ชุมชนย่านนาเกลือเป็นพื้นที่เก่าแก่ที่มีผู้คนเข้ามาอยู่อาศัยตั้งแต่ในสมัยกรุงศรีอยุธยา เดิมเป็นส่วนหนึ่งของบ้านบางละมุงที่เกิดจากการขยับขยายตัวของชุมชนตามความก้าวหน้าของบ้านเมืองแถบชายฝั่งทะเล ผู้คนเริ่มเข้ามาตั้งถิ่นฐานในพื้นที่มากขึ้นเนื่องจากการค้าทางเรือสำเภาจีนที่ใช้เส้นทางเดินเรือผ่านย่านนี้ และเป็นที่หลบลมพายุ คลื่นลมในท้องทะเล เนื่องจากย่านนาเกลือเป็นพื้นที่ปากคลองและมีป่าโกงกางขึ้นอยู่มาก จากนั้นจึงได้ใช้พื้นที่เป็นจุดพักสินค้าและกระจายสินค้าไปยังพื้นที่แถบภาคตะวันออกผ่านทางคลองนาเกลือเข้าไปยังเมืองต่าง ๆ เมื่อผู้คนเข้ามาอยู่อาศัย โดยเฉพาะกลุ่มชาวจีน พื้นที่บริเวณนี้จึงเกิดเป็นตลาดขนาดย่อม มีกลุ่มคนเข้ามาค้าขายในพื้นที่ และกระจัดกระจายกันอยู่ในพื้นที่ต่าง ๆ ทั่วบริเวณ ต่อมาเมืองกรุงศรีอยุธยาเสียให้กับพม่า พระเจ้าตากสินมหาราชที่เดินทัพผ่านมาทางนี้จึงได้เกณฑ์กำลังพลไปตีเมืองจันทบุรีและกอบกู้เอกราช และทรงหยุดแวะพักที่วัดสว่างฟ้าพฤฒาราม หรือวันนาเกลือในขณะนั้น

เมื่อเข้าสู่สมัยรัตนโกสินทร์ ในช่วงรัชกาลที่ 3 การค้ากับชาวจีนมีความเจริญรุ่งเรืองมาก ทำให้พื้นที่ย่านนาเกลือซึ่งเป็นทางผ่านของเรือสำเภาจีน ได้มีกลุ่มชาวจีนเข้ามาค้าขายและอยู่อาศัยในพื้นที่เพิ่มมากขึ้น และอยู่ร่วมกับกลุ่มคนพื้นเมืองเดิมที่ทำอาชีพประมงและเกษตรกรรมเพื่อยังชีพ ด้วยเหตุนี้พื้นที่ย่านนาเกลือจึงมีพัฒนาการทางสังคม เกิดเป็นย่านการค้า ในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้มีการสร้างวัดช่องลม หรือวัดปากคลอง เป็นพื้นที่ทางศาสนาประเพณีวัฒนธรรมมาแต่อดีต ทั้งยังเป็นสถานที่จัดกิจกรรมทางสังคมเรื่อยมา จนเป็นย่านชุมชนแถบชายฝั่งทะเลขนาดใหญ่ชุมชนหนึ่ง จากนั้นเกิดเหตุการณ์พายุไต้ฝุ่นเว้ พัดเข้ามาในพื้นที่บางละมุง ทำให้เกิดเป็นพื้นที่นาเกลือ เป็นเกาะนาเกลือบริเวณชายฝั่งของพื้นที่ ส่งผลให้มีปากคลอง 2 จุด และชุมชนก็เจริญรุ่งเรืองมากยิ่งขึ้นตามพัฒนาการทางสังคมโดยลำดับจนมาถึงปัจจุบัน

ย่านนาเกลืออยู่ในเขตพื้นที่การปกครองพิเศษเมืองพัทยา ตำบลนาเกลือ อำเภอบางละมุง จังหวัดชลบุรี มีระยะทางห่างจากกรุงเทพมหานคร ประมาณ 150 กิโลเมตร ลักษณะทางกายภาพของพื้นที่ภูมิประเทศเป็นที่เนินโดยส่วนใหญ่ มีพื้นที่ราบเล็กน้อย ย่านนาเกลือเป็นที่ราบชายฝั่งทะเล ติดเขตพื้นที่ทะเลอ่าวไทยในด้านทิศตะวันตก เป็นพื้นที่ที่มีความลาดชันในระดับ 0-5 % ในระยะ 500 เมตร จากชายฝั่งทะเลระดับความลึกของท้องทะเลไม่เกิน 1.5 เมตร มีลำคลองธรรมชาติที่ไหลมาจากเนินเขาทางด้านทิศตะวันออกผ่านย่านนาเกลือออกสู่ทะเลปากอ่าวนาเกลือ โดยพื้นที่ย่านนาเกลือมีอาณาเขตติดต่อดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ พื้นที่ตามแนวคลองกระทิงลาย
• ทิศใต้ ติดต่อกับ พื้นที่ตำบลห้วยใหญ่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ พื้นที่ตามแนวขนานไปกับถนนสุขุมวิท
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ พื้นที่ขนานไปตามแนวชายฝั่งทะเล

ย่านนาเกลือ ตำบลนาเกลือ อำเภอบางละมุง จังหวัดชลบุรี เป็นพื้นที่สังคมชุมชนเมืองขนาดใหญ่ที่กระจายตัวกันอยู่ทั่วบริเวณ ประชากรในพื้นที่มีทั้งกลุ่มคนดั้งเดิมที่เป็นคนพื้นเมือง และชาวไทยเชื้อสายจีนที่โยกย้ายถิ่นฐานเข้ามาตั้งรกรากและทำการค้าในพื้นที่ตั้งแต่อดีต และด้วยย่านนาเกลือเป็นย่านเศรษฐกิจที่สำคัญแห่งหนึ่งของเมืองพัทยาทำให้มีผู้คนจากรอบนอก พื้นที่ใกล้เคียง และจังหวัดต่าง ๆ เข้ามาอยู่อาศัย ประกอบธุรกิจ ทำงานหารายได้เลี้ยงครอบครัวอยู่ในพื้นที่นี้ด้วย ทำให้กลุ่มประชากรในพื้นที่ย่านนาเกลือมีความหลากหลาย และอยู่อาศัยกันอย่างหนาแน่น โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรตำบลนาเกลือ อำเภอบางละมุง จังหวัดชลบุรี มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 46,869 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 22,189 คน ประชากรหญิง 24,680 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 38,315 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2566)

ย่านนาเกลือ ตำบลนาเกลือ อำเภอบางละมุง จังหวัดชลบุรี มีลักษณะโครงสร้างทางสังคมที่เกี่ยวพันกับกลุ่มอาชีพของประชากรในพื้นที่ ซึ่งเป็นชุมชนและย่านต่าง ๆ ที่มีลักษณะเด่นและแตกต่างกันไป โดยจำแนกได้เป็น 3 รูปแบบ ประกอบด้วย

ย่านชุมชนชาวประมง เป็นย่านของชาวประมงที่อาศัยอยู่ในพื้นที่แถบชายฝั่งทะเล และที่พักอาศัยบางส่วนของประชากรกลุ่มนี้จะยื่นลงไปในทะเล พื้นที่โดยรอบส่วนใหญ่จะเกี่ยวเนื่องกับอาชีพประมง ตลาดค้าขายอาหารทะเล ทั้งอาหารสด และอาหารทะเลตากแห้ง รวมไปถึงมีบริการปรุงอาหารให้เสร็จสับ และร้านอาหารตามแนวชายฝั่งทะเลอีกด้วย

ย่านพาณิชกรรมของชาวจีน การประกอบกิจกรรมในพื้นที่จะมีลักษณะที่คล้ายคลึงกัน เป็นกลุ่มอาคารพาณิชย์เรียงรายตลอดสองฝั่งทางบนถนนสายพัทยา-นาเกลือ มีการประกิจการเชิงพาณิชในพื้นที่ และมีสถาปัตยกรรมของตัวอาคารที่เป็นเอกลักษณ์ แต่มีแนวโน้มที่จะสูญหายจากการขยายตัวของสังคมเมืองและการเปลี่ยนแปลงเชิงพื้นที่ของรูปแบบอาคารและที่ทำกิน

ย่านสถาบันทางราชการ เป็นพื้นที่ตั้งของหน่วยงานราชการที่สำคัญต่าง ๆ กิจกรรมทางสังคมโดยส่วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับงานราชการแทบทั้งสิ้น และพื้นที่ส่วนหนึ่งก็จะเป็นย่านที่พักอาศัยของกลุ่มผู้ประกอบอาชีพรับราชการในพื้นที่

วิถีชีวิต กลุ่มกิจกรรมของคนในพื้นที่ย่านนาเกลือมีหลากหลายลักษณะและประเภทของกิจกรรมในการดำเนินชีวิต ซึ่งสัมพันธ์กับอาชีพ ประเพณีเทศกาล และภาระงานที่เกี่ยวข้อง โดยสามารถจำแนกได้ดังนี้

วิถีชีวิตและกิจกรรมเกี่ยวกับราชการ กลุ่มข้าราชการหรือผู้เกี่ยวข้องมักจะมีลักษณะของการรวมกลุ่มกันในการทำกิจกรรมทางสังคมเพื่อให้สะดวกต่อการติดต่อประสานงานและการให้บริการประชาชน ซึ่งวิถีชีวิตจะเกี่ยวข้องกับสถานที่ราชการในพื้นที่ เช่น สถานีตำรวจภูธรอำเภอบางละมุง ที่ว่าการอำเภอบางละมุง เป็นต้น

วิถีชีวิตและกิจกรรมด้านพาณิชยกรรม กลุ่มผู้ที่ประกอบอาชีพด้านพาณิชยกรรมจะมีวิถีชีวิตที่สัมพันธ์กับการค้าขายอยู่ตลอดเวลา ซึ่งพื้นที่ในการประกอบกิจกรรมก็จะเป็นย่านตลาดต่าง ๆ โดยทั่วบริเวณ เช่น ตลาดอาหารทะเล ตลาดสดอมรนคร ตลาดใหญ่ และแหล่งค้าขายอื่น ๆ ในพื้นที่ ซึ่งจะมีลักษณะแตกต่างกันไปของประเภทสินค้าในแต่ละที่

กิจกรรมด้านวัฒนธรรมประเพณี การรวมกลุ่มกันในการทำกิจกรรมด้านวัฒนธรรมประเพณีของคนในท้องถิ่นส่วนใหญ่จะขึ้นอยู่กับช่วงเวลาในแต่ละเทศกาลประเพณีที่จัดขึ้น ซึ่งสถานที่ในการรวมตัวกันและการทำกิจกรรมทางวัฒนธรรมในพื้นที่ ได้แก่ วัดสว่างฟ้าพฤฒาราม วัดช่องลม พื้นที่สาธารณะลานโพธิ์นาเกลือ ฯลฯ

กิจกรรมด้านนันทนาการ ประชากรในพื้นที่มีการใช้เวลาว่างในการรวมกลุ่มกันเพื่อทำกิจกรรม เช่น การออกกำลังกาย เล่นกีฬา เป็นต้น โดยพื้นที่ในการทำกิจกรรมร่วมกันของกิจกรรมประเภทนี้โดยมากจะอยู่ที่สวนสาธารณะเจ้าพ่อศรีนิล และลานกีฬา ซึ่งเป็นพื้นที่สวนสาธารณะขนาดเล็ก และลานกีฬาของสถานศึกษา เป็นที่รองรับการรวมกลุ่มกิจกรรมของคนในชุมชนอีกหนึ่งแห่ง

ทรัพยากรธรรมชาติ

1.ทรัพยากรดิน ในพื้นที่พบดิน 3 ชนิด ประกอบด้วย ดินทราย ดินร่วนปนทราย และดินเลน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ดินทรายเนื่องจากอยู่ติดกับทะเล พื้นที่ถัดเข้าไปจากชายฝั่งจึงจะพบดินร่วนปนทราย ส่วนดินเลนจะอยู่ในพื้นที่คลองและพื้นที่ดินในท้องทะเลในระยะประมาณ 200 เมตร จากพื้นที่ชายฝั่ง

2.พื้นที่ทะเลและปากคลอง พื้นที่นี้เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำ และนกยางที่ออกมาหาอาหารทะเลในเวลาน้ำลด เป็นแหล่งพื้นที่ทางธรรมชาติปากคลองเชื่อมต่อกับทะเล จึงมีทรัพยากรสิ่งมีชีวิตค่อนข้างอุดมสมบูรณ์

3.คลองธรรมชาติ ย่านนาเกลือมีคลองธรรมชาติที่ไหลมาจากเนินเขาฝั่งทิศตะวันออกผ่านพื้นที่ลงสู่ทะเลที่ปากคลองนาเกลือ ซึ่งประกอบไปด้วยคลองนาเกลือ และคลองนกยาง ปัจจุบันมีการทำแนวขอบตลิ่งแบบคอนกรีตเพื่อป้องกันการกัดเซาะพื้นที่ริมคลอง

4.ป่าชายเลน ปัจจุบันป่าชายเลนในพื้นที่ย่านนาเกลือส่วนใหญ่จะอยู่ในบริเวณคลองนกยาง มีความกว้างของผืนป่าประมาณ 15 เมตร ทอดยาวเป็นระยะทางประมาณ 500 เมตร ซึ่งสภาพป่าชายเลนย่านนาเกลือปัจจุบันเริ่มสูญหายและลดลงเนื่องจากการบุกรุกของชุมชน

5.ป่าชายหาด ปัจจุบันพื้นที่ป่าชายหาดคงเหลือเพียงเล็กน้อย เนื่องจากโดยส่วนใหญ่พื้นที่บริเวณชายหาดถูกพัฒนาให้กลายเป็นแหล่งท่องเที่ยว หรือแหล่งที่พักอาศัย โดยผืนป่าที่เหลืออยู่ในปัจจุบันจะอยู่ในบริเวณทางทิศเหนือแถวด้านหลังวัดช่องลมซึ่งเป็นที่ดินธรณีสงฆ์เชื่อมต่อกับพื้นที่บริเวณป่าชายเลน

6.พันธุ์พืช พืชที่พบในพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นพืชที่พบในระบบนิเวศป่าชายหาดและป่าชายเลน ซึ่งในปัจจุบันมีจำนวนลดน้อยลงไปมาก และในบางพื้นที่มีการนำพืชเข้ามาปลูกเสริมโดยพยายามให้มีความกลมกลืนกับลักษณะเชิงพื้นที่ พรรณไม้ที่พบ ได้แก่ มะขาม ต้นโพธิ์ หูกวาง โกงกาง แสมทะเล สน มะฮอกกานี ปาล์ม มะพร้าว ลีลาวดี สนประดิพัทธ์ ยูคาลิปตัส ประดู่ หางนกยูง และตะขบ ฯลฯ

7.สิ่งมีชีวิต พื้นที่ย่านนาเกลือมีสภาพเป็นแหล่งทางธรรมชาติในลักษณะลำคลอง และพื้นที่ทางทะเล สิ่งมีชีวิตที่พบนั้นจะสัมพันธ์กับลักษณะพื้นที่แหล่งที่อยู่อาศัย และแหล่งอาหาร ซึ่งส่วนใหญ่จะอยู่ในทะเล บริเวณปากคลองและพื้นที่ในระยะ 200 เมตร จากชายฝั่งจะเป็นแหล่งอาหารของนกยาง และปูแสม เนื่องจากเป็นพื้นที่ดินเลนท้องคลอง มีพืชพรรณป่าชายเลนขึ้นอยู่ จึงเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์ขนาดเล็ก และสัตว์ทะเลอื่น ๆ ซึ่งมีอยู่หลายชนิด เช่น ปูแสม ปูลม กุ้งดีดขัน ดอกไม้ทะเล ฯลฯ

นาวิน รถประจำทาง. (2562). ตลาดขายอาหารทะเลสดๆ มีปรุงสุกให้ด้วย. สืบค้นเมื่อ 30 มิถุนายน 2567, จาก https://www.wongnai.com/photos/5162434531588931740

สุธาทิพย์ สิตวาสี. (2556). โครงการออกแบบปรับปรุงภูมิทัศน์เพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตย่านนาเกลือ เมืองพัทยา จังหวัดชลบุรี. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. 

Casapoolvilla. (2566). พัทยานาเกลือ 8 ร้านอาหารเจ้าอร่อย ร้านดังต้องไปลอง!. สืบค้นเมื่อ 30 มิถุนายน 2567, จาก https://casapoolvilla.com/

Pitch Pitchakarn. (2566). สดใหม่ มีอาหารสดหลากหลายทั้งถูกและแพงให้เลือกสรร. สืบค้นเมื่อ 30 มิถุนายน 2567, จาก https://www.wongnai.com/photos/

Waranit. (2562). ของกินเพียบ คนซื้อก็เช่นกัน. สืบค้นเมื่อ 30 มิถุนายน 2567, จาก https://www.wongnai.com/photos/45734334608150250645