บ้านเกาะพิทักษ์ตั้งอยู่ในหมู่ที่ 14 ตําบลบางน้ำจืด อําเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร เกาะพิทักษ์นั้นมีความเป็นมาที่ไม่แน่ชัด มีแต่เพียงการบอกเล่าต่อจากบรรพบุรุษที่เล่าต่อกันมา ซึ่งมีหลายตํานาน ในอดีตชาวบ้านเรียกเกาะนี้ว่า "เกาะผีทัก" ตามคําบอกเล่าของชาวประมงผู้หนึ่งซึ่งได้ออกเรือหาปลาอยู่บริเวณเกาะ เมื่อมองหันมาที่ฝั่งพบว่ามีเงาคนกําลังโบกมือเรียก แต่เมื่อชาวบ้านได้จอดเรือและขึ้นไปยังเกาะกลับไม่พบว่าไม่มีใครอยู่บนเกาะ ชาวประมงและชาวบ้านจึงเรียกเกาะนี้ว่าเป็นเกาะผีทัก ต่อมามีชาวบ้านเข้าไปอาศัยอยู่จึงได้เปลี่ยนชื่อมาเป็น "เกาะพิทักษ์" และอีกหนึ่งตํานาน คือ เมื่อในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้มีนโยบายให้มีการปราบโจร จึงได้มีโจรมาจากเกาะสมุยหนีการจับกุมของเจ้าหน้าที่ตํารวจเข้ามาอยู่ที่เกาะพิทักษ์ โดยมีพ่อปู่เดชเป็นคนแรกที่ได้ขึ้นมาบนเกาะ รอดพ้นคดีจึงได้นําครอบครัวมาอยู่ด้วย จากชื่อที่มาจากผีทักเนื่องมาจากตระกูลแก้วสถิตได้หนีมาที่เกาะเช่นกัน โดยมีผู้คนบนเกาะเรียกให้เข้ามาเป็นจํานวนมาก แต่เมื่อเข้ามาที่เกาะกลับมีแต่ครอบครัวของปู่เดชเท่านั้น จึงเรียกเกาะนี้ว่า "เกาะผีทัก" และหากเมื่อมีพายุในทุกครั้งชาวบ้านที่อยู่บริเวณเกาะพิทักษ์ก็จะถูกเรียกให้เข้ามาพักที่เกาะแห่งนี้ จากเพียงไม่กี่คนจึงกลายเป็นชุมชนขึ้น ต่อมาในปี พ.ศ. 2464 เกาะผีทักประกาศให้เป็นหมู่บ้าน โดยมีนายนุ้ย เดชาฤทธิ์ เป็นลูกชายของพ่อปู่เดช รับหน้าที่เป็นผู้ใหญ่บ้านของเกาะผีทักคนแรก เมื่อประกาศเป็นหมู่บ้านจากเดิมที่เคยเรียกว่า "เกาะผีทัก" เพื่อความเป็นสิริมงคลของผู้คนที่อยู่อาศัยในเกาะให้ได้รับการปกป้องรักษาให้รอดพ้นจากสิ่งชั่วร้าย จึงได้เรียก "เกาะพิทักษ์" ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

บ้านเกาะพิทักษ์ ตั้งอยู่หมู่ที่ 14 ตําบลบางน้ำจืด อําเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร ห่างจากอําเภอหลังสวน 18 กิโลเมตร เป็นเกาะที่มีขนาดเล็กสุดในจังหวัดชุมพร การเดินทางมายังเกาะพิทักษผีสามารถทำได้โดยการขึ้นเรือข้ามฟาก สังเกตป้ายบอกทาง ซึ่งเส้นทางมายังเกาะพิทักษ์จะมีป้ายบอกทางตลอดสาย ทำให้การเดินทางค่อนข้างง่ายและไม่วุ่นวาย หากเป็นช่วงเวลาน้ำลดบริเวณนี้จะเป็นถนนทรายขาว ซึ่งอยู่ในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนมิถุนายน สามารถเดินข้ามมายังเกาะได้เลย นอกจากนี้เกาะพิทักษ์ในช่วงน้ำลง น้ำทะเลจะแห้งทําให้เกิดเป็นสันทรายขาย ที่เรียกว่า ถนนน้ำ จึงทําให้เกิดการจัดกิจกรรม "ประเพณีวิ่งแหวกทะเล" ซึ่งเป็นกิจกรรมที่ได้รับการตอบรับทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศได้เข้าร่วมการแข่งขัน โดยจะจัดในช่วงเดือนพฤษภาคม-เดือนมิถุนายนเป็นประจำทุกปี เกาะพิทักษ์มีได้นำเอาทรัพยากรธรรมชาติที่งดงามและอุดมสมบูรณ์มาบูรณาการเข้ากับรูปแบบการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ที่ใช้เศรษฐกิจพอเพียงเป็นแนวทาง เช่น ทางด้านทิศตะวันออกมาชายหาดที่เงียบสงบชายหาด ทิศเหนือมีจุดชมวิวระยะทาง 200 เมตร มีศาลาให้นั่งพักและชมวิวซึ่งสามารถมองเห็นวิวได้รอบเกาะ ในเดือนมกราคมนักท่องเที่ยวสามารถชมปลาโลมาสีชมพูได้ นอกจากนี้ เกาะพิทักษ์ยังได้มีการนำเสนอถ่ายทอด  เรื่องราววิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชาวประมง การทําอุปกรณ์จับสัตว์น้ำ กรรมวิธีเผามะพร้าวนําส่งฝั่งเพื่อนําไปทําน้ำมะพร้าว เพราะพื้นที่ส่วนใหญ่โดยรอบเกาะพิทักษ์เป็นพื้นที่ของสวนมะพร้าวบนเกาะพิทักษ์มีเพียงบ้านเรือนของชาวบ้าน ไม่มีวัด โรงเรียน หรือสถานที่ราชการ ซึ่งหากมีความจำเป็นต้องใช้สถานที่ดังกล่าว จึงทําให้ต้องเดินทางโดยเรือเพื่อเข้าไปยังอําเภอ ซึ่งก็ไกลจากเกาะพิทักษ์ไม่มากนัก หากเป็นหน้ามรสุมที่ทําให้มีลมพัดและมีคลื่นแรงเกิดพายุ การเดินทางของชาวบ้านไม่อาจทําได้ ผู้ใหญ่บ้านจะประกาศให้ทุกคนขึ้นฝั่งไปอยู่กับญาติก่อนที่ฝั่งก่อน เมื่อลมสงบค่อยกลับมา

บ้านเกาะพิทักษ์เป็นชุมชนขนาดเล็กที่มีจำนวนครัวเรือนเพียง 50 ครัวเรือน และมีจำนวนประชากรเพียง 147 คน แยกเป็นประชากรชาย 73 คน และประชากรหญิง 74 คน นอกเหนือจากประชากรซึ่งเป็นประชากรในพื้นที่ชุมชนแล้ว ยังมีประชากรที่เป็นกลุ่มประชากรแฝง ทั้งนักท่องเที่ยวและผู้ที่เข้ามาทำการค้าขาย หรือประกอบอาชีพในชุมชนเกาะพิทักษ์ ซึ่งเป็นประชากรส่วนใหญ่ และมีบทบาทสำคัญในการกระตุ้นเศรษฐกิจของชุมชนเกาะพิทักษ์ให้มีความครึกครื้น

การประกอบอาชีพ

การประกอบอาชีพของชาวบ้านเกาะพิทักษ์นั้นนับได้ว่าค่อนข้างมีความหลากหลาย ทั้งการทำประมงชายฝั่ง ทำสวนมะพร้าว สวนยางพารา และอาชีพค้าขายซึ่งเติบโตจากการท่องเที่ยวของชุมชน แต่อาชีพหลักของชาวบ้านส่วนใหญ่ คือ การทำประมง ออกจับปลา จับปู ปลาหมึก หอย ฯลฯ โดยใช้เครื่องจับปลาแบบดั้งเดิม คือ อวนและลอบ เมื่อได้จับได้จะนําไปขายบนฝั่งทุกวันตอนเช้า แต่ในปัจจุบันเมื่อมีนักท่องเที่ยวเข้ามายังเกาะพิทักษ์ ชาวบ้านสามารถนำปลาหรือสัตว์ที่ที่จับได้ไปขายให้กับบ้านที่ทําโฮมสเตย์ เพื่อทําอาหารให้กับนักท่องเที่ยว บ้างก็ขายให้กับนักท่องเที่ยวที่ต้องการเอากลับบ้าน ทำให้ไม่ต้องเสียเวลาออกไปขายบนชายฝั่ง อีกทั้งยังมีรายได้ดีอีกด้วย ปัจจุบันนอกจากอาชีพประมงที่เป็นอาชีพหลักของชาวบ้านแล้ว การแปรสภาพชุมชนให้มีรูปแบบเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ยังทําให้ชาวบ้านมีอาชีพเสริม โดยเฉพาะแม่บ้านที่โดยปกติจะอยู่บ้านเลี้ยงลูก เมื่อมีการท่องเที่ยวเข้ามา จึงทําให้เกิดการรวมกลุ่มของแม่บ้าน คือ กลุ่มแม่บ้านแปรรูปอาหารทะเล ร่วมกันนําอาหารทะเลที่ได้มานํามาแปรรูปต่าง ๆ เพื่อเป็นของฝากให้กับนักท่องเที่ยวได้ซื้อกลับไป เช่น ปลาหมึกแห้ง ปลาเค็ม กุ้งแห้ง กะปิ ซึ่งได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก ผลิตภัณฑ์สินค้าแปรรูปเหล่านี้นอกจากจะขายให้กับกลุ่มนักท่องเที่ยวแล้ว กลุ่มแม่บ้านยังนําไปขายตามจุดต่าง ๆ ในอําเภอหลังสวนอีกด้วย 

นอกจากจะแปรรูปอาหารทะเลเพื่อขายแล้ว ยังมีการทําสินค้าที่ระลึกและของใช้ในครัวเรือน เช่น สินค้าตกแต่งบ้านที่ทํามาจากเปลือกหอย ผลิตภัณฑ์เทียนเจลสวยงาม แชมพู สบู่ น้ำยาล้างจานโดยใช้สับปะรดล้างสะอาดแล้วต้ม เสร็จแล้วนํามากรองน้ำ ผสมเกลือ และ N70 ตามสูตร อีกทั้งยังมีการขายเสื้อยืดสกรีนลายเกาะพิทักษ์ ซึ่งเป็นเสื้อที่นักท่องเที่ยวที่ได้เข้ามาจะซื้อใส่กันทุกคน เพื่อเป็นของที่ระลึกว่าครั้งหนึ่งเคยมาเที่ยวเกาะพิทักษ์

การรวมกลุ่มชุมชน

การรวมกลุ่มและการก่อตั้งองค์กรชุมชนต่าง ๆ ภายในเกาะพิทักษ์ มีเหตุผลมาจากความต้องการพัฒนาการท่องเที่ยวภายในพื้นที่เกาะ จึงมีการรวมตัวของกลุ่มอาชีพต่าง ๆ เช่น สมาชิกโฮมสเตย์ สมาชิกกลางสัตว์น้ำ สมาชิกกลุ่มแม่บ้าน กลุ่มอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กลุ่มส่งเสริมการทำประมงพื้นบ้าน โดยทุกคนในชุมชนเกาะพิทักษ์จะมีส่วนร่วมในการบริหารและดูแลความเป็นไปของชุมชนด้วยตนเองทําให้ทราบว่าชุมชนมีศักยภาพเพียงใด การท่องเที่ยวทําให้ชาวบ้านได้มีงานทําโดยมีอาชีพจากการท่องเที่ยวตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและเพิ่มความสามัคคีในชุมชนซึ่งเกิดการรวมตัวของกลุ่มยุวชนเกาะพิทักษ์ตามมา ซึ่งมีการส่งส่งเสริมการบ้านเกิดและไม่ไปยุ่งเกี่ยวกับยาเสพติด ทําให้เยาวชนได้มีโครงการต่าง ๆ เช่น โครงการกําจัดขยะ มีการให้เยาวชนคิดค้นการกําจัดขยะ เนื่องจากชุมชนเกาะพิทักษ์กำลังประสบปัญหาขยะที่มาจากนักท่องเที่ยว โครงการทําป้ายบอกเส้นทางบนเกาะพิทักษ์และป้ายต้อนรับเข้าสู่เกาะพิทักษ์ โดยยุวชนเกาะพิทักษ์จะมีการรวมกลุ่มกันหลังจากกลับมาจากโรงเรียนที่บ้านผู้ใหญ่โดยมีผู้ใหญ่บ้านและกรรมการชาวบ้านเป็นส่วนที่ให้การช่วยเหลือ นอกจากนี้ชุมชนเกาะพิทักษ์ยังเคยได้รับรางวัลเกาะปลอดยาเสพติด จากสํานักงานตํารวจแห่งชาติกระทรวงมหาดไทยอีกด้วยการดํารงชีวิตของชาวบ้านในเกาะพิทักษ์นั้นจะคํานึงถึงสิ่งแวดล้อมเป็นหลัก โดยมีโครงการของชุมชนนั้นล้วนแล้วแต่เป็นโครงการเพื่อสิ่งแวดล้อม เช่น โครงการปลูกป่าชายเลน โครงการปลูกสมุนไพรเพื่อการเรียนรู้ โดยต้นไม้นั้นจะตั้งชื่อตามชื่อของเจ้าของที่ปลูก ส่งเสริมทําให้เกิดการหวงแหนร่วมกัน อีกทั้งยังมีโครงการทําจุลินทรีย์บอลเพื่อนําไปทิ้งลงในน้ำทะเล สำหรับใช้ในการปรับสภาพน้ำทะเลให้ใสสะอาด และมีการปลูกป่าโกงกางบริเวณป่าชายเลนเพื่อเป็นแหล่งที่อยู่อาศัย และแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำโครงการปล่อยพันธุ์สัตว์น้ำลงสู่ทะเล โครงการเหล่านี้ได้รับความร่วมมือจากประชาชนในเกาะพิทักษ์ โดยทุกคนนั้นล้วนมีจิตสํานึกในการอนุรักษ์ธรรมชาติด้วยตนเอง ไม่ได้มาจากการชักชวนจากหน่วยงานภาครัฐหรือภาคเอกชน ปัจจุบันชุมชนเกาะพิทักษ์ยังเป็นศูนย์กลางของการอนุรักษ์หอยมือเสือและปะการังต่าง ๆ ดังนั้น เกาะพิทักษ์จึงเหมาะเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ได้อย่างดี เพราะชาวชุมชนเกาะพิทักษ์มีความตั้งใจที่จะอนุรักษ์ความสวยงามเหล่านี้ให้คงอยู่จนถึงรุ่นลูกหลานสืบไป

ชาวเกาะพิทักษ์ใช้ชีวิตอยู่กันอย่างเรียบง่าย พอเพียง อยู่กันแบบเครือญาติ พี่น้อง ชาวบ้านมีอาชีพหลักคือประมงกับทำสวนมะพร้าว ขณะที่อาชีพรองนั้นคือการทำด้านท่องเที่ยวชุมชน โฮมสเตย์ ว่างจากการทำประมงและสวนก็จะทำกิจกรรมของชุมชน อย่างทำของที่ระลึกจากเปลือกหอย ซึ่งชาวบ้านที่นี่เน้นย้ำว่าเป็นการนำซากเปลือกหอยทั่วไปที่พบได้บริเวณชายหาดมาประดิษฐ์ทำผลิตภัณฑ์ สร้างรายได้เสริมให้กับชาวบ้าน ไม่ได้เป็นการนำ  เปลือกหอยหายากมาทำแต่อย่างใด การทำเครื่องจับสัตว์น้ำ การทำผ้าบาติก ทำปลาอินทรีฝังทรายหรือปลาเค็มฝังทรายที่เป็นโอทอปขึ้นชื่อ

ประเพณีและพิธีกรรมชุมชน

ชาวบ้านในชุมชนเกาะพิทักษ์ส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ ประเพณีและพิธีกรรมส่วนใหญ่จะคล้ายชาวพุทธทั่วๆ ไป มีการตักบาตรทําบุญในวันสําคัญของทางพุทธศาสนา เช่น วันมาฆบูชา วันเข้าพรรษา โดยจะนั่งเรือข้ามฟากเดินทางไปทำบุญทั่งในตําบลบางน้ำจืด นอกจากนี้ เกาะพิทักษ์ยังเป็นชุมชนที่มีประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์ชุมชน เช่น ประเพณีสวดกลางบ้าน ซึ่งจะจัดในเดือนสิงหาคมของทุกปี โดยทุกคนในชุมชนจะทําอาหารร่วมกันและจะนั่งเรือข้ามฝั่งไปวัดเพื่อทําบุญตักบาตร ประเพณีวันสงกรานต์ งานผู้สูงอายุในเดือนเมษายน ซึ่งถือเป็นวันรวมญาติของชาวบ้านเกาะพิทักษ์ ประเพณีรับส่งตายายในช่วงเดือนกันยายน ซึ่งจะทําเป็นประจำทุกปีเพื่อไปทําบุญอุทิศส่วนบุญส่วนกุศลให้กับบรรพบุรุษที่ล่วงลับ หลังจากที่ทําบุญจะมีการรับประทานอาหาร

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนธรรมชาติ

ปลาเค็มฝังทราย เป็นผลิตภัณฑ์สินค้าแปรรูปชนิดหนึ่งของเกาะพิทักษืที่ได้รับความนิยมจากกลุ่มนักท่องเที่ยวที่เข้ามาท่องเที่ยวบนเกาะ ปลาเค็มฝังทราย คือ การนําปลาทะเลสดที่ยังไม่ผ่านการแช่น้ำแข็งมาล้างให้สะอาด ผสมกับเกลือและห่อหุ้มด้วยถุงพลาสติกอย่างดี ผูกด้วยเชือกปอหรือยางวง จากนั้นทําการขุดหลุมทรายลึกประมาณ 60–70 เซนติเมตร แล้วนําปลาที่หุ้มด้วยถุงพลาสติกเรียบร้อยแล้วลงฝังในหลุมที่ขุดแล้วเอาทรายกลบให้ท่วมตัวปลา ระยะเวลาในการฝังประมาณ 15 วัน จากนั้นฆเมื่อครบ 15 วัน ให้นําปลาออกมาจากหลุมแล้วแกะ พลาสติกที่ห่อ นำไปล้างน้ำสะอาดและนําไปตากแดดในลักษณะห้อยหัวให้แห้งสนิท

ทุนวัฒนธรรม

ศาลพ่อตาเกาะพิทักษ์  เป็นที่เคารพของชาวบ้านเกาะพิทักษ์มาตั้งแต่ครั้งแรกก่อตั้งหมู่บ้าน โดยทุกครั้งก่อนที่ชาวประมงจะออกหาปลา มักจะมาไหว้และบนบานศาลกล่าวและเมื่อกลับมาปลอดภัยก็มีการแก้บน จุดประทัด ถวายอาหาร เป็นต้น

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

ปัญหาขยะมูลฝอย เป็นปัญหาเรื้อรังที่เกิดขึ้นในชุมชนเกาะพิทักษ์มาอย่างยาวนาน เนื่องจากกระแสลมที่พัดพาขยะจากที่อื่นเข้าสู่เกาะพิทักษ์ ทั้งกิ่งไม้ ขวด กระเบื้อง พลาสติก เศษอาหาร ทำให้เกิดขยะมูลฝอยและภาพลักษณ์ที่ไม่ดีต่อการเป็นชุมชนแหล่งท่องเที่ยว และเนื่องจากพื้นที่ชุมชนเกาะพิทักษ์มีลักษณะเป็นเกาะ ทำให้ยากต่อการจัดการกับขยะมูลฝอยเหล่านี้ ชาวบ้านในชุมชนจึงมีความคาดหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น องค์การบริหารส่วนตำบล จะเข้ามาให้ความช่วยเหลือโดยจัดหาถังขยะมาวางในชุมชนเกาะพิทักษ์ และหาวิธีจัดการกับขยะให้ชาวบ้านได้

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ธัญญารัตน์ รักษาวงศ์. (2565). รูปแบบการจัดการท่องเที่ยวของชุมชนเกาะพิทักษ์ ตำบลบางน้ำจืด อำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร. วารสารมหาจุฬานาครทรรศน์. 9(9), 406-421.

ภัทราพร ทิพย์มงคล. (2554). การมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์กรณีศึกษา เกาะพิทักษ์ อำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร. วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการจัดการการโรงแรมและการท่องเที่ยว มหาวิทยาลัยนเรศวร.