บ้านตรอกตะแคงมีประวัติการตั้งถิ่นฐานที่ไม่สามารถระบุได้แน่ชัดว่าเริ่มต้นขึ้นเมื่อใด แต่ประมาณ 150 ปีก่อน ชาวบ้านต่างถิ่นเริ่มเข้ามาบุกเบิกพื้นที่ป่ารกชัฏเพื่อทำการเกษตรและตั้งบ้านเรือน โดยเฉพาะชาวจีนที่เข้ามาเป็นกลุ่มประชากรแรก ๆ ชาวจีนเหล่านี้นิยมปลูกพริกไทยในพื้นที่จนเต็มไปหมด เพื่อใช้เมล็ดพริกไทยส่งออกไปยังเมืองจีน และในกระบวนการเตรียมพื้นที่เพื่อปลูกพริกไทย พวกเขาจะยกคันดินและเว้นระยะห่างระหว่างคันดินเพื่อให้เกิดเป็นร่อง ๆ ซึ่งจัดเรียงได้อย่างสม่ำเสมอ ทำให้ในหมู่บ้านมีร่องพริกไทยเต็มไปหมด เวลาผ่านไป ผู้คนที่เดินในหมู่บ้านจึงต้องเดินผ่านตามร่องแคบ ๆ ของต้นพริกไทยที่มีลักษณะลาดเอียง จึงเป็นที่มาของชื่อ "บ้านตรอกตะแคง"

ในพื้นที่ทิศตะวันตกเฉียงเหนือของหมู่บ้านยังมีสุสานเก่าแก่ของชาวจีน ซึ่งสร้างจากศิลาแลงและได้รับการอนุรักษ์ไว้เพื่อให้รุ่นหลังได้แสดงความเคารพ และในท้ายหมู่บ้านยังมีป่าชายเลนที่อุดมสมบูรณ์ ซึ่งชุมชนได้ร่วมมือกันอนุรักษ์ไว้ เพื่อเป็นแหล่งอาหารและเชื่อมโยงกับการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ

นอกจากนี้ บ้านตรอกตะแคงเคยเป็นที่ตั้งของอำเภอก่อนที่จะย้ายไปยังที่บ้านท่ากระท้อน ตำบลเขาสมิง และในภายหลังอำเภอนี้ได้เปลี่ยนชื่อเป็นอำเภอเขาสมิงจนถึงปัจจุบัน

ที่ตั้งและอาณาเขต

บ้านตรอกตะแคง ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ของตลาดเทศบาลแสนตุ้ง ตำบลแสนตุ้ง ตั้งอยู่ห่างจากโรงพยาบาลเขาสมิง มีระยะทางประมาณ 2 กิโลเมตร อยู่ห่างจากที่ว่าการอำเภอเขาสมิงประมาณ 7 กิโลเมตร และห่างจากจังหวัดตราดประมาณ 25 กิโลเมตร มีเนื้อที่ทั้งหมดประมาณ 1,500 ไร่ มีอาณาเขตติดต่อดังนี้

• ทิศเหนือ ติดกับ เขตเทศบาลแสนตุ้ง ตำบลแสนตุ้ง
• ทิศใต้ ติดกับ บ้านท่าหาด หมู่ที่ 2 ตำบลแสนตุ้ง
• ทิศตะวันออก ติดกับ บ้านแสนสุข หมู่ที่ 9 ตำบลแสนตุ้ง
• ทิศตะวันตก ติดกับ แม่น้ำเวฬุ ตำบลบ่อ อำเภอขลุง จังหวัดจันทบุรี

ลักษณะภูมิประเทศ ส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ราบลุ่มสลับกับเนินเขา มีแม่น้ำลำคลองอยู่ทั่วไป พื้นที่ส่วนใหญ่ใช้ในการทำการเกษตร

ลักษณะภูมิอากาศ โดยทั่วไปจะมีอากาศร้อนชื้น มี 3 ฤดู แต่มีฝนตกเกือบตลอดทั้งปี อุณหภูมิเฉลี่ยอยู่ที่ 29-31 องศาเซลเซียส

• ฤดูร้อน จะอากาศร้อนพอสมควร โดยเริ่มตั้งแต่ประมาณกลางเดือนมกราคม ถึงเดือนเมษายน ซึ่งจะร้อนมากในช่วงเกือบปลายเดือนเมษายนเป็นต้นไป อุณหภูมิเฉลี่ยอยู่ที่ 34-39 องศาเซลเซียส
• ฤดูฝน เริ่มตั้งแต่ปลายเดือนเมษายนถึงเดือนพฤศจิกายน และฝนจะตกหนักมากในช่วงเดือนกรกฎาคมถึงเดือนกันยายน ปริมาณน้ำฝนโดยเฉลี่ย 3,550.9 มิลลิเมตร/ปี อุณหภูมิเฉลี่ย 26-29 องศาเซลเซียส
• ฤดูหนาว ในช่วงนี้อากาศจะไม่หนาวมากนัก จะมีลมพัดเข้ามาในหมู่บ้าน ทำให้อากาศเย็นเพียงไม่กี่วัน โดยจะอยู่ในช่วงกลางเดือนธันวาคม และต้นเดือนมกราคม มีบางปีที่อากาศจะหนาวอยู่หลายวัน อุณหภูมิเฉลี่ย 24-27 องศาเซลเซียส

จำนวนประชากรทั้งหมดจากข้อมูลของกรมการปกครอง พื้นที่จังหวัดตราด อำเภอเขาสมิง ตำบลแสนตุ้ง ข้อมูลเดือน มกราคม 2568 มีจำนวนประชากรทั้งหมด 6,385 คน และในพื้นที่ หมู่ที่ 5 ตรอกตะแคง มีจำนวนประชากรทั้งหมด 327 เป็นชาย 173 คน หญิง 152 คน และ ไม่ใช่คนไทย เป็นชาย 2 คน จำนวนครัวเรือนในพื้นที่ 156 ครัวเรือน

ตารางแสดงจำนวนประชากรไทย

ตารางแสดงจำนวนประชากรที่มิใช่คนไทย

การประกอบอาชีพในชุมชนตรอกตะแคง ส่วนใหญ่ทำการเกษตร ทำสวนผลไม้ เช่น เงาะ มังคุด ทุเรียน คิดเป็น 80% และ พืชไร่ เช่น สับปะรด 20%, การประมง จะเป็นการทำการประมงพื้นบ้าน (ตามชายฝั่ง) และ การปศุสัตว์ เช่น ฟาร์มสุกร ฟาร์มเลี้ยงไก่ ฟาร์มเลี้ยงโค อาชีพธุรกิจส่วนตัว รับจ้างทั่วไป และอาชีพข้าราชการ ตามการปรับเปลี่ยนของสังคม นอกจากนี้ยังมีการรวมตัวของกลุ่มสตรีบ้านตรอกตะแคง

ประชากรส่วนใหญ่ นับถือศาสนาพุทธ มีวัดเป็นศูนย์รวมจิตใจ และมีการดำรงชีวิตตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง มีความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ซึ่งเป็นเสน่ห์ของบ้านตรอกตะแคง ชาวบ้านปฎิบัติตัวตามหลักจารีตประเพณี มีความเชื่อเหมือนคนส่วนใหญ่ในประเทศไทย งานบุญงานประจำปีเหมือนกับที่อื่น ๆ เช่น ประเพณีลอยกระทง

ปราชญ์ชาวบ้าน

1.ศิรินทร์ สนั่นวงค์สังข์ (น้าปู) ปราชญ์ชาวบ้านที่คิดค้นหมวกหรืองอบที่ทำจากใบจากท้ายหมู่บ้านตรอกตะแคง ช่วงทำครั้งแรกยังออมาไม่ดีนัก เพราะยังไม่มีฝีมือมากพอ เมื่อทำต่อมาเรื่อย ๆ ได้พัฒนาฝีมือมากขึ้น กลายเป็นผลิตภัณฑ์เด่นของหมู่บ้านตรอกตะแคง

2.วุ่น เสาว์พะเนา (น้าแมว) เป็นบุคคลที่ย้ายถิ่นฐานมาสร้างครอบครัวในพื้นที่ตำบลแสนตุ้ง ประกอบอาชีพตีมีด โดยในปัจจุบัน อาชีพตีมีดของน้าแมว ก็เป็นหนึ่งเดียวในจังหวัดตราด

3.เงินยวง ซื่อสมภัทดิ์ (ป้ายวง) ภูมิปัญญาท้องถิ่นงานหัตถกรรมที่ถูกอนุรักษ์สืบสานโดยป้ายวง เจ้หมุ่ย น้าปู ป้าสมร กลุ่มสตรีบ้านตรอกตะแคง นำวัสดุจากธรรมชาติมาทำจักสาน ทั้งรักษ์โลกและอนุรักษ์ภูมิปัญญา

4.อุไร เทพบรรทม (ป้าไร) นำเมนูหมูชะมวงมาแสดงฝีมือให้ทุกคนได้ลิ้มรสความอร่อยของอาหารพื้นบ้านของจังหวัดตราดที่ยังหาทานได้ยาก แต่ป้าไรยังคงอนุรักษ์ไว้

5.ม่อม สินสุข (ป้าม่อม) หญิงผู้ทำมาหากินด้วยอาชีพคั่วเม็ดมะม่วงหิมพานต์แบบโบราณมาตั้งแต่สมัยวัยรุ่น สะสมทักษะและความชำนาญในการคั่วมายาวนาน อยากสืบสานภูมิปัญญาให้คนรุ่นหลัง

6.มีนา เขตอนันต์ (พี่นา) งานประดิษฐ์จากริบบิ้นธรรมดาที่พี่นาคิดค้นออกแบบถ่ายทอดให้เป็นของตกแต่งบ้าน ของขวัญ สอนการสร้างสรรค์เป็นรูปทรงต่าง ๆ

7.อนงค์ สุทธิธรรม (เจ๊หมุ่ย) กล้วยหักมุกเป็นกล้วยที่ไม่นิยมทานผลสุก เจ๊หมุ่ยจึงได้นำภูมิปัญญาการถนอมอาหาร แปรรูปเพื่อเพิ่มมูลค่า เป็นกล้วยฉาบเหลืองทอง ที่หวาน หอม กรอบ อร่อย

8.สงกรานต์ ทวารเรศ (ป้าหมอน) สืบทอดภูมิปัญญาในการทำไม้กวาดจากรุ่นปู่ย่า ถ่ายทอดความรู้ในการทำไม้กวาดไปยังรุ่นลูกหลาน ใช้วัตถุดิบที่หาได้เองตามธรรมชาติในชุมชน เรียนรู้เพื่อใช้เองหรือทำเป็นอาชีพเสริม

9.สรายุทธ์ พุทธโอวาท (ช่างเก่ง) การต่อเรือประมงเป็นภูมิปัญญาที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ โดยมีขั้นตอนกระบวนการที่แตกต่างของแต่ละท้องถิ่น เป็นงานหัตกรรมฝีมือช่างที่หาได้ยากในปัจจุบัน และอยากสืบทอดให้กับคนรุ่นหลัง

ทุนชุมชน ได้แก่

• อาหารและขนมพื้นถิ่น ที่สะอาดปลอดภัย ไว้บริการสำหรับนักท่องเที่ยวและคนในชุมชน เช่น หมูชะมวง น้ำพริกกะปิ หมูต้มถั่วลิสง ข้าวต้มใบกะพ้อ ข้าวหลาม
• การแต่งกาย มีการอนุรักษ์การแต่งกายแบบไทย โดยผู้สูงอายุยังมีการสวมใส่เสื้อผ้าไทยและผ้าถุงเป็นประจำทุกวัน ส่วนเยาวชนและวัยทำงานจะแต่งกายชุดไทยในวันสำคัญหรือประเพณีต่าง ๆ
• ที่อยู่อาศัย ส่วนใหญ่จะเป็นบ้านชั้นเดียว บริเวณโดยรอบมีต้นไม้ปลูกเพื่อให้ความร่มรื่น เป็นธรรมชาติ
• ประเพณี จะมีที่เป็นเอกลักษณ์ของบ้านตรอกตะแคง เช่น ทำบุญวันสงกรานต์ การรดน้ำดำหัวผู้สูงอายุ และจะจัดกันตามความเขื่อที่ยึดถือปฎิบัติกันมาทุกปี และตามจารีตประเพณี เช่น ประเพณีลอยกระทง , ออกพรรษา
• อาชีพ ที่เป็นภูมิปัญญาชาวบ้าน คือ การตีมีดขอ การทำงอบจากในจาก การแปรรูปผลไม้ ที่อนุรักษ์ไว้
• สถานที่สำคัญ ที่ยึดเหนี่ยวจิตใจของชาวบ้านตรอกตะแคง วัดแสนตุ้ง กราบไหว้พระร่วงโรจนฤทธิ์ ล่องเรือชมป่าโกงกาง ชมแม่น้ำเวฬุ

ประชากรส่วนใหญ่ใช้ภาษาไทย ส่วนสำเนียงจะผสมผสานกันระหว่างสำเนียงทองถิ่น และสำเนียงภาคกลาง

Side Story น่ารู้ ณ บ้านตรอกตะแคง

• สุนัขหลังอาน เป็นสัตว์ประจำจังหวัดตราด ภายในบ้านตรอกตะแคงก็มีฟาร์มสุนัขดี ๆ ที่ได้รับรางวัลชนะเลิศประกวดสุนัขไทยหลังอานภาคตะวันออก 
• พวงมโหตร หรือที่ชาวบ้านตรอกตะแคงเรียกว่า "พวงมะหวด" เป็นเครื่องแขวนโบราณที่ทำจากกระดาษสีต่าง ๆ นำมาพันและตัดเป็นรูปทรงต่าง ๆ จะใช้แขวนในงานมงคลต่าง ๆ เป็นภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่ส่งต่อกันมา

องค์การบริหารส่วนตำบลแสนตุ้ง. (ม.ป.ป.). ประวัติความเป็นมา. สืบค้นเมื่อ 7 กุมพาพันธ์ 2568. https://www.tambonsaentoong.go.th/

กาญจนา ลิขสิทธิ์ และคณะ. (2564). เรียน รู้ อยู่ กิน ถิ่น ตรอกตะแคง หนังสือแนะนำโปรแกรมท่องเที่ยว. สืบค้นเมื่อ 7 กุมภาพันธ์ 2568. https://trat.cdd.go.th/wp-content/

สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง. (ม.ป.ป.). สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร(รายเดือน). สืบค้นเมื่อ 7 กุมภาพันธ์ 2568. https://stat.bora.dopa.go.th/stat/

เหรียญตรา บุตรตะราช. (11 กุมภาพันธ์ 2565). บวร On Tour ชุมชนคุณธรรมบ้านตรอกตะแคง จังหวัดตราด. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2568. Youtube. https://youtu.be/ชุมชนคุณธรรมบ้านตรอกตะแคง

สำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดตราด. (2563). ท่องเที่ยวนวัตวิถีตราด. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2568. https://issuu.com/prawgraphic/docs/e-book_guide_trad

Gplace. (ม.ป.ป.). วัดแสงตุ้ง. สืบค้นเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2568. https://www.gplace.com/วัดแสนตุ้ง