ชุมชนบ้านปางไฮก่อตั้งขึ้นเมื่อใดไม่ทราบเป็นที่แน่ชัด แต่จากคำบอกเล่าของชาวบ้านและการอยู่อาศัยของผู้คนในชุมชนสามารถบอกได้ว่ามีการตั้งถิ่นฐานในพื้นที่มามากกว่าหนึ่งร้อยปีมาแล้ว เดิมทีชาวบ้านอาศัยอยู่ที่บ้านปางมะฮู้ คือในบริเวณทิวเขาหลังวัดปางไฮปัจจุบัน แต่เนื่องจากเปิดปัญหาน้ำท่วมหนักในปี พ.ศ. 2481 ชาวบ้านจึงโยกย้ายมาตั้งบ้านเรือนในพื้นที่ถัดขึ้นมาจากที่ตั้งเดิมซึ่งเป็นพื้นที่สูงกว่าเดิม และได้รับการจัดตั้งเป็นหมู่บ้าน ในระยะแรกขึ้นกับตำบลเชิงดอย ต่อมาไปขึ้นกับตำบลป่าเมี่ยง และในปี พ.ศ. 2534 มาขึ้นตรงกับตำบลเทพเสด็จจนถึงปัจจุบัน สำหรับชื่อหมู่บ้านปางไฮ มาจากคำว่า ปาง หมายถึงเพิงที่พักชั่วคราว และคำว่า ไฮ หมายถึงต้นไทร ซึ่งเป็นต้นไม้ขนาดใหญ่อยู่ในชุมชนทางด้านทิศตะวันออก เป็นที่พักอาศัยร่มเงาของชาวบ้านเนื่องจากมีลำต้นขนาดใหญ่ 4-5 คนโอบ ชาวบ้านจึงนำมาตั้งเป็นชื่อชุมชนดังกล่าว และในปี พ.ศ. 2540 มีการตัดถนนผ่านชุมชนซึ่งไปกินพื้นที่ที่มีต้นไฮอยู่ จึงจำเป็นต้องตัดต้นไฮออกเพื่อสร้างเส้นทางในชุมชน เพื่อความสะดวกในการเดินทางของคนในหมู่บ้าน 

บ้านปางไฮ ตำบลเทพเสด็จ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ พื้นที่ชุมชนมีลักษณะเป็นที่ราบสลับเนินเขาและภูเขาสูง เป็นพื้นที่ป่าดิบเขาและมีความชันมากกว่า 35% มีความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลางในระยะ 830-850 เมตร มีลำห้วยธรรมชาติและพื้นที่ป่าภูเขาอยู่ด้านหลังชุมชน ส่วนใหญ่จะเป็นป่าเมี่ยงที่ชาวบ้านปลูกผสมกับไร่กาแฟ และไม้ผลชนิดอื่น ๆ ลักษณะภูมิอากาศชุมชนจัดอยู่ในเขตภูมิอากาศค่อนข้างหนาว และมีฝนตกชุก มีอุณหภูมิเฉลี่ย 19 องศาเซลเซียส ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย 1,700 มิลลิเมตรต่อปี และมี 3 ฤดูกาล ได้แก่ ฤดูร้อน เริ่มตั้งแต่ช่วงเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม อากาศร้อนเฉพาะช่วงตอนกลางวันเป็นส่วนใหญ่ ฤดูฝนในช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือนตุลาคม มีฝนตกชุก และฤดูหนาวในช่วงเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนกุมภาพันธ์ อากาศค่อนข้างหนาวจัด อุณหภูมิต่ำสุดประมาณ 8 องศาเซลเซียส บ้านปางไฮมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านกระดาษป่าน และบ้านพงษ์ทอง ตำบลเทพเสด็จ
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านปางจำปี ตำบลห้วยแก้ว
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านดง ตำบลเทพเสด็จ และบ้านแป็อก ตำบลห้วยแก้ว

• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านกระดาษป่าน และบ้านน้ำโค้ง ตำบลเทพเสด็จ 

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 7 บ้านปางไฮ ตำบลเทพเสด็จ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 364 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 198 คน ประชากรหญิง 166 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 191 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2566)

ประชากรในชุมชนมีการตั้งบ้านเรือนแบบกระจุกตัวเป็นหย่อมบ้านต่าง ๆ โดยรอบพื้นที่ โดยอาศัยรวมกันอยู่เป็นกลุ่มในเครือญาติมิตร และเป็นกลุ่มชุมชนขนาดเล็ก โดยกระจายกันอยู่ไม่ไกลมากนัก และยังติดต่อไปมาหาสู่กันเป็นกิจวัตรของสมาชิกในชุมชน

ในอดีตชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกี่ยวกับเกษตรกรรมเป็นหลัก ส่วนมากมีอาชีพปลูกเมี่ยงและเก็บใบเมี่ยงขาย ทั้งยังมีการปลูกพืชชนิดอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น การทำข้าวไร่ การปลูกผักกาด พริก มะเขือ ไม้ผลชนิดต่าง ๆ ได้แก่ มะม่วง มะปราง และมีการทำปศุสัตว์ในชุมชน คือ การเลี้ยงไก่และเลี้ยงหมู

ปัจจุบันชาวบ้านมีการปรับเปลี่ยนมาปลูกพืชเศรษฐกิจ เช่น กาแฟ เป็นอาชีพหลัก และมีการทำเมี่ยง เก็บใบเมี่ยงขายเป็นอาชีพเสริม เนื่องจากการทำเมี่ยงสามารถเก็บผลผลิตได้ตลอดทั้งปี ชาวบ้านจึงใช้เป็นเงินสำหรับใช้จ่ายในครัวเรือน และเป็นทุนหมุนเวียนในการทำไร่กาแฟ ซึ่งสามารถเก็บผลผลิตได้ปีละ 1 ครั้ง แต่มีรายได้ดีกว่าการเก็บใบเมี่ยงขาย และคุ้มค่าในการลงทุนมากกว่า และในขณะที่เว้นจากการเก็บกาแฟก็สามารถทำอาชีพเสริมอื่น ๆ ได้ นอกจากนี้ชาวบ้านยังมีการปลูกพืชชนิดอื่น ๆ เพื่อสร้างรายได้เพิ่มเติม รวมไปถึงการประกอบอาชีพรับจ้างทั่วไปเพื่อเป็นรายได้เสริมอีกทางหนึ่งด้วย และด้วยพื้นที่บ้านปางไฮเป็นพื้นที่ที่มีความเหมาะสมในการปลูกกาแฟพันธุ์อาราบิก้าที่มีคุณภาพ ประกอบกับสภาพแวดล้อมชุมชนที่คงความเป็นธรรมชาติไว้ได้เป็นอย่างดี ทำให้ชาวบ้านบางส่วนมีการเปิดร้านกาแฟ คาเฟ่ และปรับพื้นที่เป็นที่พัก เพื่อต้อนรับนักท่องเที่ยวที่เข้ามาในชุมชน ทำให้เป็นอีกหนึ่งทางเลือกที่ช่วยเสริมสร้างเศรษฐกิจของชุมชนให้มีความเข้มแข็งมากยิ่งขึ้นอีกด้วย

ทรัพยากรธรรมชาติ

พื้นที่ป่า ชุมชนตั้งอยู่ในพื้นที่เขตป่าสงวนแห่งชาติ มีเนื้อที่ประมาณ 1,500 ไร่ อยู่ทางทิศตะวันออกของหมู่บ้าน ลักษณะเป็นป่าเต็งรัง อยู่ในสภาพปานกลาง บนพื้นที่ลาดชัน และมีป่าใช้สอยเนื้อที่ประมาณ 500 ไร่ ทางด้านทิศใต้ ลักษณะเป็นป่าภูเขาสภาพค่อนข้างสมบูรณ์ และเป็นแหล่งต้นน้ำลำห้วยต่าง ๆ และมีส่วนทำให้มีอากาศเย็นตลอดทั้งปี

สภาพพื้นดิน ลักษณะดินบริเวณพื้นที่ชุมชนบ้านปางไฮ เป็นดินดอย ดินลูกรัง ลักษณะเป็นสีแดงน้ำตาล และมีเนื้อที่บางแห่งมีสภาพเป็นดินดำ มีเศษใบไม้ตามธรรมชาติปกคลุม เหมาะแก่การปลูกเมี่ยง ทำไร่กาแฟ และสวนไม้ผล

แหล่งน้ำ พื้นที่ชุมชนมีแหล่งน้ำตามธรรมชาติเป็นลำห้วย ได้แก่ ลำห้วยแม่วองเป็นลำน้ำสายหลัก และลำห้วยผาไหล เป็นลำน้ำสายรอง ซึ่งมีน้ำในลำห้วยตลอดทั้งปี มีลำห้วยบอนไหลผ่านแต่จะขาดแคลนน้ำในช่วงฤดูแล้ง และมีลำห้วยม่อนเกี๊ยะซึ่งมีการขุดทำเหมือง สร้างฝายบุคคล รวมทั้งการร่วมกันในระดับชุมชน และมีการใช้ระบบน้ำประปาภูเขาในการอุปโภค บริโภค และทำการเกษตร 

ภาษาพูด : ภาษาไทยถิ่นเหนือ (คำเมือง)

ภาษาเขียน : ไทย

จงกล ตัณฑวณิช. (2545). ปัจจัยที่สนับสนุนการตัดสินใจในการปลูกเมี่ยงและกาแฟของชาวบ้านปางไฮ หมู่ 7 ตำบลเทพเสด็จ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่. สำนักบัณฑิตอาสาสมัคร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

Kapook. (ม.ป.ป.). เที่ยวบ้านปางไฮ จ.เชียงใหม่ หมู่บ้านเล็ก ๆ ริมลำธารเงียบสงบ. สืบค้นเมื่อ 6 มิถุนายน 2567, จาก https://travel.kapook.com/