ประมาณร้อยปีเศษ ชาวบ้านจำนวนหนึ่งได้อพยพมาตั้งบ้านเรือนอยู่ที่ “โนนแดง” ห่างจากหมู่บ้านปัจจุบันไปทางทิศทิศตะวันตกเฉียงใต้ ประมาณ 4-5 กิโลเมตร ตรงนั้นพบร่องรอยความเป็นอยู่หลายอย่าง เช่น เสาบ้านเก่า บ่อร้าง ถ้วย หม้อดินเผา และจากการบอกเล่าของคนเฒ่าคนแก่ พอจับเค้าความได้ว่า เส้นทางเกวียน 4 สาย ที่เลื่อนเข้ามาบรรจบกันนั้นมาจากเส้นทางใหญ่ๆ ดังนี้

• เส้นทางจากบ้านไผ่ อำเภอหัวตะพาน  จังหวัดอำนาจเจริญ  (แยกออกจาก จ.อุบลราชธานี)

• เส้นทางจากบ้านเหล่า บ้านถิ่น อำเภอคำเขื่อนแก้ว  จังหวัดยโสธร

• เส้นทางจากบ้านหนองอีตุ้ม อำเภอเมืองยโสธร จังหวัดยโสธร

•  เส้นทางจากบ้านโพธิ์ศรี อำเภอป่าติ้ว  จังหวัดยโสธร

การก่อตั้งชุมชนดำเนินไปอย่างเรียบง่ายตามแบบแผนความเชื่อดั้งเดิมกล่าวคือ ผู้ได้รับฉันทานุมัติจากชุมชนให้ดำรงตำแหน่ง “หมอจ้ำ” ทำพิธีขอขมาต่อเทวดาอารักษ์ บอกกล่าวถึงจุดประสงค์การเข้ามาขอพึ่งพิง เพื่อแสดงความอ่อนน้อมถ่อมตนต่อภูมิสถาน

จากนั้น แต่ละครอบครัวได้แยกย้ายออกจับจองผืนดินเพื่อประกอบอาชีพ หักร้างถางพงด้วยความขยันหมั่นเพียร และความเข้มแข็ง โดยหวังจะลงหลักปักฐานอยู่โนนแดงนี้อย่างถาวร เพราะมีทำเลที่เหมาะสมทุกประการ แต่แล้วเหตุการณ์อันไม่คาดฝันก็เกิดขึ้น เมื่อเพื่อนบ้านคนหนึ่งเสียชีวิตลงอย่างกะทันหัน ซึ่งชาวบ้านเรียกว่า “ตายโหง” ความสงบสุขที่เคยมีมาก่อนก็สลายลงพลัน การเกิดและการตายเป็นสิ่งที่ทุกคนคุ้นเคยและใกล้ชิดก็จริง แต่ชีวิตที่ถูกคร่าไปอย่างโหดร้ายเช่นนี้ ย่อมเป็นความพิโรธจากอำนาจอำมหิตแห่งป่าดงอย่างไม่ต้องสงสัย และไม่อาจคาดได้ว่าเหยื่อรายต่อไปคือใคร ดูเหมือนว่าสิ่งที่ไม่อาจเข้าใจหรือซ่อนเร้นแอบแฝงอยู่ตามเงามืด ย่อมซักนำหายนะมาเคาะประตูได้เสมอ

ศพตายโหงจะต้องนำกลับไปฝังโดยด่วนและไม่มีพิธีกรรมใดๆ เพราะเชื่อว่า ถ้าเผาศพคนตายโหง  คนอื่นในครอบครัวหรือผู้คนในหมู่บ้านก็จะตายลงแบบเดียวกัน ความหวั่นกลัวของชาวบ้านรุนแรงขึ้นจนไม่มี “อาคม” ใดจะช่วยปัดเป่าได้  เมื่อตกกลางคืน มีเสียงหมาหอนดังโหยหวนออกมาจากป่าช้า บางคืนมีเสียงคล้ายคนเคาะโลงศพดังอยู่รอบหมู่บ้าน เมื่อจิตใจจดจ่ออยู่ในความกลัว ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนเป็นตัวแทนของภูติผีทั้งนั้น  จนกระทั่งไม่สะดวกในการทำมาหากิน เสมือนถูกจดจ้องอยู่ด้วยสายตากระหายหิวของภูติผี เมื่อทนเสียงเย็นยะเยือกในความมืดไม่ไหว จึงตัดสินใจทิ้งถิ่น “โนนแดง” ไว้ข้างหลังมุ่งหน้ามาทางทิศตะวันออกซึ่ง ยังเป็นที่รกร้างว่างเปล่า ประกอบกับมีหนองน้ำธรรมชาติกระจายกันอยู่หลายแห่ง สลับกับป่าโปร่งและทุ่งราบ ตอนแรกตั้งบ้านเรือนอยู่รอบหนองน้ำกลางป่าซึ่งปัจจุบันเรียกว่า “หนองสิม”อันเป็นศูนย์รวมชาวบ้านในการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาและความเชื่อพื้นถิ่นที่ยังแนบแน่นอยู่ในชีวิต แต่ก็ยังถูกรบกวนจากอาถรรพ์ป่าอยู่นั่นเอง ด้วยการเจ็บป่วยเรื้อรังแรมปีที่ชาวบ้านั้นเข็ดขยาดนั้นคือ “ป่วยปี” ไม่มีทางเยียวยาให้หายป่วยเป็นปกติได้ แม้ว่าผู้มีอาคมเก่งกล้าในนาม “หมอจ้ำ” จะประกอบพิธีทางไสยศาสตร์แล้วก็ยังมีชาวบ้านหลายคนล้มป่วยและตายรวมกับถูกเข่นฆ่าจากวิญญาณบ้าคลั่งไม่เลิกลา มันเป็น “อาเพท” ที่ไม่มีสิ่งศักดิ์สิทธิ์ใดจะบำบัดได้ ดังนั้น หลายครอบครัวจึงขนย้ายสัมภาระ ปลีกตัวออกไปทาง “ดงไผ่” และ “ดงหญ้าหวาย” ด้านทิศตะวันออก

เมื่อสายฝนพร่างพราวจากฟากฟ้า หยาดลงสู่ผืนดินที่เคยแห้งผาก บทเพลงจากแผ่นดินบรรเลงขึ้น เกิดความชุ่มชื่น อันเป็นความปรารถนาที่ยิ่งใหญ่จากธรรมชาติ ไม่เพียงแต่ซึมซ่านลงในผืนดินเท่านั้น แต่ทว่า ได้พร่างพรูเข้าหัวใจของผู้คน อย่างถ้วนหน้า เมื่ออาการสะพรึงกลัวค่อยๆเลือนหายจากจิตใจ ความแน่วแน่ก็กลับมาอีกครั้งชาวบ้านจึงลงมือสร้างเรือนและแบ่งพื้นที่ทำกินอย่างถาวรตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา นั่นอาจเป็นที่มาของชื่อหมู่บ้านจาก “นาซะใหม่” กลายเสียงมาเป็น “นาสะไมย์” เช่นเดียวกันอาจจะเพี้ยนมาจากคำว่า “คำพะมัย” หรือ “นาหญ้าหวาย” ก็เป็นไปได้ทั้งนั้น เพราะการเสาะค้นหาความจริงในเบื้องต้นนี้ย่อมไม่มีข้อจำกัดในสมมติฐาน

ปัจจุบัน ชาวบ้านนาสะไมย์ ยังกล่าวขานถึงร่องรอยอดีตเหล่านั้นไม่ว่าจะเป็น “บ้านโนนแดง” หรือ “บ้านร้าง-หนองสิม” เพียงแต่แง่มุมปลีกย่อยในการบอกกล่าวย่อมแตกต่างกันออกไป อย่างไร ก็ตาม เรื่องราวพื้นๆ เหล่านี้อาจดูเป็นเรื่องเล็กน้อยในการรับรู้ แต่นี่คือประวัติศาสตร์สามัญชนในท้องถิ่น ผู้ฝ่าฟันอุปสรรคที่เกิดจากธรรมชาติและเหนือธรรมชาติมาอย่างล้มลุกคลุกคลาน ควรค่าแก่การจดจำ ห.ศ. 2515 ขณะนั้น บ้านคำพะมัย ได้รับการยกสถานะเป็นตำบล จึงได้ร่วมกันพิจารณาเปลี่ยนชื่อหมู่บ้านใหม่ โดยใช้ชื่อว่า “บ้านนาสะไมย์” หมู่ที่ 1 ตำบลนาสะไมย์ ต่อมาได้แยกเขตการปกครองเป็นหมู่ที่ 13 บ้านนาสะไมย์ ตำบลนาสะไมย์ อำเภอเมืองยโสธร จังหวัดยโสธร ปัจจุบันมีนายวุฒิ พันดวง เป็นผู้ใหญ่บ้านคนปัจจุบัน

บ้านนาสะไมย์  มีอาณาเขตพื้นที่อยู่ติดกับท้องถิ่นใกล้เคียง 4 ส่วน  ดังนี้

• ทิศเหนือ จดบ้านนาจาน   หมู่ 4 ตำบลนาสะไมย์   อำเภอเมืองยโสธร

• ทิศใต้  จดบ้านหนองไฮ หมู่ 3  ตำบลนาสะไมย์  อำเภอเมืองยโสธร

• ทิศตะวันออก จดบ้านนาสะไมย์ หมู่ 11 ตำบลนาสะไมย์  อำเภอเมืองยโสธร

• ทิศตะวันตก จดบ้านนาดีน้อย หมู่ 12 ตำบลนาสะไมย์   อำเภอเมืองยโสธร

บ้านนาสะไมย์  ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของจังหวัดยโสธร และอยู่ห่างจากตัวจังหวัดประมาณ 15 กิโลเมตร

ปัจจุบันจำนวนประชากรบ้านนาสะไมย์มีทั้งหมด 2,109 คน

• กลุ่มอาชีพจักสานตำบลนาสะไมย์
• กลุ่มทำลายปูนปั้น

ชุมชนบ้านนาสะไมย์ส่วนมากทุกครัวเรือนมีอาชีพทำนา แต่ด้วยบ้านนาสะไมย์มีช่างหัตถกรรมฝีมือดีทั้งช่างทองเหลือง ช่างแกะสลักไม้ ช่างจักรสาน ช่างแกะพระพุทธรูปไม้ ทำให้บ้านนาสะไมย์มีรายได้จากการทำงานด้านงานหัตถกรรมอย่างต่อเนื่อง

• นายสมร  ประทุนวัน  ปราชญ์ด้าน : มีความรู้ภูมิปัญญาด้านหล่อทองเหลือง
• นายขุนแผน  ปิ่นวันนา ปราชญ์ด้าน : มีความรู้ภูมิปัญญาด้านแกะสลักไม้,ปูน โบสถ์วิหาร
• นางเพชรา ประทุมวัน ปราชญ์ด้าน : มีความรู้ความสามารถด้านฝีมือ งานหัตถกรรม ,จักสาน
• นายวีรเดช  ประทุมวัน ปราชญ์ด้าน :   มีความรู้ภูมิปัญญาด้านการแกะสลักไม้ (พระพุทธรูป)
• นายเพชร  หาสำรี ปราชญ์ด้าน : มีความรู้ภูมิปัญญาด้านแกะสลักไม้ (เกวียนงาม)

ใช้ภาษาไทยเป็นภาษาราชการ ใช้ภาษาอีสานหรือภาษาท้องถิ่นในการสื่อสาร

ประชาวัฒน์ รองหานาม. (2564). เกวียนบ้านนาสะไมย์.วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตร์มหาบัณฑิต สาขาไทยคดี.มหาวิทยาลัยมหาสารคาม

ศุภชัย สิงห์ยบุศ. (2539). บนเส้นทางของสกุลช่างสลักไม้ บ้านนาสะไมย์.วารสารมหาวิทยาลัยมหาสารคาม. ปีที่ 15, ฉบับที่ 2 (พ.ย.2539-เม.ย 2540), หน้า 25-49.

หัตถกรรมบ้านนาสะไมย์. (2562).บ้านนาสะไมย์ ตำบลนาสะย์ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร. [ออนไลน์].ค้นเมื่อ 20 เมษายน 2566 จาก https://thai.tourismthailand.org/Attraction