ชุมชนบ้านคลองมะขามเป็นชุมชนของคนไทยพลัดถิ่น และเป็นชุมชนประมงเชิงอนุรักษ์
ชุมชนบ้านคลองสนเป็นหนึ่งในชุมชนที่มีคนไทยพลัดถิ่นมาอยู่อาศัยเป็นจำนวนมาก เนื่องจากเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ในอดีตช่วงรัชกาลที่ 5 เกี่ยวกับพื้นที่เกาะกงหรือจังหวัดประจันตคีรีเขต ซึ่งในเวลานั้นอยู่ภายใต้การปกครองของไทย จนเมื่อเกิดข้อพิพาทระหว่างไทยกับฝรั่งเศสที่ยึดครองลาวและกัมพูชา ทำให้ดินแดนส่วนนี้จึงตกเป็นของฝรั่งเศส และเมื่อฝรั่งเศสให้เอกราชแก่กัมพูชา เกาะกงจึงตกเป็นของกัมพูชา ทำให้คนไทยที่อาศัยในพื้นที่ไม่ได้อพยพกลับมาในดินแดนไทย ณ เวลานั้นจึงกลายเป็นคนในบังคับของฝรั่งเศสและกัมพูชา จนกระทั่งช่วงที่เวียดนามได้ยึดครองกัมพูชา คนไทยที่อาศัยที่เกาะกงจึงได้อพยพกลับมาในพื้นที่จังหวัดตราด รวมถึงบ้านคลองมะขามจำนวน 291 คน
ชุมชนบ้านคลองมะขามตั้งอยู่ในหมู่ที่ 1 ตำบลหาดเล็ก อำเภอคลองใหญ่ จังหวัดตราด มีอาณาเขตติดต่อดังนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลคลองใหญ่ อำเภอคลองใหญ่
- ทิศใต้ ติดต่อกับ ประเทศกัมพูชา
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ประเทศกัมพูชา
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับ อ่าวไทย
จำนวนประชากรของชุมชนบ้านคลองมะขามมีจำนวนประชากรตามสถิติประชากรกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย จำนวน 1,598 คน จำแนกเป็นชายจำนวน 844 คน และเป็นหญิงจำนวน 754 คน และมีจำนวนครัวเรือนจำนวน 364 ครัวเรือน
กลุ่มองค์กรชุมชนประมงท้องถิ่นตำบลหาดเล็ก
ด้วยสถานภาพทางกฎหมายที่กำหนดให้คนไทยพลัดถิ่นเป็นผู้ถือบัตรหมายเลข 0 คือ บุคคลที่ไม่มีสถานะทางทะเบียน และตามกฎหมายแรงงานมีข้อบังคับให้คนที่ไม่มีสัญชาติไทย ไม่สามารถประกอบอาชีพธุรกิจส่วนตัวได้ ทำให้ชุมชนบ้านคลองมะขามได้มีการปรับตัวในการประกอบอาชีพเพื่อให้อยู่รอดได้ ประกอบกับอาณาเขตของอำเภอคลองใหญ่มีอาณาเขตติดกับทะเล จึงหันมาทำอาชีพประมงเป็นหลัก รวมถึงมีสินค้าประมง ของสดจากทะเล สินค้าแปรรูป จำหน่าย เช่น ปลาสละเค็ม ปลาสีเสียด ปลาหมึกแห้ง ปลาใบไผ่ เป็นต้น
ทั้งนี้ยังให้ความสำคัญเกี่ยวกับการสร้างความตระหนักถึงการทำประมงเชิงอนุรักษ์และใช้เครื่องมือที่ถูกต้องตามกฏหมายในการทำประมง เพื่อให้อาชีพประมงคงอยู่ต่อไปถึงรุ่นหลัง
ชุมชนบ้านคลองมะขามที่เป็นคนไทยพลัดถิ่นนั้นถือบัตรหมายเลข 0 ทำให้มีข้อจำกัดในด้านการประกอบอาชีพ จึงต้องทำงานประเภทใช้แรงงานเท่านั้น และไม่สามารถที่จะประกอบธุรกิจส่วนตัวได้ บางอาชีพถูกจำกัดและตัดโอกาสในการพัฒนาอาชีพ ส่งผลกระทบในการเข้าถึงอาชีพที่กลุ่มเป้าหมายต้องการทำ เมื่อไม่สามารถเข้าถึงอาชีพนั้นได้ทำให้รายได้ภายในครอบครัวไม่เพียงพอ
ชุมชนบ้านคลองมะขามที่เป็นคนไทยพลัดถิ่นถือเป็นบุคคลที่ไม่มีสถานะทางทะเบียนไม่มีสิทธิในการได้รับสวัสดิการทางสังคม เช่น เบี้ยยังชีพ บัตรสวัสดิการแห่งรัฐ และยังถูกจำกัดขอบเขตในการเดินทาง ในกรณีที่จะเดินทางออกนอกเขตจังหวัดก็จะต้องมีการทำหนังสือขออนุญาตจากที่ว่าการอำเภอ
ชุมชนบ้านคลองมะขามบางส่วนถือบัตรหมายเลข 0 ทำให้เป็นบุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทยหรือบุคคลที่ไม่มีสถานะทางทะเบียนจะไม่มีสิทธิในการออกเสียงเลือกตั้งตามระบอบประชาธิปไตย
วรารัตน์ แก้วจันทร์เหลา, และ วชิราภรณ์ วรรณโชติ. (2562). แนวทางการพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนไทยพลัดถิ่นชุมชนบ้านคลองมะขามและชุมชนบ้านคลองสน ตำบลหาดเล็ก อำเภอคลองใหญ่ จังหวัดตราด. มนุษย์กับสังคม คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์, 5(1), 37-48.
ชุมชนประมงบ้านคลองมะขาม ตำบลหาดเล็ก. (2564). สินค้าชุมชนประมง บ้านคลองมะขาม ตำบลหาดเล็ก. https://www.facebook.com/
