ชุมชนเกาะแตนเป็นพื้นที่เกาะกลางทะเลแยกออกมาจากแผ่นดินใหญ่ การเข้ามาอยู่อาศัยของผู้คนบนพื้นที่เกาะแห่งนี้ เกิดขึ้นขึ้นหรือเริ่มตั้งแต่เมื่อใดไม่มีหลักฐานปรากฏอย่างชัดเจนนัก แต่สันนิษฐานจากการตั้งถิ่นฐานของผู้คน และการสอบถามข้อมูลจากผู้สูงอายุ คนเก่าแก่ที่สำคัญภายในชุมชน สามารถอนุมานได้ว่าพื้นที่แห่งนี้มีการก่อตัวกลายเป็นชุมชนมานานหลายชั่วอายุคนเป็นเวลามากกว่า 100 ปี โดยมีนายแสง ทองหยอด เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรก ซึ่งเกิดที่เกาะแตนเมื่อปี พ.ศ. 2424 และเสียชีวิตในปี พ.ศ. 2506 ซึ่งผู้คนที่เข้ามาอาศัยในชุมชนพื้นที่เกาะแห่งนี้เป็นการเข้ามาตั้งบ้านเรือนเพื่อทำอาชีพประมงชายฝั่ง หรือการทำประมงพื้นบ้าน และใช้พื้นที่บนเกาะในการปลูกมะพร้าวและนำมะพร้าวส่งขาย ซึ่งเป็นวิถีชีวิตของชาวเกาะแตนตั้งแต่ดั้งเดิมจวบจนปัจจุบัน

ลักษณะทางกายภาพและภูมิศาสตร์ท้องถิ่นของเกาะแตนส่วนใหญ่ในบริเวณโดยรอบจะเป็นภูเขาที่มีความชันในระดับปานกลาง ยอดเขาสูงจะอยู่เหนือระดับน้ำทะเลประมาณ 226 เมตร อยู่ทางด้านทิศใต้ของเกาะ และมีพื้นที่ที่เป็นบริเวณพื้นราบขนาดเล็กบริเวณอ่าวด้านทิศตะวันตกและด้านทิศใต้ และมีพื้นที่ราบระหว่างภูเขาเป็นพื้นที่เชื่อมต่อด้านทิศตะวันออกและด้านทิศตะวันตกของเกาะ เนื่องจากพื้นที่เกาะแตนล้อมรอบไปด้วยผืนน้ำมหาสมุทร ทำให้มีพื้นที่ทำกินค่อนข้างน้อย และไม่มีแหล่งกักเก็บน้ำตามธรรมชาติที่มั่นคงต่อการอุปโภคบริโภค แต่ในพื้นที่เกาะยังสามารถขุดบ่อน้ำจืดซึ่งเป็นบ่อน้ำตื้นบนผืนดินที่สามารถใช้ประโยชน์ได้ตลอดทั้งปี

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรชุมชนเกาะแตน หมู่ที่ 2 ชุมชนเกาะแตน ตำบลตลิ่งงาม อำเภอเกาะสมุย จังหวัดสุราษฎรธานี มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 50 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 34 คน ประชากรหญิง 16 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 11 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2566)

ชาวบ้านในพื้นที่ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพด้านการเกษตรและอาชีพประมงเป็นหลัก โดยอาชีพที่เกี่ยวข้องกับประมงจะเป็นการประมงชายฝั่ง เป็นการทำประมงแบบพื้นบ้านตามภูมิปัญญาและวิถีชีวิตที่กลมกลืนกับบริบทของสังคม โดยวัตถุดิบที่หามาได้ส่วนมากจะเก็บไว้บริโภคภายในครัวเรือนก่อน แล้วจึงแบ่งขายบ้างบางส่วน ด้านการทำเกษตรกรรมมีพืชเศรษฐกิจที่สำคัญ คือ มะพร้าว ชาวบ้านหลายครอบครัวมีรายได้หลักจากการขายมะพร้าวในสวนของตนเอง นอกจากนี้ชาวบ้านในชุมชนเกาะแตนยังประกอบอาชีพรับจ้างทั่วไปซึ่งเป็นรายได้อีกทางหนึ่งของสมาชิกในชุมชน

เนื่องจากชุมชนกะแตนตั้งอยู่บนพื้นที่ที่เป็นเกาะที่รายล้อมไปด้วยทะเลและภูเขาบนเกาะที่มีความสวยงามสะดุดตา ทำให้พื้นที่เกาะแตนมีความน่าสนใจ และมีนักท่องเที่ยวแวะเวียนมาเยี่ยมเยือนและเยี่ยมชมทัศนียภาพและสัมผัสวิถีชีวิตชาวประมงบนเกาะแตนอยู่เป็นประจำ ซึ่งถือเป็นอีกหนึ่งโอกาสสำหรับชาวบ้าน ที่หันมาประกอบอาชีพการค้าและบริการที่จะสามารถหารายได้จากการพัฒนาชุมชนเป็นแหล่งท่องเที่ยว นำพานักท่องเที่ยวและเม็ดเงินเข้ามาหมุนเวียนภายในเกาะแตนแห่งนี้ 

เกาะแตน แหล่งท่องเที่ยวแห่งการอนุรักษ์ 

เกาะแตน เป็นเกาะที่อยู่ทางตอนใต้ของเกาะสมุยฝั่งตะวันออก พื้นที่เกาะเป็นภูเขาที่มีป่าไม้เขียวขจี มีทรัพยากรทางธรรมชาติหลากหลาย มีนกสวยงามหลายชนิดให้ได้ชม รวมไปถึงสัตว์เล็กสัตว์น้อยและพืชพรรณตามธรรมชาตินานาชนิด ฝั่งตะวันออกของเกาะแตนเป็นชายหาดยาวขนานกับแนวปะการังชายฝั่ง เรียกว่า "อ่าวออก" ส่วนฝั่งตะวันตกเป็นอ่าวปิดมีป่าชายเลนและหาดหิน เรียกว่า "อ่าวตก" มีแนวปะการังและชายฝั่งที่สมบูรณ์ และที่สำคัญ คือ "เกาะแตน" เป็นเกาะที่ได้รับการกล่าวขนานเป็นตำนานมาแต่อดีตว่า เป็นเกาะที่ไม่มีสุนัข ด้วยทัศนียภาพและความสงบที่น่าหลงใหลนี้จึงเป็นต้นทุนชั้นดีสู่การพัฒนาเกาะแตนให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเพื่อสร้างอาชีพ เสริมรายได้แก่ประชาชนบนเกาะแตนในปัจจุบัน 

ปัจจุบันนี้นับได้ว่าการท่องเที่ยวบนเกาะแตนเฟื่องฟูในระดับหนึ่ง ทว่า ยังคงไว้ได้ซึ่งความเงียบสงบอันเป็นเอกลักษณ์ กระทั่งมีการขนานนามว่าเกาะแตนแห่งนี้คือดินแดนสวรรค์ของคนรักความสงบ อย่างไรก็ดี แม้ว่าการท่องเที่ยวจะสามารถสร้างรายได้เป็นกอบกำให้แก่ประชาชน แต่ก็แลกมาด้วยการสูญเสียซึ่งทรัพยากรธรรมชาติอันเป็นจุดเด่นนำพานักท่องเที่ยวหลั่งไหลเข้ามาในเกาะแตน ชาวบ้านเกาะแตนจึงได้มีแนวคิดในการอนุรักษ์ฟื้นฟูทรัพยากรบนเกาะให้คงความอุดมสมบูรณ์ควบคู่ไปกับการพัฒนาการท่องเที่ยว โดยจัดให้การอนุรักษ์เป็นหนึ่งในไฮไลท์สำคัญของการท่องเที่ยวบนเกาะแตน โดยมีการจัดการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ เพื่อความยั่งยืนของทรัพยากรในพื้นที่และความมั่นคงของระบบนิเวศ สร้างเส้นทางศึกษาธรรมชาติ 4 เส้นทาง ซึ่งทุกเส้นทางมีความแตกต่างของสภาพภูมิประเทศและความเป็นอยู่ของชาวเกาะแตนให้ศึกษา ได้แก่ 

1. เส้นทางศึกษาธรรมชาติสายตะวันตก เป็นเส้นทางที่จะแสดงให้เห็นความเป็นมาในการใช้พื้นที่และความเป็นมาของชุมชนในอดีต รวมทั้งจะได้เห็นและเรียนรู้ระบบนิเวศป่าชายเลน การเปลี่ยนบรรยากาศสภาพป่าบกสู่พื้นที่ชุ่มน้ำ (พรุและป่าชายเลน) ลงสู่ชายฝั่งทะเล 

2. เส้นทางศึกษาธรรมชาติสายใต้ เป็นเส้นทางสายเขาเคี่ยม ซึ่งเป็นยอดเขาสูงที่สุดของเกาะ ระยะทาง 1,400 เมตร เส้นทางเดินค่อนข้างมีต้นไม้รกทึบ ทางลาดชัน แสดงให้เห็นสภาพป่าดิบแล้งในภาคใต้ที่เคยถูกทำลายเพื่อทำการกสิกรรม แต่ปัจจุบันป่าเริ่มฟื้นสภาพกลับมาอีกครั้งหนึ่ง

3. เส้นทางศึกษาธรรมชาติสายเหนือ เป็นเส้นทางภายในชุมชนอ่าวออกบ้านเกาะแตนจากท่าเรือ ถึงเชิงเขาตีน เส้นทางนี้จะได้สัมผัสสภาพชุมชนเกาะแตนและสภาพธรรมชาติ พรรณไม้และสวนผสมของชุมชนอ่าวออก เป็นเส้นทางเดินที่สะดวกสบายที่สุด

4. เส้นทางศึกษาธรรมชาติทางทะเล เป็นเส้นทางที่ศึกษาชายฝั่งรอบเกาะให้ผู้สนใจได้สัมผัสชีวิตสัตว์น้ำ พืชน้ำและปะการังสวยงาม ตลอดจนสภาพธรรมชาติใต้ท้องทะเลเกาะแตน เส้นทางนี้ต้องเดินทางด้วยเรือหางยาวในช่วงลมสงบ และเหมาะแก่การดำน้ำ

นอกจากความเงียบสงบและเส้นทางศึกษาธรรมชาติแล้ว ความพิเศษอีกอย่างหนึ่งของพื้นที่เกาะแตน คือ จะมีหมูที่อาศัยอยู่ตามพื้นที่ชายหาดมักจะปรากฏตัวให้นักท่องเที่ยวได้พบเห็น และสามารถเข้าไปเล่นไปถ่ายรูปกับหมูที่ชายหาดเกาะแตนได้ ซึ่งเป็นที่มาของชื่อ "เกาะหมู" ที่คนในท้องถิ่นใช้เรียกกัน

ภาษาพูด : ภาษาไทยถิ่นใต้, ภาษาไทยกลาง

ภาษาเขียน : ภาษาไทย

การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. (ม.ป.ป.). เกาะแตน. สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน 2567, จาก https://thai.tourismthailand.org/

เอกราช ผลผลา (2538). ความคิดเห็นของประชาชนต่อการจัดตั้งชมรมอนุรักษ์ธรรมชาติและกองทุนเงินกู้ โครงการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ธรรมชาติและการพัฒนาชุมชนเกาะแตน อำเภอสมุย จังหวัดสุราษฎร์ธานี. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

D.D SAMUI Tours. (2566). สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน 2567, จาก https://www.facebook.com/

Kohtan tour and Transport & Tanmarina Bay Resort. (2566). สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน 2567, จาก https://www.facebook.com/

Kohtan tour and Transport & Tanmarina Bay Resort. (2567). สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน 2567, จาก https://www.facebook.com/

Sathaporn Kuasakul. (2566). สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน 2567, จาก https://www.facebook.com/

VI VA TOUR SAMUI. (2566). สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน 2567, จาก https://www.facebook.com/