ที่มาของการก่อตั้งชุมชนบ้านจอมแจ้งนั้นเกิดขึ้นตั้งแต่เมื่อใดไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัด แต่มีตำนานเรื่องเล่าเกี่ยวกับประวัติวัดจอมแจ้งซึ่งอยู่คู่กับชุมชนมาโดยตลอด เป็นเรื่องราวตามที่ผู้เฒ่าผู้แก่ ครูบาอาจารย์เล่าว่าวัดจอมแจ้งนี้เป็นสถานที่พระพุทธเจ้าท่านเดินทางมาจนแจ้ง (จวนรุ่งสาง) ในครั้งเมื่อเดินเทศน์สันถีเผยแผ่พระพุทธศาสนามาถึงยังสถานที่แห่งนี้ จึงได้ชื่อตามนิมิตนี้ว่า วัดจนแจ้ง (ภายหลังเพี้ยนเป็น จอมแจ้ง) มาจนถึงทุกวันนี้ จากนั้นก็ได้เดินทางไปถึงห้วยแห่งหนึ่ง ระหว่างทางก็ได้หยุดพักเพื่อไปปลดทุกข์ สถานที่แห่งนั้นจึงได้สร้างวัดขึ้นต่อมา เรียกว่า วัดห้วยขี้ ปัจจุบัน คือ วัดห้วยแก้ว จากนั้นก็ได้เดินทางต่อไปถึงวัดห้วยแห่งหนึ่งซึ่งอยู่ห่างออกไปทางเหนือวัดห้วยแก้ว แล้วหยุดนั่งยอง ๆ (นั่งย่องเขาะ) สถานที่แห่งนั้นจึงได้สร้างวัดขึ้น ต่อมาจึงเรียกชื่อตามนิมิตนั้นว่า วัดห้วยเขาะ (วัดหลวงห้วยเขาะ) จากนั้นก็ได้เดินทางต่อไปถึงห้วยแห่งหนึ่งซึ่งมีน้ำไหลเย็นดี ก็หยุดพักชำระร่างกาย (อาบช่วย) จนเป็นที่สบายใจ สถานที่นั้นจึงได้ชื่อว่า ห้วยแม่ท่าช่วย จนถึงทุกวันนี้ ซึ่งห้วยแม่ท่าช่วยนี้อยู่ในเขตท้องที่อำเภอหางดง 

บ้านจอมแจ้ง หมู่ 4 ตำบลน้ำบ่อหลวง อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ มีลักษณะภูมิประเทศตั้งอยู่สูงจากระดับน้ำทะเลราว 400 เมตร หมู่บ้านมีเนื้อที่ประมาณ 1,955 ไร่ สามารถแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ พื้นที่ส่วนที่หนึ่งเป็นพื้นที่ป่าบนภูเขาอยู่ทางทิศตะวันออก ราว 1,620 ไร่ พื้นที่ส่วนที่สองเป็นพื้นที่อยู่อาศัย ตั้งอยู่ที่ราบเชิงเขา มีการตั้งบ้านเรือนแนวยาวตลอดถนนระยะทางกว่า 1 กิโลเมตร ราว 80 ไร่ และพื้นที่ส่วนที่สามเป็นที่ราบทำการเกษตรอยู่ที่ทิศตะวันตก มีแม่น้ำขานเป็นแม่น้ำสายหลักโดยมีการขุดคลองดึงน้ำเพื่อใช้ทางการเกษตร ราว 255 ไร่ โดยมีอาณาเขตติดต่อดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านหนองห้า ตำบลน้ำบ่อหลวง อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ บ้านน้ำแพร่ ตำบลน้ำแพร่ อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ และบ้านห้วยส้ม ตำบลสันกลาง อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านโรงวัว และบ้านน้ำบ่อหลวง หมู่ 1 ตำบลน้ำบ่อหลวง อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านสันเหนือ ตำบลน้ำบ่อหลวง อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ และบ้านเด่น ตำบลบ้านแม อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านเด่น ตำบลบ้านแม อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ บ้านหนองห้า ตำบลน้ำบ่อหลวง อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่

เนื่องจากบ้านจอมแจ้งตั้งอยู่บริเวณที่ราบเชิงเขา ทำให้มีทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ พืชผักสมุนไพรต่าง ๆ ชาวบ้านต่างก็นำมาทำเป็นยารักษาโรค นำมาประกอบอาหาร แสดงถึงวิถีชีวิตที่ผูกพันกับธรรมชาติ และภูมิปัญญาในการอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างกลมกลืน โดยมีพืชสมุนไพรที่หลากหลาย เช่น

• สมุนไพร : หญ้าช้างน้อย โด่ไม่รู้ล้ม กวาวเครือขาว กวาวเครือแดง ปังกี ขามป้อมดิน หญ้าหนอนตายอยาก เหือดหม่อน สาบเสือ/หญ้าเมืองอาย ต้นหมี่ กาฝากต้นรัก (ไม้ฮัก) ไม้เหี่ยง ไม้นมนาง ไม้ขะขวัด ดีหมี ฯลฯ
• อาหารจากป่า : ผักสาย ผักหวาน ไข่มดแดง แมงมัน ชะมวง หน่อไม้ เห็ด ผักไข่เหา ดอกหอมส้วก ฯลฯ
• พรรณไม้ : ไม้ตึง ไม้แงะ ไม้เติง ไม้ลัง ไม้เปา ไม้เหียง ไม้หมี่ ไม้แดง ไม้ฮัก ไม้ชะมวง ไม้มะค่า ไม้ซาง ราชพฤกษ์ ฯลฯ

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 4 บ้านจอมแจ้ง ตำบลน้ำบ่อหลวง อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 420 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 206 คน ประชากรหญิง 214 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 179 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

ประชาชนส่วนใหญ่ในชุมชนบ้านจอมแจ้งประกอบอาชีพด้านการรับจ้าง เป็นงานรับจ้างทั่วไปตามกิจกรรมต่าง ๆ ในแต่ละช่วงเวลา รองลงมา คือ อาชีพด้านการทำเกษตรกรรม การค้าขาย และอาชีพเสริมอื่น ๆ เช่น การจักสาน ทำเครื่องดนตรี เป็นหลักในการสร้างรายได้ นอกจากนี้ยังมีการรวมกลุ่มกันของสมาชิกในชุมชนจัดตั้งกลุ่มวิสาหกิจชุมชนบ้านจองแจ้งเพื่อเพิ่มรายได้ให้กับชุมชน ทำการผลิตสินค้าอันได้แก่ ขนมเปี๊ยะไข่เค็ม ขนมเปี๊ยะไส้ถั่ว ขนมกะหรี่ปั๊บไส้กุ้ง ขนมปั้นสิบไส้กุ้ง ขนมกรอบเค็ม คุกกี้กุ้งแห้ง คุกกี้ธัญพืช เค้กกล้วยหอม ขนมทองม้วน ขนมทองพับ น้ำพริกตาแดง ข้าวต้มยวนสมุนไพร และอาหารพื้นเมือง เป็นผลิตภัณฑ์ชุมชน อีกทั้งยังมีการส่งเสริมการท่องเที่ยวชุมชนสำหรับนักท่องเที่ยวที่สนใจมาเรียนรู้วิถีชีวิต และการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ของชุมชน

ชาวบ้านจอมแจ้งดำเนินชีวิตตามแบบวิถีชาวพุทธทั่วไป อยู่กันแบบเรียบง่าย โดยวิถีชีวิตของชาวบ้านมักจะมีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับพิธีกรรมทางพุทธศาสนา มีวัดจอมแจ้งเป็นศูนย์กลางศรัทธา ใช้ชีวิตแบบพึ่งพาอาศัยทรัพยากรธรรมชาติทั้งทรัพยากรป่าไม้ แหล่งน้ำในการดำเนินชีวิตประจำวัน 

วัดจอมแจ้งเป็นวัดโบราณเก่าแก่วัดหนึ่ง เดิมชื่อ วัดจอมไกล และอีกชื่อหนึ่งเรียกว่า วัดดอยปู่หลาน และยังมีอีกชื่อหนึ่งที่เล่าขานว่า วัดจนแจ้ง เป็นวัดที่ตั้งอยู่บนยอดเขาสูงจากฐานพื้นดินถึงบนยอดเขาประมาณราว 25 เมตร เป็นวัดที่สร้างมาช้านานประมาณพันปีเศษ โดยมีวัตถุโบราณเป็นหลักฐานยืนยัน เช่น วิหาร พระเจดีย์ พระพุทธรูปทอง กุฏิ อุโบสถ ศาลา อันเป็นวัตถุอย่างโบราณเก่าแก่มาก ปัจจุบันเหลือเพียงแต่รากฐานให้เห็นเท่านั้น

1.คุณลุงถวิล ตันตะละ : ปราชญ์พื้นบ้านด้านหัตถกรรมจักสาน หนึ่งในผู้จรรโลงงานจักสานไม่ให้สูญหายไปจากบ้านจอมแจ้ง

2.พ่อครูชัยวัฒน์ จันทร์ทอง : ช่างศิลป์ผู้ทำเครื่องดนตรีล้านนา เช่น ขลุ่ย ซอ กลอง โดยไม้ที่ใช้ในการประกอบกลองเป็นลำต้นจากไม้ผล ได้แก่ ไม้ขนุน ไม้มะม่วง นำมาไสขึ้นรูปและคว้านเนื้อแกนไม้ออก เจาะเพื่อใส่ไหกลอง ขึงด้วยหนังวัว ใช้เชือกดึงหนังวัวหน้ากลองให้ตึงเพื่อให้ได้เสียงที่ไพเราะ 

วิสาหกิจชุมชนแปรรูปอาหาร-ขนม บ้านจอมแจ้ง

วิสาหกิจชุมชนแปรรูปอาหาร-ขนมบ้านจอมแจ้ง ก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2548 แรกเริ่มเป็นกลุ่มแปรรูปขนมที่ก่อตั้งขึ้นเพื่อสร้างอาชีพและรายได้ให้กับกลุ่มแม่บ้านในชุมชนได้มีงานทำ แต่ผลประกอบการในระยะแรกนับว่ายังไม่ประสบผลสำเร็จเท่าที่ควร กลุ่มฯ จึงได้มีการพัฒนาปรับปรุงกิจการให้ได้รับการรับรองจากองค์การบริหารส่วนตำบลน้ำบ่อหลวงให้เป็นวิสาหกิจตำบลเมื่อวันที่ 12 พฤศจิกายน 2551 มีการเพิ่มประเภทขนมให้มีความหลากหลายมากขึ้น เช่น ขนมเปี๊ยะไข่เค็ม ขนมเปี๊ยะไส้ถั่ว ขนมกะหรี่ปั๊บไส้กุ้ง ขนมปั้นขลิบไส้กุ้ง ขนมกรอบเค็ม คุกกี้กุ้งแห้ง คุกกี้ธัญพืช เค้กกล้วยหอม ขนมทองม้วน ขนมทองพับ น้ำพริกตาแดง ข้าวต้มยวนสมุนไพร และอาหารพื้นเมือง โดยในเวลาต่อมารายการขนมต่าง ๆ ของกลุ่มฯ ได้รับการรับรองมาตรฐานจากองค์การอาหารและยา (อย.) และได้รับการรับรองมาตรฐานจากจังหวัดเชียงใหม่ โดยสำนักงานอุตสาหกรรมจังหวัดเชียงใหม่ นอกจากนี้ ขนมเปี๊ยะไข่เค็มของกลุ่มวิสาหกิจชุมชนบ้านจอมแจ้งยังได้รับการคัดเลือกเป็นผลิตภัณฑ์หนึ่งตำบลหนึ่งผลิตภัณฑ์ (OTOP) ระดับ 1 ดาว ของตำบลน้ำบ่อหลวงด้วย

ภาษาพูด : ภาษาไทยถิ่นเหนือ ภาษาไทยกลาง

ภาษาเขียน : อักษรไทย

กรมส่งเสริมการเกษตร, กองส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน, ระบบสารสนเทศวิสาหกิจชุมชน. (ม.ป.ป.). วิสาหกิจชุมชนบ้านหมู่ที่ 4 (บ้านจอมแจ้ง). สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://smce2023.doae.go.th/

กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม, สถาบันช่างศิลป์ท้องถิ่น. (ม.ป.ป.). งานเครื่องดนตรีไทย ชัยวัฒน์ จันทร์ทอง. สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://thaiartisan.org/

ทรงสุข บุญทาวงศ์. (2561). การจัดการท่องเที่ยวสีเขียวโดยชุมชนบ้านจอมแจ้ง ตำบลน้ำบ่อหลวง อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่: รายงานฉบับสมบูรณ์. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.

บ้านจอมแจ้ง The Green Tourism Village. (19 พฤศจิกายน 2559). สวัสดีแฟนเพจ..ในสัปดาห์นี้ ขอนำเสนอผลงานศิลปะหัตถกรรมพื้นบ้านของปราชญ์ชุมชน คุณลุงถวิล ตันตะละ. สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านจอมแจ้ง The Green Tourism Village. (24 พฤศจิกายน 2559). หัตถศิลป์ในวิถีคนเมือง (ล้านนา). สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านจอมแจ้ง The Green Tourism Village. (23 ธันวาคม 2559). "กลอง"สัญลักษณ์แห่งความสุขความรื่นเริง. สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านจอมแจ้ง The Green Tourism Village. (15 กรกฏาคม 2560). แอ่วเฮือนจักสาน ลุงถวิล ตันตะละยังคงจักสานสุ่มส่งให้ลูกค้าที่สั่งจองกันเข้ามา. สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านจอมแจ้ง The Green Tourism Village. (16 กรกฏาคม 2560). ชุมชนเราวันนี้กำลังสวยงามด้วยสีเขียว. สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านจอมแจ้ง The Green Tourism Village. (29 กรกฏาคม 2560). กลุ่มเฮือนพักบ้านจอมแจ้ง. สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านจอมแจ้ง The Green Tourism Village. (25 พฤศจิกายน 2560). ฤดูกาลของผักกาดมาแล้ว. สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.facebook.com/

องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำบ่อหลวง. (ม.ป.ป.). วัดจอมแจ้ง. สืบค้น 24 กุมภาพันธ์ 2568, จาก http://www.namboluang.go.th/