บ้านดอนกอย เดิมเรียกว่า “ดอนกอย” เป็นพื้นที่สำหรับเลี้ยงวัว ควาย ของชาวบ้านพอกใหญ่ ซึ่งมีพื้นที่ตามลุ่มน้ำอูน ในช่วงเดือน มิถุนายน-ตุลาคม จะมีน้ำหลากท่วมป่าทามจึงเป็นพื้นที่ที่ชาวบ้านนำ วัว ควาย มาเลี้ยงเพื่อหนีน้ำท่วม โดยมีคุณตาเชียงนวน คุณตาตุ่ม คุณตาทิดจันทา อพยพมาพร้อมกับลูกหลานมาตั้งถิ่นฐานเป็นกลุ่มแรก พบความอุดมสมบูรณ์จึงชักชวนชาวบ้านพอกใหญ่ และลูกหลานมาตั้งรกรากจับจองพื้นที่ทำไร่ ทำนา ทำสวน และเลี้ยงสัตว์ “บ้านดอนกอย” ซึ่งมีความหมายถึงดินแดนที่อุดมสมบูรณ์ ด้วยความอุดมสมบูรณ์จึงมีครอบครัวอื่น ๆ อพยพมาอยู่ด้วย จนขยายเป็นหมู่บ้านขนาดใหญ่มาจนถึงปัจจุบัน

บ้านดอนกอย หมู่ที่ 2 ตำบลสว่าง อำเภอพรรณนานิคม จังหวัดสกลนคร อยู่ห่างจากตัวเมืองสกลนคร ออกมาทางทิศตะวันตก ประมาณ 35 กิโลเมตร โดยมีอาณาเขตติดกับหมู่บ้านและสถานที่ต่าง ๆ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดกับ บ้านคำประมง
• ทิศตะวันออก ติดกับ ลำน้ำอูน, บ้านท่าม่วง
• ทิศใต้ ติดกับ บ้านนาซอน
• ทิศตะวันตก ติดกับ บ้านโนนทรายคำ

ชาวบ้านดอนกอยประกอบอาชีพหลัก คือ การทำนา เกษตรกรรม การเลี้ยงสัตว์ และมีอาชีพสำคัญคือ การทอผ้าย้อมครามธรรมชาติ โดยอาชีพรองดังกล่าวทำให้บ้านโนนเรือมีชื่อเสียงมากด้านการทอผ้าย้อมครามธรรมชาติ จนเป็นที่รู้จักแก่คนทั้งในและต่างประเทศ

ชาวบ้านดอนกอยเป็นสังคมเกษตรกรรมชนบท ชาวบ้านไม่เอารัดเอาเปรียบกัน มีความห่วงหาอาทรซึ่งกันและกัน มีการนับถือกันระหว่างเครือญาติ ยึดมั่นในฮีตสิบสองคองสิบสี่ มีผู้สูงอายุเป็นแบบอย่างที่ดี นอกจากนี้ ชาวบ้านดอนกอยยังมีความเชื่อเรื่องพุทธศาสนามากพอ ๆ กับความเชื่อเรื่องผีสาง เทวดา และผีบรรพบุรุษ

กลุ่มผลิตภัณฑ์ผ้าย้อมคราม เป็นงานหัตถกรรมที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษ เผ่าภูไท เมืองวัง ประเทศลาว โดยมีคุณยายพิมพ์ ศรีกุลกิจ เป็นผู้ริเริ่มสืบทอดมาสู่ลูกหลานทอผ้าย้อมคราม นำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ได้หลายชนิดแล้วนำออกมาจำหน่าย ปรากฎว่าได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก 

สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอพรรณนานิคม จังหวัดสกลนคร ได้เข้ามาสนับสนุนองค์ความรู้ ปรับปรุงการบริหารจัดการกลุ่มอย่างเป็นทางการโดยให้ลงทะเบียน OTOP และได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากสำนักงานเทศบาลตำบลสว่าง งบประมาณจากผู้ว่า CEO จังหวัดสกลนคร และได้รับการสนับสนุนอย่างต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน จนมีสมาชิกเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ 

ระยะแรกเริ่มชาวบ้านดอนกอยมีการนำวัตถุดิบจำพวกฝ้ายมากรอเป็นด้ายแล้วนำมาเรียงเพื่อแกะลายบนผืนผ้า (การมัดหมี่) ในเวลาว่างจากการทำอาชีพหลัก ในระยะแรกต่างคนต่างทำ ต่อมาได้มีการรวมกลุ่มกันทำเพื่อช่วยเหลือกันและกัน และช่วยกันอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นเอาไว้

ในปี พ.ศ. 2563 ได้มีการจัดตั้งศูนย์เรียนรู้ผ้าย้อมคราม “วิชชาลัยดอนกอย วิถีแห่งการพัฒนาที่ยั่งยืน” เป็นแหล่งเรียนรู้ที่พัฒนามาจาก สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสิริวัณณวรี นารีรัตนราชกัญญา ครั้งเสด็จทอดพระเนตรขั้นตอนการผลิตผ้าย้อมครามของกลุ่มทอผ้าบ้านดอนกอย ทรงมีพระประสงค์พัฒนาผลิตภัณฑ์ผ้าทอบ้านดอนกอยให้มีความทันสมัย ยกระดับภูมิปัญญาและชิ้นงานให้เป็นที่ต้องการของตลาดไทยและตลาดโลก เพื่อให้ชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนในชุมชนดีขึ้น

บ้านดอนกอย เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ภูไท มีอัตลักษณ์ทางภาษาพูดออกสำเนียงภูไท

นางรุจาภา ประดับวงศ์ (สมาชิกกลุ่มทอผ้า), สัมภาษณ์

นางถวิล  อุปรี (ผู้นำกลุ่มทอผ้า), สัมภาษณ์