ชุมชนตลาดโบราณบางพลีเป็นชุมชนตลาดริมน้ำที่มีประวัติศาสตร์ความเป็นมาที่ยาวนานกว่า 150 ปี ตั้งอยู่ริมฝั่งเหนือของคลองสำโรงในพื้นที่ของชุมชนหลวงพ่อโต หมู่ที่ 10 ตำบลบางพลีใหญ่ อำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ ถูกสร้างในช่วงปี พ.ศ. 2400 ตามหลักฐานจารึกที่ขาตู้พระธรรมวัดบางพลีใหญ่กลางที่ได้บันทึกไว้ว่าในช่วงปี พ.ศ. 2400 คนจีนที่เข้ามาอยู่บางพลีเป็นพวกคนจีนไหหลำและจีนแต้จิ๋ว สำหรับจีนแต้จิ๋วจะถนัดทางการค้าขาย ส่วนคนจีนไหหลำจะถนัดทางด้านช่างไม้จึงทำอาชีพต่อเรือ จากหลักฐานทำให้สันนิษฐานได้ว่ากลุ่มคนจีนเข้ามาอยู่ภายในชุมชนตลาดโบราณบางพลีในช่วงปี พ.ศ. 2400 เป็นต้นมา โดยส่วนใหญ่เป็นกลุ่มคนจีนแต้จิ๋วเนื่องจากจีนแต้จิ๋วจะถนัดทางการค้าขาย ซึ่งการเข้ามาอยู่อาศัยทำให้เกิดการสร้างชุมชนขึ้นบริเวณริมคลองสำโรง เกิดเป็นชุมชนตลาดริมน้ำแห่งแรกของอำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ ที่มีลักษณะเป็นเรือนไม้ปลูกติดกันเป็นห้องแถวตามแนวชายฝั่งขนานกับคลองสำโรงจำนวนกว่า 90 ห้อง และยังคงสภาพเดิมเหมือนแรกสร้างเป็นส่วนใหญ่จนถึงปัจจุบัน

ชุมชนตลาดโบราณบางพลี ตั้งอยู่ริมคลองสำโรงในพื้นที่ของชุมชนหลวงพ่อโต ตำบลบางพลีใหญ่ อำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ มีอาณาเขตติดต่อดังนี้

ทิศเหนือ      ติดต่อกับ  อาคารบ้านเรือนของประชาชน

ทิศใต้         ติดต่อกับ  คลองสำโรง

ทิศตะวันออก  ติดต่อกับ  วัดบางพลีใหญ่ใน (วัดหลวงพ่อโต)

ทิศตะวันตก   ติดต่อกับ  อาคารที่ทำการธนาคารออมสินเก่า

จากการสำรวจประชากรเมื่อเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2563 ในพื้นที่หมู่ที่ 10 เทศบาลตำบลบางพลี (ชุมชนตลาดโบราณบางพลี) สามารถจำแนกตามเพศได้ดังนี้ เพศชาย 558 คน และเพศหญิง 509 คน รวม 1067 คน    ส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ 90% นับถืออิสลามและคริสต์ 10%

ชุมชนตลาดโบราณบางพลีมีลักษณะเป็นตลาดที่ทําหน้าที่เป็นศูนย์กลางของชุมชนในการแลกเปลี่ยนและซื้อขายสินค้าต่างๆ ของทั้งชาวบ้านภายในชุมชน และชาวบ้านในหมู่บ้านอื่นจากละแวกใกล้เคียง ฉะนั้นชาวตลาดชุมชนโบราณบางพลีส่วนใหญ่จึงประกอบอาชีพค้าขายเป็นหลัก ซึ่งสินค้าต่างๆ ที่ถูกนํามาวางขายนี้พบว่ามักมีการเปลี่ยนแปลงชนิดของสินค้าไปตามยุคสมัย จุดประสงค์หลักก็เพื่อรองรอบการมาเยือนของกลุ่มนักท่องเที่ยว เช่น ปัจจุบันชาวบ้านเลือกขายอาหารตามสั่งหรือขนมหวานมากขึ้น โดยอาหารที่ขายส่วนใหญ่มักเป็นอาหารจานเดียวที่สามารถรับประทานได้ง่ายและสะดวกรวดเร็ว หรือขนมหวานที่มักเป็นขนมไทย และขนมพื้นบ้านของชุมชนที่ชาวบ้านผลิตและจําหน่ายด้วยตนเอง มีร้านขายของที่ระลึกเพิ่มขึ้น เช่น เสื้อยืดสกรีนชื่อชุมชนตลาดโบราณบางพลี นอกจากนี้ก็ยังมีสินค้าดั้งเดิมที่ยังคงขายอยู่จนถึงปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นสินค้าที่ข้องกับพิธีกรรมทางศาสนา เช่น เครื่องอัฐบริขาร ตาลปัตร ชุดปิ่นโต ผ้าอาบน้ำฝน กาต้มน้ำ ชุดสังฆทานต่างๆ เป็นต้น มีร้านขายยาและสมุนไพรโบราณ ทั้งชนิดที่มีการแพ็คห่อบรรจุภัณฑ์อย่างดี เช่น เห็ดหลินจือ กระเจี๊ยบ มะตูม หญ้าหนวดแมว   กระชายดํา แป้งดินสอพอง และสมุนไพรสดแบบชั่งกิโลขาย เช่น ขมิ้นชัน หัวไพล ว่านชักมดลูก เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีร้านขายเครื่องปั้นดินเผา ร้านขายเครื่องจักสาน ร้านขายเครื่องมือทางการเกษตร เครื่องใช้ไฟฟ้า    ร้านขายของเบล็ดเตล็ด ร้านบริการนวดแผนไทย รับดูดวง รวมถึงสินค้าอีกมากมายหลายชนิดที่ถูกนำมาวางจำหน่ายในตลาดโบราณบางพลี

ประเพณีที่ยังปรากฏภายในชุมชนตลาดโบราณบางพลีในปัจจุบนั้นยังคงจัดขึ้นอยู่เป็นประจำทุกปีโดยมีประเพณีที่สำคัญ คือ ประเพณีรับบัว ยึดคติทางพระพุทธศาสนา ซึ่งแก่นของการจัดงานไม่เปลี่ยนแปลง สิ่งที่เกิดการเปลี่ยนแปลงคือรูปแบบของการจัดงานจากที่เป็นเพียงแค่ภายในชุมชนและระดับท้องถิ่น ปรับเป็นการจัดงานระดับประเทศ มีหน่วยงานต่างๆ เข้ามาให้ความร่วมมือในการจัดงานกับชาวบ้านภายในชุมชนเพื่อให้ชุมชนเป็นที่รู้จกัไปทั่วประเทศและทั่วโลก นอกจากประเพณีรับบัวยังมีงานประจำปีของศาลเจ้าพ่อบางพลีใหญ่ อันเป็นสิ่งศักสิทธิ์ที่ชาวไทยเชื้อสายจีนภายในชุมชนยึดเหนี่ยวจิตใจ การมีวิถีชีวิตแบบคนไทยเชื้อสายจีนสามารถแสดงให้เห็นถึงความเป็นตัวตนของชุมชนตลาดโบราณบางพลี หรือเป็นอัตลักษณ์ชุมชนด้านวิถีชีวิต โดยเฉพาะการแสดงออกผ่านการประกอบพิธีกรรมตามประเพณีจีนในวันสำคัญต่างๆ เช่น วันตรุษจีน วันสารทจีน เป็นต้น การแสดงออกผ่านทางการแต่งกายซึ่งมักจะพบในวัยผู้สูงอายุ โดยมักจะนิยมใส่เสื้อคอกระเช้ากับกางเกงขาก๊วยตามแบบอย่างของชาวจีน และการแสดงออกผ่านภาษาที่พบว่าผู้สูงอายุบางคนยังคงใช้ภาษาจีนสำเนียงแต้จิ๋วในการพูดคุยสื่อสารกับสมาชิกในครอบครัว อยู่ รวมทั้งยังร่วมมือร่วมใจกันในการสร้างศาลเจ้าชื่อว่า "ศาลเจ้าพ่อบางพลีใหญ่" เพื่อเป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรม แต่ในขณะเดียวกันก็ไม่ได้ปฏิเสธการเปิดรับวัฒนธรรมไทยโดยเฉพาะในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนาต่างๆ ซึ่งชาวชุมชนก็จะไปประกอบพิธีกรรมที่วัดบางพลีใหญ่ในซึ่งตั้งอยู่คู่กับชุมชนมาอย่างยาวนาน สิ่งเหล่านี้เรียกได้ว่าเป็นการผสมผสานทางวัฒนธรรมระหว่างวัฒนธรรมไทยและจีนกันอย่างกลมกลืน จึงทำให้ชุมชนแห่งนี้กลายเป็นชุมชนที่ชาวชุมชนยังคงมีวิถีชีวิตแบบคนไทยเชื้อสายจีนมาจนถึงทุกวันนี้

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนวัฒนธรรม

• การเล่นกังหันเมล็ดมะม่วง

เกิดจากการนำวัสดุในท้องถิ่นคือเมล็ดมะม่วงแห้ง มาดัดแปลงทำเป็นของเล่นพื้นบ้าน สืบเนื่องจากในอดีตบริเวณโดยรอบชุมชนมีการปลูก มะม่วงพันธุ์น้ำดอกไม้เป็นจำนวนมาก ทำให้เด็กๆ ในชุมชนมีการนำเมล็ดมะม่วงมาดัดแปลง เป็นอุปกรณ์ในการเล่น แต่ปัจจุบันการละเล่นชนิดนี้ได้สูญหายไปจากชุมชนแล้ว

• การแข่งเรือมาด

การแข่งเรือถือเป็นการละเล่นพื้นบ้านที่เป็นที่นิยมอย่างมาก ในอดีต เนื่องจากชุมชนตั้งอยู่ริมคลองสำโรง โดยเริ่มจากการแข่งขันเพื่อความสนุกสนาน ต่อมา ทางวัดบางพลีใหญ่ในจึงได้มีการจัดแข่งขันเรือขึ้นในเทศกาลออกพรรษาช่วงการจัดงาน ประเพณีรับบัวของทุกปี โดยเรือที่นำมาแข่งขันนั้นก็จะมีหลากหลายประเภท ทั้งเรือยาว เรือมาด เป็นต้น ไม่จำกัดเฉพาะเรือมาดเพียงเท่านั้น ซึ่งจัดได้สักระยะหนึ่งก็ได้มีการยกเลิกไป จนต่อมาช่วงปี พ.ศ. 2536 ทางอำเภอบางพลี ซึ่งเป็นหน่วยงานหลักในการจัดงานประเพณี รับบัวในขณะนั้น ได้มีการฟื้นฟูการแข่งเรือกลับมาอีกครั้งหนึ่ง แต่เปลี่ยนมาเป็นการแข่งเรือมาด เพียงอย่างเดียว เนื่องจากเห็นว่าในอดีตชาวชุมชนส่วนใหญ่นิยมใช้เรือมาด ประกอบกับเรือมาดเป็นรูปแบบเรือประจำท้องถิ่นอันเก่าแก่ของภาคกลาง และชุมชนตั้งอยู่ในเขตพื้นที่ภาคกลางเช่นเดียวกัน ด้วยเหตุนี้จึงได้ส่งเสริมให้ชาวชุมชนนำเรือมาดออกมาแข่งขันเพื่อชิง รางวัลและสร้างความสนุกสนาน หลังจากนั้นต่อมาการแข่งเรือมาดจึงกลายเป็นประเพณีที่จะต้องในช่วงประเพณีงานรับบัวของทุกปีและงานย้อนรอยตลาดโบราณบางพลี

• การละเล่นมวยทะเล

นิยมเล่นกันอย่างแพร่หลายในภาคใต้ แต่เนื่องจาก ฃชุมชนตั้งอยู่ริมคลองสำโรงซึ่งใกล้น้ำ ทำให้เด็กๆ ในชุมชนมีการนำการละเล่นชนิดนี้เข้ามาเล่นกันภายในชุมชนเพื่อความสนุกสนาน แต่เมื่อสภาพสังคมที่เปลี่ยนไปการละเล่นชนิดนี้จึงไม่เป็นที่นิยมและสูญหายไปจากชุมชน แต่เนื่องจากชาวชุมชนได้เล็งเห็นถึงคุณค่าทาง วัฒนธรรมประเพณีของชุมชนที่ควรจะมีการรื้อฟื้นกลับมาให้คงอยู่ในชุมชนเพื่อให้ลูกหลานได้เรียนรู้ในประเพณีวัฒนธรรม  ที่ดีงาม จึงได้ร่วมกันรื้อฟื้นการละเล่นมวยทะเลให้กลับมาอยู่ในชุมชน แต่มีการเปลี่ยนแปลงให้เข้ากับสภาพสังคมในปัจจุบัน โดยนำมาอยู่ในรูปแบบของการแสดงการละเล่นในการจัดกิจกรรมต่างๆ ภายในงานประเพณี

• ขนมสายบัว

มีลักษณะเป็นชิ้นกลมๆ สีน้ำตาลโรยหน้าด้วยมะพร้าวคล้ายกับขนมกล้วย ซึ่งเกิดจากการนำวัตถุดิบที่มีอยู่ในชุมชนคือสายบัวมาแปรรูปทำเป็นขนม เนื่องจากในอดีตลำคลองสำโรงมีบัวเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติมากมาย  ทำให้ชาวชุมชนนิยมนำสายบัวมาแปรรูปทำเป็นขนมสายบัวเพื่อรับประทานและจำหน่ายภายในชุมชน แต่ปัจจุบันขนมชนิดนี้ไม่ได้มีการผลิตหรือวางจำหน่ายภายในชุมชนแล้ว

• ขนมกะลา

มีลักษณะเป็นแผ่นกลมกว้างแต้มจุดสีแดงตรงกลาง สีของขนมจะมีสีน้ำตาลคล้ายสีของกะลามะพร้าว จึงเรียกว่าขนมกะลา ขนมชนิดนี้มีความโดดเด่นในด้านของรูปร่างลักษณะและชื่อที่ใช้เรียกขนม ซึ่งในอดีตชุมชนแห่งนี้มีโรงทำขนมทำให้ชาวชุมชนมีการผลิตขนมชนิดนี้เพื่อวางจำหน่ายภายในชุมชนและเป็นที่นิยมอย่างมาก เนื่องจากมีรสชาติที่อร่อยราคาถูก แต่ปัจจุบันขนมชนิดนี้ไม่ได้มีการผลิตหรือวางจำหน่ายภายในชุมชนแล้ว

• ปลาสลิดแดดเดียว

เป็นอาหารพื้นเมืองประจำท้องถิ่นบางพลีที่มีลักษณะ เฉพาะในด้านรสชาติ และความนุ่มนวลของเนื้อปลา ซึ่งสืบเนื่องจากในอดีตที่ผ่านมาสภาพ น้ำคลองสำโรงมีลักษณะเป็นน้ำกร่อย ทำให้มีปลาสลิดอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก ชาวชุมชน ในสมัยก่อนจึงนิยมหาปลามาทำกินกัน เมื่อเหลือกินแล้วจึงหาวิธีที่จะทำให้ปลาสลิดอยู่ได้นาน จึงคิดทำปลาสลิดแดดเดียว เริ่มแรกเพื่อการบริโภคภายในครอบครัวและแจกจ่าย เพื่อนบ้านใกล้เคียงเท่านั้น  แต่รสชาติเริ่มเป็นที่ถูกใจ จึงเริ่มนำมาวางจำหน่ายภายในชุมชน จนเป็นที่ถูกใจในรสชาติและเป็นที่นิยมของนักท่องเที่ยวเป็นจำนวนมาก ปัจจุบันปลาสลิด แดดเดียวจึงเป็นอาหารพื้นเมืองประจำท้องถิ่นบางพลีที่มีชื่อเสียงและเป็นที่นิยมของ นักท่องเที่ยวเป็นจำนวนมาก เมื่อใครผ่านไปมาก็มักจะแวะซื้อเป็นของฝากกลับไป

• ตลาดน้ำโบราณบางพลี

เป็นตลาดริมน้ำเก่าแก่อายุกว่า 140 ปี ตั้งอยู่ริมคลองสำโรง พื้นตลาดเป็นพื้นไม้ สามารถเดินติดต่อกันได้ มีความยาวกว่า 500 เมตร เดิมชื่อตลาดศิริโสภณ สันนิษฐานว่าชาวจีนเข้ามาเปิดร้านในตลาดนี้ราว พ.ศ. 2400 ตลาดนี้จึงน่าจะมีอายุประมาณ 149 ปี เป็นตลาดโบราณริมคลองสำโรงเพียงแห่งเดียวที่รอดพ้นจากไฟไหม้และยังคงสภาพเดิมเหมือนแรกสร้าง ตลาดน้ำโบราณบางพลีเป็นชุมชนใหญ่ชุมชนหนึ่งและมีความรุ่งเรืองมากในอดีต เป็นตลาดขนส่งสินค้าและผู้โดยสารจากภาคตะวันออกชายฝั่งทะเลสู่กรุงเทพมหานคร การเดินทางในสมัยก่อนใช้เรือเป็นพาหนะเดินทาง ปัจจุบันตลาดโบราณบางพลียังคงค้าขายเหมือนในอดีต และถ่ายทอดภูมิปัญญาชาวบ้าน มาจนถึงปัจจุบัน เช่น ร้านขายขนมหวานไทย ร้านขายยาสมุนไพร ร้านก๋วยเตี๋ยว ร้านตัดผม ร้าน ตัดเสื้อ ร้านขายของที่ระลึกต่างๆ

• วัดบางพลีใหญ่กลาง

ตั้งอยู่บริเวณคลองสำโรงฝั่งเหนือ ตำบลบางพลีใหญ่ ห่างจากวัดบางพลีใหญ่เล็กน้อย สร้างขึ้นเมื่อประมาณ พ.ศ. 2367 ชาวบ้านละแวกบางพลี เรียกว่า วัดกลาง คงเป็นเพราะตั้งอยู่ท่ามกลางระหว่างวัดบางพลีใหญ่ในกับวัดคงคาราม (วัดยายหนู) ซึ่งเป็นวัดร้างไปแล้ว เดิมที่ตั้งวัดเป็นที่ดินของนายช้าง หมื่นราษฎร์ โดยนายน้อย หมื่นราษฎร์ พี่ชายเป็นผู้สร้างขึ้น และได้ขนานนามวัดว่า "วัดน้อยปทุมคงคา" เพราะได้ขุดสระปลูกบัวหลวงไว้ด้วย ต่อมาเปลี่ยนนามวัดใหม่ว่า "วัดราษฎร์ศรัทธาธรรม" และครั้งสุดท้ายเปลี่ยนเป็น "วัดบางพลีใหญ่กลาง" โดยมิปรากฏแน่ชัดว่าเปลี่ยนในสมัยเจ้าอาวาสรูปใด

• วัดบางพลีใหญ่ใน

มีชื่อว่า วัดพลับพลาไชยชนะสงคราม สร้างขึ้นเพื่อเป็นอนุสรณ์สำรึกถึงชัยชนะของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ตั้งอยู่ที่ริมคลองสำโรง ตำบลบางพลีใหญ่ อำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ ความศักดิ์สิทธิ์ของวัดนี้อยู่ที่ หลวงพ่อโต พระพุทธรูปปางมารวิชัยศิลปะสมัยสุโขทัย เบิกเนตร ขัดสมาธิ องค์สีทองอร่ามที่มีตำนานเล่าขานมาอย่างยาวนาน

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

สภาพทางกายภาพของตลาดน้ำและชุมชนมีการเปลี่ยนแปลงตามระยะเวลา เช่น ด้าน สภาพแวดล้อมของตลาด โดยเฉพาะอาคารร้านค้าตามริมคลอง ส่วนใหญ่มีการปรับปรุงเปลี่ยนแปลง วัสดุอาคาร โดยไม่คงไว้เกี่ยวกับความงานด้านสถาปัตยกรรมแบบโบราณ ทำให้ความรู้สึกแบบไทยๆ ในสมัยก่อนลดน้อยลง ทางด้านชุมชนมีการขยายตัวทั้งที่อยู่อาศัยและประชากรขาดการดูแล ด้านสิ่งแวดล้อมและจัดระเบียบในด้านที่อยู่อาศัย อาจป้องกันและควบคุมการเกิดปัญหาอัคคีภัยได้ลำบาก ส่วนการดำเนินกิจกรรมบริเวณตลาดน้ำพบว่า การเดินทางติดต่อและค้าขายโดยใช้เรือเป็นพาหนะ ในการเดินทางลดน้อยลง เนื่องจากย่านพื้นที่ศึกษามีความเจริญในด้านระบบการคมนาคม มีการก่อสร้างถนนมากขึ้นทำให้เกิดความสะดวกในการเดินทาง จึงเปลี่ยนรูปแบบการเดินทางโดยใช้รถยนต์ แทนการเดินทางด้วยเรือ ในด้านการท่องเที่ยวยังขาดการส่งเสริมให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญ และรวมถึงการอำนวยความสะดวกแก่ผู้มาเที่ยว เช่น การจัดระเบียบพื้นที่จอดรถ ผังบริเวณและป้ายแนะนำ สถานที่ที่น่าสนใจและสำคัญในการเดินเที่ยว อีกประการหนึ่งปัญหาทางด้านสิ่งแวดล้อม ได้แก่ สภาพน้ำในลำคลองสำโรงเริ่มเปลี่ยนสีของสายน้ำจากสีของน้ำคลองตามธรรมชาติเป็นสีคล้ำ สภาพของน้ำดังกล่าวอาจมีคุณภาพต่ำและเริ่มเน่าเสีย

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ประจิม ขำสงข์. (2550). แนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาชุมชนตลาดน้ำบางพลีเพื่อการท่องเที่ยวจังหวัดสมุทรปราการ. วิทยานิพนธ์ครุศาสตร์อุตสาหกรรมมหาบัณฑิต สาขาวิชาสถาปัตยกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง.

ไกรฤกษ์ นาควิเวก. (2565). การเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรมของชุมชนตลาดโบราณบางพลี อำเภอบางพลีจังหวัด. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาไทยศึกษา คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา.

Thailand Tourism Directory. (2559). ชุมชนตลาดโบราณบางพลี. (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อ 11 กุมภาพันธ์ 2567. เข้าถึงได้จาก: https://thailandtourismdirectory.go.th/th/attraction/59