งป่าชุมชน มีพื้นที่ 2,877 ไร่

จุดอ่อน

• การคัดแยกขยะยังไม่ได้รับความร่วมมือจากประชาชนเท่าที่ควร
• แหล่งน้ำเพื่อการเกษตรมีไม่เพียงพอ

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

เทศบาลเมืองเขลางค์นคร. (2566). ชุมชนบ้านหัวฝาย หมู่ที่ 4 ตำบลกล้วยพระ อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง. เทศบาลเมืองเขลางค์นคร จังหวัดลำปาง. จาก https://www.kelangnakorn.go.th/

วนิดาพร ธิวงศ์. (2554). บ้านภูมิเมืองบ้านหัวฝาย. ศูนย์ข้อมูลกลางทางวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 9 กุมพาพันธ์ 2567 จาก: http://m-culture.in.th/ [สืบค้นเมื่อ 9 กุมพาพันธ์ 2567].