ศูนย์การศึกษาไตดำบ้านหนองเข้ แหล่งเรียนรู้วิถีกลุ่มชาติพันธุ์ที่อนุรักษ์ไว้ให้เยาวชนคนรุ่นใหม่และผู้ที่สนใจได้ศึกษา
เดิมเป็นที่ลุ่มและมีหนองน้ำใหญ่ สันนิษฐานว่าเป็นแหล่งที่มีจระเข้อาศัยอยู่ โดยประชาชนในหมู่บ้านเคยพบจระเข้ ก็เลยตั้งชื่อหมู่บ้านว่า "บ้านจระเข้" ชุมชนนี้เป็นชุมชนไทยทรงดำ (ลาวโซ่ง) คนพื้นที่นี้เรียกว่า "บ้านหนองเข้"
ศูนย์การศึกษาไตดำบ้านหนองเข้ แหล่งเรียนรู้วิถีกลุ่มชาติพันธุ์ที่อนุรักษ์ไว้ให้เยาวชนคนรุ่นใหม่และผู้ที่สนใจได้ศึกษา
เดิมพื้นที่บริเวณ หมู่ 5 บ้านหนองเข้ มีบริเวณพื้นที่เป็นที่ลุ่ม ประมาณสี่ไร่เศษมีหนองน้ำขนาดใหญ่และมีต้นไผ่คลุมหนาทึบ เป็นแหล่งอาศัยของสัตว์น้ำจืด เช่น กุ้ง หอย ปลา มากมาย ที่อยู่บริเวณหนองน้ำจึงเป็นที่มาของจระเข้น้ำจืด (ซึ่งสมัยนี้จะเรียกกันว่า ตัวเงินตัวทอง) ซึ่งเป็นสัตว์ที่ชาวบ้านมีความเชื่อว่าเป็นจระเข้น้ำจืดนั้น มักจะเข้ามากัดกินไก่ของชาวบ้านกันเป็นประจำ ชาวบ้านจึงมีความเชื่อว่าเป็นจระเข้หรือโตจุงแข้ จึงเป็นที่มาของหมู่บ้านหนองเข้
ต่อมาได้มีงบประมาณของทางราชการเข้ามา โดยใช้คำว่า (เงินผันคึกฤทธิ์) เข้ามาในปี พ.ศ. 2526 ในนามพรรคกิจสังคม และได้นำเงินมาปรับปรุงบริเวณหนองน้ำใหญ่ ต่อมาปี พ.ศ. 2548 นางประนอม กลองชิต และ ส.อบต. ปอ แยกรัง ได้รับงบประมาณจัดสรรมาจากองค์การบริหารส่วนตำบลหนองปรง มาถมสระและทำเป็นสนามลานกีฬาอเนกประสงค์ขึ้น และต่อมาปี พ.ศ. 2555 นางประนอม กลองชิต นายธีระศักดิ์ ค้อนทอง นายสาธิต เอี่ยมภักดิ์ นายสมศักดิ์ พยายาม ได้งบประมาณจัดสรรจากกรมการปกครองจัดตั้งศาลาศูนย์การเรียนรู้-ศูนย์การศึกษาไตดำบ้านหนองเข้ มาจนถึงปัจจุบันนี้
อาณาเขต ขนาดพื้นที่ชุมชนสภาพพื้นที่ทางกายภาพ
- ทิศเหนือ จรด พื้นที่หมู่ 1
- ทิศตะวันออก จรด พื้นที่หมู่ 3 หมู่ 4
- ทิศตะวันตก จรด ภูเขา (เรียกว่า เขาเยือง เป็นป่าสงวน ส.ป.ก.) ต่อไปเป็นเขต อำเภอหนองปล้อง จังหวัดเพชรบุรี
- ทิศใต้ จรด พื้นที่ตำบลห้วยท่าช้าง-พื้นที่สาธารณะ และสาธารณูปโภคในชุมชน ป่าช้า
สถานที่สำคัญทางเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม วัด ตลาดนัด ศูนย์การศึกษาไตดำ
ทรัพยากรทางธรรมชาติ/แหล่งน้ำ อ่างเก็บน้ำพระราชดำริ ป่าชุมชน
พื้นที่ที่มีกิจกรรมทางสังคม ประเพณี และเทศกาล ศูนย์การศึกษาไตดำ
จำนวนครัวเรือน-ครอบครัว 120 หลังคาเรือน จำนวนประชากร ชาย 208 หญิง 355 รวม 563
ระบบเครือญาติ เช่น ตระกูลดั้งเดิมที่อยู่ในชุมชน การนับลำดับญาติ การสืบทอดมรดก การแต่งงาน มีการจัดลำดับเครือญาติโดยการจัดเรียงมาตามบรรพบุรุษ ปู่ทวด ปู่ยา ตายาย แต่ก่อนมาจนถึงปัจจุบัน โดยนับจากต้นบรรพบุรุษชายหากมีคู่ถือเป็นนับเครือญาติตามฝ่ายชาย หากไม่ได้สมรสก็คงอยู่ตระกูลเดิมของตนมีการจดบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรเรียกว่า "ปั๊บผีเรือน"
ไทดำมีวัดเป็นศูนย์รวมใจชุมชน มีโรงเรียน(ใช้รวมกับหมู่อื่น) มีศูนย์การศึกษาไตดำเป็นของชุมชนเอง
อาชีพและการรวมกลุ่มประกอบอาชีพในชุมชน มีกลุ่มงานฝีมือพื้นบ้าน (ผู้หญิง) ผ้าทอ กลุ่มจักสาน สานตะกร้า สานข้องใส่ปลา สุ่ม ซ่อน ไซ แหจับปลา
เครือข่ายการค้าขาย/แลกเปลี่ยนภายใน-ภายนอกชุมชน
- เข้าร่วมกลุ่มวิสาหกิจชุมชนสถาบันการเงินชุมชน
- การออกไปทำงานนอกชุมชน การเข้ามาทำงานในชุมชนของคนต่างถิ่น
- รับจ้างทั่วไป
องค์กรภายนอกที่เข้ามาทำงานในชุมชน ภาครัฐ-พัฒนาชุมชน ส.ป.ก. วัฒนธรรมจังหวัด ภาคเอกชน-สถาบันพระปกเกล้า บริษัท, โรงงานที่เข้าร่วม CSR
กิจกรรมทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นในรอบปี เช่น ปฏิทินการเพาะปลูก ปฏิทินการเลี้ยงสัตว์ ปฏิทินการเกษตร ปฏิทินการผลิตและการค้า
พิธีตำข้าวเม่า
เมื่อสิ้นปีฤดูกาลเก็บเกี่ยวข้าวใหม่จะเก็บเกี่ยวข้าวใหม่มาตำเป็นข้าวเม่าเพื่อทำบุญ บูชาพระแม่โพสพ พระแม่ธรณี ผีนา จ้าวป่า เป็นการบูชา เซ่นไหว้ กราบไหว้ ตอบแทนพระคุณ ที่ประทานผืนดิน ให้เพาะปลูกข้าวได้นำมาเป็นอาหารหลักของชีวิต สถานที่ที่ใช้ในการประกอบกิจกรรม หรือบุคคลที่เกี่ยวข้องกับการประกอบกิจกรรม ศูนย์การศึกษาไตดำบ้านหนองเข้ ม.5 ต.หนองปรง อ.เขาย้อย จ.เพชรบุรี
กิจกรรมทางสังคม วัฒนธรรม และศาสนาที่เกิดขึ้นในรอบปี
- เข้าร่วมงานฟื้นฟูประเพณีไทยทรงดำกับพี่น้องไตดำต่างถิ่นทั่วประเทศเป็นประจำทุกปี โดยเฉพาะใช้ช่วงเวลาเทศกาลเดือน 5 ทั้งเดือน
การเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติและภัยพิบัติในรอบปี ปัญหาภัยแล้งมีน้อยมากเนื่องจากมีระบบส่งน้ำของโครงการชลประทาน ส่งน้ำมาจากเขื่อนจังหวัดกาญจนบุรี
ผลกระทบ/ปัญหาที่เกิดขึ้นในแต่ละช่วงเวลาในรอบปี ไม่ปรากฎ
1.นายพักตร์ คำโพธิ์
อาศัยอยู่ ม.6 ต.หนองปรง อ. เขาย้อย จ. เพชรบุรี
บทบาท เจ้าพิธิกรรมเซ่นไหว้บรรพบุรุษ ครูหนังตะลุง ครูกลองยาว
2.นางพเยาว์ พยายาม
บทบาท เจ้าพิธิกรรม จัดการด้านเซ่นไหว้บรรพบุรุษ เจ้าพิธีกรรมเสนตั้งบั้งหน่อ
ทุนกายภาพ มีพื้นที่ป่าชุมชน 1 แห่ง อ่างเก็บน้ำโครงการพระราชดำริ 1 แห่ง
ทุนมนุษย์ นายพักตร์ คำโพธิ์, นางพเยาว์ พยายาม, นางเบื้อย อยู่สุข, นายเนียม
ทุนวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น มีศูนย์การศึกษาไตดำบ้านหนองเข้ 1 แห่ง
ทุนสังคม/การเมือง จัดตั้งศูนย์จิตอาสา ดูแลผู้อาวุโส สูงวัย ผู้พิการ ช่วยเหลือที่อยู่อาศัย
ภาษาที่ใช้พูด พื้นที่ในชุมชุมใช้ภาษาไตดำเป็นหลัก และพูดภาษาไทยกลางกับกลุ่มอื่น ๆ
ภาษาหรือตัวอักษรที่ใช้เขียน มีภาษาเขียนเป็นของตนเองมาตั้งแต่ดั้งเดิมจากประเทศเวียดนาม
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. (2567). รายงานโครงการสำรวจและจัดการข้อมูลกลุ่มชาติพันธุ์ไทดำ ปีงบประมาณ 2567. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร.