ในปี พ.ศ. 2340 ชุมชนบ้านห้วยโป่งอ่อนก่อตั้งตามบรรพบุรุษราว 200 กว่าปีที่แล้ว เดิมทีอาศัยอยู่ทางทิศตะวันตก อาศัยอยู่ประมาณ 8 หลังคาเรือน โดยมีผู้บุกเบิกก่อตั้งชุมชนประกอบด้วย นายกือ นายมี นายซุ เป็นผู้นำรุ่นแรกในการนำกิจกรรมประเพณีต่าง ๆ ให้แก่ชุมชน

จากนั้นจึงได้อพยพย้ายลงมาใกล้แหล่งน้ำ โดยปัจจัยในการย้ายถิ่นฐานเกิดจากการย้ายตามการทำเกษตรและการเสี่ยงทายกระดูกไก่ ว่าการย้ายออกจากพื้นที่จะประสบปัญหาหรือไม่ เมื่อดูกระดูกไก่และการเสี่ยงทายดี ก็จะทำการย้ายปักหลักลงมาอยู่ในพื้นที่ใกล้แหล่งน้ำและการคมนาคม การค้าขายมีความสะดวกมากขึ้น

ปี พ.ศ. 2524 ได้ก่อตั้งชุมชนโดยใช้ชื่อว่าบ้านห้วยโป่งแม่สะงา เป็นหย่อมบ้านของบ้านแม่สะงา

ปี พ.ศ. 2530 ได้มีการเลือกตั้งผู้ใหญ่บ้านคนแรกชื่อ นายแหม่ ไพรพงศ์พร ปกครองหมู่บ้านได้ 10 ปี

ปี พ.ศ. 2540 นายสุวัฒน์ พงษ์ธรรมชาติ ปกครองหมู่บ้านได้ 1 ปี

ปี พ.ศ. 2541 นายเอกชัย พัฒนาผาเจริญ ปกครองหมู่บ้านได้ 1 ปี

ปี พ.ศ. 2542 นายแหมะ ไพรพงศ์พร ปกครองหมู่บ้านได้ 8 ปี

ปี พ.ศ. 2545 ได้มีการจัดตั้งหน่วยงานมาลาเรียโดยมี นายศุภชัย ไพรพงศ์พร เพื่อช่วยเหลือชุมชนในด้านการรักษาโรคมาลาเรีย

ปี พ.ศ. 2550 ถึงปัจจุบัน นายอำนาจ มีเมืองงาม ปกครองหมู่บ้านได้ 16 ปี

ชุมชนบ้านห้วยโป่งอ่อน หมู่ที่ 7 ตำบลหมอกจำแป่ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน

อาณาเขต

• ทิศตะวันออก ติดกับ บ้านหมอกจำแป่
• ทิศเหนือ ติดกับ บ้านห้วยมะเขือส้ม
• ทิศใต้ ติดกับ บ้านสบสอย
• ทิศตะวันตก ติดกับ บ้านไม้สะเป่

ชุมชนบ้านห้วยโป่งอ่อน แวดล้อมด้วยภูเขาสลับซับซ้อน สภาพอาคารบ้านเรือนมั่นคงแข็งแรง ไม่มีเอกสารสิทธิ์ที่ดินทำกิน มีสถานศึกษาในชุมชน คือโรงเรียนบ้านห้วยโป่งอ่อน เปิดสอนระดับป.1 - ป.6 สังกัดเขตพื้นที่การศึกษาแม่ฮ่องสอน และมีศูนย์พัฒนาเด็กเล็กสังกัดองค์การบริหารส่วนตำบลหมอกจำแป่

การคมนาคม การเดินทางเข้ามาในชุมชนมีถนนคอนกรีตและถนนลาดยาง สามารถเดินทางได้ด้วยรถยนต์และรถมอเตอร์ไซค์

พื้นที่สาธารณะ ได้แก่ สำนักสงฆ์ 1 แห่ง สาธารณูปโภคเพียงพอใช้น้ำระบบประปาภูเขา มีระบบการไฟฟ้าทุกครัวเรือน สภาพแวดล้อมป่าเขียวขจี มีแหล่งน้ำไหลผ่านชุมชน มีพื้นที่ป่าชุมชน ป่าต้นน้ำ เขตอภัยทาน มีพื้นที่จิตวิญญาณทางวัฒนธรรมที่ยังคงความเชื่อดั้งเดิมไว้โดยมีกลุ่มนักปราชญ์ที่คงไว้การปฏิบัติในชุมชนจากรุ่นสู่รุ่น มีการจัดกิจกรรมประเพณีปอยต้นธี ช่วงเดือน เมษายน กิจกรรมประเพณีปอยข้าวต้ม ในช่วงเดือนกันยายน ประเพณีกิจกรรมต้นทีรวงข้าว ในช่วงเดือนตุลาคม ประเพณีกิจกรรมบวชป่าต้นน้ำในช่วงเดือนพฤศจิกายนทุก ๆ ปี

ชุมชนบ้านห้วยโป่งอ่อน ประกอบด้วย 118 ครัวเรือน ประชากร 450 คน แยกเป็นชาย 227 และหญิง 223 คน

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: กะแย

การรวมกลุ่มทางเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และการเมือง

ในทางเศรษฐกิจในชุมชนบ้านห้วยโป่งอ่อน มีการรวมกลุ่มกันเฉพาะวัฒนธรรมของชุมชนในช่วงเดือนมีนาคมและเดือนกันยายนของทุกปี เพื่อเป็นการพบปะเยี่ยมเยียนในความเป็นกลุ่มชาติกะแยด้วยกัน

อาชีพและการรวมกลุ่มประกอบอาชีพในชุมชน

อาชีพหลักของชุมชน คือ การทำเกษตรไร่หมุนเวียน ทำนา

อาชีพเสริมรับจ้างทั่วไปหลังจากว่างเว้นจากการทำเกษตร เช่น รับจ้างเกี่ยวข้าว ปลูกกระเทียม ปลูกถั่วเป็นต้น

เครือข่ายการค้าขาย/แลกเปลี่ยนภายใน-ภายนอกชุมชน

ในชุมชนมีร้านค้าในชุมชนจำนวน 4 ร้าน

การออกไปทำงานนอกชุมชน การเข้ามาทำงานในชุมชนของคนต่างถิ่น

การออกไปทำงานของคนในชุมชนส่วนใหญ่เป็นงานข้าราชการ ทหาร อาสาสมัครรักษาดินแดนและรับจ้างประจำ ที่ไม่ไกลจากตัวเมืองแม่ฮ่องสอนประมาณ 25 กิโลเมตร ส่วนใหญ่ชุมชนจะออกไปทำงานนอกชุมชนมากกว่าจะมีคนนอกชุมชนเข้ามารับจ้างในชุมชนด้วยเศรษฐกิจที่ไม่ดี มีรายได้น้อย

องค์กรภายนอกที่เข้ามาทำงานในชุมชน

ในชุมชนมีหน่วยงานที่เข้ามาในชุมชน มีข้าราชการครู และหน่วยงานป่าไม้ ที่เข้ามาประจำอยู่เหนือหมู่บ้าน

ปฏิทินการเพาะปลูก

• มกราคม เตรียมพื้นที่เพาะปลูก
• กุมภาพันธ์ เตรียมพื้นที่เพาะปลูก
• มีนาคม เตรียมพื้นที่เพาะปลูก
• เมษายน เผาพื้นที่เกษตร/เก็บเกี่ยวกระเทียม
• พฤษภาคม เตรียมพื้นที่เพาะปลูก หว่านงา
• มิถุนายน ปลูกข้าวพื้นที่เกษตร/ดำนา
• กรกฎาคม กำจัดวัชพืช
• สิงหาคม กำจัดวัชพืช
• กันยายน เก็บเกี่ยวงา
• ตุลาคม เกี่ยวข้าว/เกี่ยวข้าวนา
• พฤศจิกายน ขนถ่ายผลผลิตเกษตรข้าว/ปลูกกระเทียม

กิจกรรมทางสังคม วัฒนธรรม และศาสนาของกลุ่มต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในรอบปี

ชุมชนมีการจัดกิจกรรมประเพณีอย่างน้อยปีละ 2 ครั้ง เช่น ปอยต้นธี และปอยข้าวต้มหัวแหลม พิธีกรรมเก่เกเร๊ดา ต้นธีรวงข้าว เป็นต้น

การเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติและภัยพิบัติในรอบปี

การเปลี่ยนแปลงในด้านลม ฟ้า พายุ ที่จะเกิดขึ้นในช่วงเดือนกรกฎาคม - สิงหาคม ที่ฝนตกหนัก มีพายุ ทำให้ดินถล่ม ลมพัดบ้านเรือนเสียหาย

ปอยต้นธี

ประกอบพิธี ณ ลานต้นที

เริ่มจากตัดต้นธีจากต้นไม้สเป่ แล้วแบกเข้ามาในชุมชน ทำการประดับแต่งต้นธี ทำการทำนายกระดูกไก่ ว่าการทำต้นธีปีนี้จะมีปัญหาหรือไม่ ปราชญ์ชุมชนจะทำการตกแต่งและช่วยกันสร้างรูปจำลอง เช่น นก ไก่ หรือ รวงข้าว เพื่อให้ปกป้องคุ้มครองสิ่งมีชีวิตในชุมชน

ผู้ทำพิธีเป็นตัวแทนสื่อสารในการบูชาต้นธีรวมไปถึงการถวายเซ่นไหว้ และกล่าวคำขอขมาและขอสอบถามเกี่ยวกับชุมชน ความเป็นอยู่การเกษตร การงาน ว่าจะประสบความสำเร็จหรือไม่

ปอยข้าวต้มหัวแหลม

การห่อใบข้าวต้มหัวแหลมจะใช้ใบต้นไม่กวาดมาห่อลักษณะหัวแหลม ใส่ข้าวพอดีกำมือเข้าไป แล้วนำมาประกบเข้าด้วยกันอย่างน้อย 3 ชิ้น มัดด้วยตอกให้แน่น แล้วนำไปต้มในหม้อประมาณ 30 นาที

การห่อข้าวต้มหัวแหลมจะทำกันทุกครัวเรือนเพื่อเตรียมรับแขกในวันที่ 2 เมื่อมีแขกต่างหมู่บ้านมาเยี่ยมเยียน จะแกะออกให้ทานกันและใช้เป็นของฝากให้กับแขกนำกลับบ้านด้วยคู่กับเหล้าหวาน 1 ขวด

การทำเหล้าหวานจะหมักด้วยผงหัวเชื้อ 3 วันลงในข้าวที่ต้มสุกประมาณ 3 ลิตรแล้วผึ่งลมไว้ จากนั้นนำไปใส่ลงในถังหรือหม้อปิดให้มิดชิด ครบ 3 วันจะมีกลิ่นคล้ายไวน์ออกมา ก็จะนำไปต้มเพื่อลดค่าแอลกอฮอล์ แล้วนำไปบรรจุใส่ขวดไว้บริการแขกต่อไป พิธีนี้เป็นสัญลักษณ์แห่งความสามัคคีของกลุ่มชาติพันธ์ุในอดีตที่เคยร่วมสู้รบด้วยกันมา ทำให้ชุมชนได้ห่อข้าวต้มหัวแหลมเพื่อเป็นการระลึกถึงเหตุการณ์ในอดีต และภาคความเป็นพี่น้องร่วมสาบานในการช่วยเหลือกัน

บวชป่าต้นน้ำ (เก่เกเร๊ดา)

ประกอบพิธี ณ บริเวณท้ายหมู่บ้านข้างลำห้วย

ประกอบพิธีประมาณเดือนมกราคม เพื่อขอน้ำ ขอขมาเรื่องที่ดินทำกิน โดยใช้หมู 1 ตัว ไก่ 7 ตัว เมื่อทำพิธีเสร็จจึงจะสามารถทำการแผ้วถางในพื้นที่เกษตรได้ รายละเอียดการทำพิธีต้องขมาเรื่องสัตว์ป่า ที่ดินทำกิน ความเป็นอยู่ของชุมชน การล่าสัตว์ การปลูกข้าว ชุมชนจะประสบปัญหาในการทำมาหากินรวมไปถึงการล่าสัตว์หรือไม่

พิธีกรรมนี้มีผลต่อชีวิตของคนในชุมชนในเรื่องผลผลิตการทำเกษตร ความเชื่อเรื่องชีวิตของคนในชุมชนจะประสบปัญหาในเรื่องที่ดินทำกิน เรื่องการล่าสัตว์ จำเป็นต้องทำพิธีกรรมขอขมาก่อนการทำเกษตรในแต่ละปี รวมไปถึงการให้ความเคารพหรือการเชื่อฟังของคนแต่ละคนถ้าให้ความเคารพจะพบสันติสุขในชีวิต แต่คนที่ไม่เชื่อฟังจะประสบปัญหาไม่ดีตามมา

ปอยต้นทีรวงข้าว

ประกอบพิธี ณ​ บริเวณลานต้นที

ปราชญ์ชุมชนจะเป็นคนทำพิธีโดยใช้ต้นคาแทนต้นรวงข้าว จะมีการทำหิ้งข้าง ๆ ต้นธีใหญ่ จะมีการใส่ผลผลิตจากเกษตร เช่น เมล็ดข้าว เมล็ดถั่ว เมล็ดแตง รวมไปถึงชิ้นส่วนเนื้อหมู ไก่ กล้วย เพื่อขอให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ปกป้องดูแลผลผลิตให้มีความสมบูรณ์ไม่มีศัตรูพืชมาทำลายผลผลิต

คนที่มีความเชื่อจะนำผลผลิตมาร่วมบูชา พร้อมทั้งเข้ามาขอขมาและขอการปกป้อง คนใดที่มีความเชื่อจะได้รับผลของความเชื่อ ทำให้การทำเกษตรมีความสบายใจและมีความหวังว่าจะได้ผลผลิตที่ดีเกิดขึ้นแก่ตนเอง

1.นายงะ นันทกุลวิริยวง

ที่อยู่ หมู่ 7 ตำบลหมอกจำแป่ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน 58000

บทบาทและความสำคัญในชุมชน การทำพิธีบวชป่าต้นน้ำ การทำพิธีปอยต้นธี

นายงะเป็นคนบ้านห้วยโป่งอ่อนโดยกำเนิด เป็นคนพูดน้อย ชอบช่วยเหลือคนอื่น มีภูมิปัญญาด้านพิธีกรรม สามารถถ่ายทอดความรู้ให้ผู้อื่นได้ดี ปัจจุบันมีหน้าที่ดูแลงานพิธีกรรมด้านปอยข้าวต้มหัวแหลม

2.นายแน

เกิดเมื่อปี พ.ศ. 2502

ที่อยู่ หมู่ที่ 7 ตำบลหมอกจำแป่ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน 58000

บทบาทและความสำคัญในชุมชน พิธีกรรมปอยข้าวต้มหัวแหลม พิธีบวชป่าต้นน้ำ

นายแนเข้ามาอยู่ในชุมชนประมาณ 30 ปี อพยพมาจากรัฐคะยาห์ มีความรู้ความสารถในการทำพิธีกรรมด้านการเสี่ยงทาย ปอยข้าวต้ม

ทุนกายภาพ

แม่น้ำห้วยโป่งอ่อน ไม้สัก ไม้แดง กล้วยไม้ หมูป่า กวาง ลิง

ทุนมนุษย์

บ้านห้วยโป่งอ่อนมีปราชญ์ชุมชน 2 คน ที่มีความชำนาญในการทำพิธีกรรม มีผู้นำชุมชนปกครองโดยทีมกรมการปกครอง และทีมบริหาร

ทุนวัฒนธรรม

มีพื้นที่ลานวัฒนธรรมประเพณี และพื้นที่อาคารอเนกประสงค์เพื่อใช้ในกิจกรรมต่าง ๆ ของชุมชน

ทุนเศรษฐกิจ

ชุมชนมีแหล่งกู้ยิมเงินจากภาครัฐ ได้แก่ กองทุนหมู่บ้าน กองทุนแก้ไขความยากจน และกองทุนแม่ของแผ่นดิน

ทุนสังคม/การเมือง

มีกรมส่งเสริมการเรียนรู้ (สกร.) ในตำบลหมอกจำแป่ ชมรมผู้สูงอายุตำบลหมอกจำแป่ สภ.หมอกจำแป่ ที่เป็นภาคีเครือข่ายในการขับเคลื่อนกิจกรรมของชุมชนร่วมกัน

บ้านห้วยโป่งอ่อนใช้ภาษากะแยในการสื่อสาร ไม่มีตัวอักษร หรือภาษาเขียน

ด้านสิทธิพลเมืองและสถานะบุคคล:

ชุมชนยังมีกลุ่มคนต่างด้าวและไม่มีสถานะทางทะเบียน ทำให้หลายครัวเรือนไม่มีสิทธิในด้านที่ดินทำกิน ด้านการเข้าถึงสุขภาพ รวมไปถึงด้านการศึกษาในระดับที่สูงขึ้น ทำให้ชุมชนยังคงต้องการภาครัฐเข้ามาดูแลรวมไปถึงสิทธิในด้านสาธารณูปโภค ไฟฟ้า ถนน ที่ยังไม่ทั่วถึงโดยเฉพาะทางเข้าพื้นที่เกษตร

ด้านการศึกษา:

ในด้านการศึกษา ชุมชนมีโรงเรียนของภาครัฐที่เปิดสอนในระดับประถมศึกษา มีครูข้าราชการในพื้นที่ทำให้มีความเจริญด้านการพัฒนามากขึ้น

พื้นที่ซ้อนทับ:
อุทยานแห่งชาติ: ถ้ำปลา น้ำตกผาเสื่อ
ป่าสงวนแห่งชาติ: กรมป่าไม้
พื้นที่อนุรักษ์อื่น ๆ: ป่าชุมชน
พื้นที่หน่วยงานรัฐ: โรงเรียน โครงการพลังงานน้ำแม่สะงา

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. (2566). รายงานโครงการสำรวจและจัดการข้อมูลกลุ่มชาติพันธุ์กะแย ปีงบประมาณ 2566. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร.