บ้านวังน้ำมอก ตำบลพระพุทธบาท อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย การรวมตัวก่อตั้งชุมชนวังน้ำมองในบริเวณนี้ เริ่มขึ้นในราวปี พ.ศ. 2507 จากการอพยพเข้ามาของกลุ่มคนประมาณ 4-5 ครัวเรือน จากอำเภอศรีเชียงใหม่ และบ้านโคกซวก เพื่อเข้ามาลงหลักปักฐานทำการเกษตร ปลูกข้าว ทำสวน ทำไร่ ด้วยพื้นที่บริเวณนี้มีความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติ เป็นเหตุให้ในระยะต่อมามีผู้คนย้ายถิ่นฐานเข้ามาอยู่อาศัยเพิ่มเติม จนกลายเป็นชุมชนที่ขยายใหญ่ขึ้น ในช่วงปี พ.ศ. 2512 จึงสามารถจัดตั้งเป็นชุมชนตามระเบียบของทางราชการ เป็นหมู่ที่ 5 บ้านวังน้ำมอก ตำบลพระพุทธบาท อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย โดยที่มาของชื่อชุมชน “วังน้ำมอก” เพี้ยนมาจากคำว่า “วังน้ำหมอก” เนื่องจากพื้นที่ชุมชนตั้งอยู่ในพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์ มีอากาศค่อนข้างหนาวเย็น จึงทำให้มีหมกปลกคุม เป็นที่มาของชื่อชุมชนในปัจจุบัน

บ้านวังน้ำมอกตั้งอยู่ห่างจากตัวอำเภอศรีเชียงใหม่ประมาณ 29 กิโลเมตร และห่างจากตัวเมืองจังหวัดหนองคายประมาณ 84 กิโลเมตร มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 3,500 ไร่ ลักษณะทางกายภาพของหมู่บ้าน เขตป่าอนุรักษ์ต้นน้ำจึงประกอบไปด้วย ห้วยและลำธารหลายสาย สลับกับไหลในเขตป่า เช่น ห้วยหินสิ่ง ห้วยช้าง ห้วยทอน ห้อยถ้ำเต่า และโครงการพระราชดำริพัฒนาลุ่มน้ำทอน โดยมีอาณาเขตและเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดทางหลวงแผ่นดินสาย 211 (สังคม-ศรีเชียงใหม่)
• ทิศใต้ ติดเขตที่ทำกินของบ้านวังน้ำมอกและห้วยถ้ำเต่า
• ทิศตะวันออก ติดเขตที่ทำกินของบ้านห้วยช้างเผือกและบ้านห้วยไฮ
• ทิศตะวันตก ติดภูป่าฮวกและห้วยฮวม

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 5 บ้านวังน้ำมอก ตำบลพระพุทธบาท อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 768 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 377 คน ประชากรหญิง 391 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 263 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

บ้านวังน้ำมอก ตำบลพระพุทธบาท อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย ประชาชนส่วนใหญ่มีการประกอบอาชีพด้านการทำเกษตรกรรมเป็นหลัก ทั้งนี้บ้านวังน้ำมอกมีกลุ่มแปรรูปผลิตภัณฑ์ บริการ ป่าพื้นบ้าน อาหารชุมชน เป็นกลุ่มอาชีพของชาวบ้านที่ผลิตสินค้าและบริการเกี่ยวกับป่าพื้นบ้าน ดำรงชีวิตที่พึ่งพาอาศัยป่าโดยไม่ทำลาย และการนำวัตถุดิบจากธรรมชาติมาสร้างสรรผลิตภัณฑ์ เครื่องไม้ใช้สอย พร้อมภูมิปัญญาชาวบ้านกับการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรม ชาวบ้านมีความภาคภูมิใจที่สามารถสร้างอาชีพได้โดยการพึ่งพาตนเอง คือหมู่บ้านวังน้ำมอกสามารถนำทรัพยากรภายในป่าชุมชนมาใช้ประโยชน์ได้

1. ทำหน่อไม้อัดถุง ซึ่งอยู่ได้นานเป็นปีโดยไม่ใส่วัตถุกันเสีย ซึ่งหน่อไม้มีหลายชนิด เช่น หน่อไม้ไร่ หล่อล้วก หน่อข้าวหลาม แต่ละชนิดมีความอร่อยที่แตกต่างกัน

2. นำดอกแขมจากต้นแขมมาถักไม้กวาด นำดอกแขมมาตากแดด โดยจะมีการแบ่งเป็นแผนก ได้แก่ แผนกถักเด็ดก้าน ถักรวมกันเป็นช่อ แผนกตอกด้ามและตกแต่ง ตรวจสอบความเรียบร้อย

3. หมากหม้อมาทำไวน์และน้ำดื่มสมุนไพร

4. หญ้าคามาทำหลังคามุงบ้าน โดยวัสดุจากไพรหญ้าหญ้าคา และไม้ไผ่ที่ได้มาจากป่าชุมชน และอาศัยความชำนาญในการสาน

นอกจากนี้บ้านวังน้ำมอก ตำบลพระพุทธบาท อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม และการศึกษาเรียนรู้วิถีชีวิต และเรียนรู้ธรรมชาติ ซึ่งการท่องเที่ยวชุมชนยังเป็นอีกทางหนึ่งที่ช่วยสร้างรายได้ให้กับสมาชิกในชุมชนได้ด้วย

บ้านวังน้ำมอก ตำบลพระพุทธบาท อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย มีวิถีวัฒนธรรมการดำเนินชีวิต และความเชื่อ ความศรัทธาในพระพุทธศาสนา มีประเพณีวัฒนธรรมสืบทอดตามกันมาอย่างยาวนาน ซึ่งเกี่ยวข้องกับเชื่อทางศาสนาและวัฒนธรรมไทย ยึดถือปฏิบัติตามขนมธรรมเนียมอีสาน ฮีตสิบสองคองสิบสี่ มีการจัดงานบุญต่างๆ ซึ่งกระทำขึ้นในหมู่บ้านตามเทศกาลวันสำคัญทางศาสนา เช่น บุญเข้าพรรษา ออกพรรษา วันวิสาขบูชา ประเพณีวันลอยกระทง งานสงกรานต์ บุญบั้งไฟ/บ้องไฟ นอกจากนั้นยังมีความเชื่อในเรื่องสิ่งเหนือธรรมชาติ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ และเคารพนับถือในบรรพบุรุษ มีการเซ่นไหว้ในงานต่างๆ เช่น งานบุญเบิกบ้าน เลี้ยงศาลเจ้าปู่ประจำหมู่บ้าน ซึ่งศาลเจ้าปู่นี้มีความสำคัญเพราะถือว่าเป็นสัญลักษณ์ของบรรพบุรุษของคนในหมู่บ้าน เป็นศูนย์รวมของความเคารพในหมู่บ้าน เปรียบเสมือนทุกคนเป็นลูกพ่อเดียวกัน ความเป็นศาลเจ้าปู่ จึงมิใช่เพียงสิ่งศักดิ์สิทธิ์เท่านั้น แต่ เป็นสัญลักษณ์ของพี่น้อง สายเลือด และเครือญาติของหมู่บ้านจากเจ้าปู่เดียวกัน ซึ่งบ่งบอกถึงการที่ต้องอยู่ร่วมกันอย่างแนบแน่นด้วยความรักและสามัคคี ด้วยความเป็นญาติพี่น้องกัน นอกจากนี้แล้วการเซ่นไหว้ศาลเจ้าปู่ ยังต้องมีการแห่ปลัดขิกเพื่อไปถวายให้กับเจ้าปู่ โดยผู้ทำหน้าที่แห่ปลัดขิกจะเป็นผู้หญิงในหมู่บ้าน ซึ่งปลัดขิกเป็นสัญลักษณ์ของเพศชาย แสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ ซึ่งเชื่อว่าเมื่อประกอบพิธีแล้วจะทำให้หมู่บ้านอยู่เย็นเป็นสุข อยู่ดีกินดีอุดมสมบูรณ์

ทรัพยากรทางธรรมชาติ บ้านวังน้ำมอกมีสภาพป่าที่อุดมสมบูรณ์ เป็นต้นน้ำลำธารที่สำคัญของห้วยหินสิ่ว ห้วยช้าง ห้วยทอน ห้วยเต่า และโครงการพระราชดำริพัฒนาลุ่มน้ำทอนตอนบน จึงทำให้มีทรัพยากรทางการท่องเที่ยวที่สำคัญในชุมชนจากป่าธรรมชาติ ซึ่งมีไม้นานาพรรณ เป็นป่าเบญจพรรณและป่าเต็งรัง ชนิดพรรณไม้ที่พบ ตัวอย่างเช่นไม้ยาง ประดู่ชิงชัน ซึ่งเป็นพันธุ์ไม้ประจำจังหวัดหนองคาย ตะเคียนทอง มะค่าโรง เต็งรัง ตะแบกกร่าง สำหรับไม้พื้นล่าง มีไม้ไผ่ หวาย หญ้าคา แขม พืชสมุนไพร เช่น อ้อยสามสวน กำลังเสือโคร่ง ประดงทุกชนิด โด่ไม่รู้ล้ม ตะไคร้ต้น ฝางแดง มะขามป้อม หมากหม้อ จันทน์ผา เอื้องหมายนา เสี้ยวแดง กระชาย ชุมเห็ดเทศ ผักหวานป่า ยอป่า ทั้งยังมีสัตว์ป่าหลายชนิดอาศัยอยู่ในพื้นที่ เช่น หมูป่า ไก่ป่า กระรอก กระแต เม่น ลิง ค่าง แลน และนกชนิดต่าง ๆ รวมไปถึงป่าหินงามน้ำตกวังน้ำมอก ซึ่งการได้มาเที่ยวชมความงามป่าและเดินดูพรรณไม้จะสามารถสัมผัสถึงความสดชื่นได้

ทรัพยากรทางวัฒนธรรม บ้านวังน้ำมอกจะมีวัฒนธรรมหลักเป็นวัฒนธรรมของชาวอีสานสืบทอดไปสู่เทศกาลงานประเพณี ฮีตสิบสองคองสิบสี่ งานประเพณีที่สำคัญ ได้แก่ งานสงกรานต์ปีใหม่ไทย บุญเบิกบ้าน เลี้ยงศาลเจ้าปู่ งานบุญเข้าพรรษา งานบุญออกพรรษา งานลอยกระทง ฯลฯ

ทรัพยากรบุคคล บ้านวังน้ำมอกได้มีการรวมกลุ่มเด็ก ๆ ซึ่งมีชื่อกลุ่มว่ากลุ่มเด็กรักษ์ป่าบ้านวังน้ำมอก กลุ่มเด็กเหล่านี้จะช่วยกันดูแลรักษาความบริเวณน้ำตกและป่าหินงาม โดยจะร่วมกันรณรงค์ให้ชาวบ้านและนักท่องเที่ยวช่วยกันรักษาความสะอาด และแนะนำสถานที่ท่องเที่ยวภายในป่าหินงามน้ำตกวังน้ำมอกให้แก่นักท่องเที่ยวด้วย นอกจากนั้นยังมีกลุ่ม รส.ทป. (ราษฎรอาสาสมัครพิทักษ์ป่า) ซึ่งจะช่วยกันดูแลรักษา อนุรักษ์พืชพรรณ สมุนไพร ดูแล ความปลอดภัยในหมู่บ้าน เป็นมัคคุเทศก์อธิบายคุณสมบัติของพรรณพืชและเป็นผู้นำทางในการเดินป่าให้แก่ นักท่องเที่ยว ทำให้ทรัพยากรป่าไม้ชุมชนมีความอุดมสมบูรณ์อย่างมาก ทั้งนี้ เนื่องจากในชุมชนได้มีการจัดฝึกอบรมให้ชาวบ้านและเยาวชนมีความรู้เกี่ยวกับการรักษาพันธุ์สัตว์ป่า การป้องกันไฟป่า และการอนุรักษ์พันธุ์ไม้

ในบ้านวังน้ำมอกมีการใช้ภาษาไทยถิ่นอีสานและภาษาไทยกลางในการสื่อสารกันภายในชุมชน

หมู่บ้านวังน้ำมอกแห่งนี้มีวัฒนธรรมที่คล้ายคลึงกับทางภาคเหนือ เนื่องจากแรกเริ่มเดิมทีชาวชาวบ้านกลุ่มแรกที่ได้เข้ามาอาศัยที่ชุมชนแห่งนี้นั้นเป็นชาวล้านนาที่อพยพตามกันมาสร้างที่อยู่ใหม่ในแถบนี้ทำให้เป็นชุมชนที่มีเสน่ห์ทั้งกลิ่นอายทางวัฒนธรรม และการสัมผัสกับธรรมชาติ กิจกรรมท่องเที่ยวของชุมชนมีให้ได้ทำกันอย่างมากมาย เช่น การไปเดินชมวิถีชีวิตเกษตรกรรมที่หล่อเลี้ยงชีวิตของชาวบ้าน ทั้งการเลี้ยงไก่ไข่ และทำสวนผลไม้ ซึ่งซึ่งนักท่องเที่ยวสามารถเก็บไข่และผลไม้ รวมถึงผักเพื่อมารอประกอบอาหารรับประทานได้ มีการจัดที่พักโฮมสเตย์เพื่อรองรับนักท่องเที่ยวที่มีความสนใจมาเรียนรู้วิถีชุมชนบ้านวังน้ำมอก กิจกรรมบายศรีสู่ขวัญเพื่อเป็นการต้อนรับนักท่องเที่ยวและเพื่อเป็นการอำนวยอวยพรให้ทุกๆ คนมีแต่ความสุขความเจริญ เมื่อสวดเรียกขวัญแล้วก็ผูกข้อต่อแขนหรือผูกสายสิญจน์สิริมงคลกันอย่างอบอุ่น กิจกรรมใส่บาตรตอนเช้า โดยพระสงฆ์ที่ออกเดินบิณฑบาตผ่านหมู่บ้าน ซึ่งคนในชุมชนจะตักบาตรเฉพาะข้าวเหนียว กิจกรรมการทำขันคู่ เป็นหนึ่งในวัฒนธรรมที่แตกต่างของหมู่บ้านวังน้ำมอก เยี่ยมชมศูนย์บริการนักท่องเที่ยวเพื่อชมศิลปะหัตกรรมพื้นเมืองทั้งการทอเสื่อด้วยมือ การทอผ้าไหม และนอกจากนี้ยังมีกิจกรรมอื่นๆ อีกมากมาย

กนกวรรณ ดุงศรีแก้ว (2549). การจัดการการท่องเที่ยวชุมชนอย่างยั่งยืน ศึกษาเฉพาะกรณี: บ้านวังน้ำมอก อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

ผู้จัดการออนไลน์. (11 มีนาคม 2562). "วังน้ำมอก" โฮมสเตย์สุดชิล เสน่ห์ผสมผสานล้านช้าง-ล้านนา. สืบค้น 25 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://mgronline.com/

วังน้ำมอก wangnammok. (2567). [ภาพประกอบ]. สืบค้น 25 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.facebook.com/

Sanook. (30 มกราคม 2562). นอนโฮมสเตย์ "บ้านวังน้ำมอก" สัมผัสอารยธรรมล้านนาในแผ่นดินอีสาน. สืบค้น 25 กุมภาพันธ์ 2568, จาก https://www.sanook.com/