บ้านป่าสักงามเป็นชุมชนเก่าแก่ที่มีอายุกว่า 800 ปี จากการเล่าสืบต่อกันมาและการสันนิษฐานจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ หมู่บ้านแห่งนี้เป็นชุมชนของชนพื้นเมืองชาวลัวะหรือละว้า ซึ่งแยกมาจากบ้านป่าแป๋ บ้านผาเด็ง อำเภอแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่ (เมืองแกน) ที่ถูกพม่ารุกรานจึงอพยพมาตั้งถิ่นฐานอยู่ที่หมู่บ้านป่าสักงาม ซึ่งมีเขตติดต่อกับอำเภอแม่แตง ต่อมามีกษัตริย์พระองค์หนึ่งได้เสด็จผ่านหมู่บ้านป่าสักงาม ขณะนั้นพระมเหสีซึ่งทรงพระครรภ์ครบกำหนดประสูติกาล พระองค์ทรงเห็นว่าเดินทางไปต่อเห็นจะไม่ได้ ประกอบกับหมู่บ้านป่าสักงามแห่งนี้ ทำเลที่ตั้งเหมาะสมแก่การตั้งเมืองเพราะเป็นพื้นที่ราบบนภูเขา มีแม่น้ำลำธาร จึงได้ทำการสร้างเมืองขึ้นเพื่อประทับระหว่างพระมเหสีทรงพระประสูติกาล และให้ชื่อว่า "เมืองสามฝั่งแกน"

เมืองสามฝั่งแกนได้เจริญรุ่งเรืองเป็นเวลาช้านาน จนกระทั่งถูกพม่าซึ่งอยู่ทางทิศเหนือของเมืองรุกรานเผาผลาญจนล่มสลาย ซึ่งปัจจุบันยังพอมีหลักฐานหลงเหลืออยู่ เช่น ซากวัดร้าง พระพุทธรูป ฯลฯ ต่อจากนั้นชนเผ่าลัวะที่เคยอาศัยมาก่อนได้รวมกันเป็นปึกแผ่นเกิดเป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ ขึ้นมา ชาวบ้านส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ จึงได้ร่วมกันบูรณปฏิสังขรณ์วัดร้างในหมู่บ้าน เพื่อบำเพ็ญกิจกรรมทางศาสนาและเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจขึ้นในปี พ.ศ. 2462 และได้อัญเชิญพระพุทธรูปซึ่งสร้างด้วยไม้สักจำนวน 1 องค์ ที่มีอยู่ในเวลานั้นมาเป็นองค์พระประธาน ต่อมาในปี พ.ศ. 2518 ชาวบ้านป่าสักงามได้ค้นพบพระพุทธรูปทองสัมฤทธิ์ 1 องค์ ในลำห้วยอุโบสถ ซึ่งสร้างในสมัยเมืองสามฝั่งแกน มีขนาดหน้าตักกว้าง 30 นิ้ว สูง 28 นิ้ว จึงได้อันเชิญมาเป็นพระประธานจนถึงปัจจุบัน

บ้านป่าสักงาม ตำบลลวงเหนือ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ ตั้งอยู่เหนืออ่างเก็บน้ำแม่กวงอุดมธารา สภาพพื้นที่บ้านป่าสักงามเป็นพื้นที่ราบและที่ลาดเชิงเขา อยู่เหนือจากระดับน้ำทะเลประมาณ 400 เมตร อยู่ระหว่างแนวเขาด้านตะวันออกและตะวันตกของหมู่บ้าน โดยแนวเขามีลักษณะทอดตัวในทิศเหนือ-ใต้ ยอดเขาสูงสุดอยู่ในแนวเขาด้านทิศตะวันออกของหมู่บ้าน มีความสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 984 เมตร และยอดเขาสูงในด้านทิศตะวันตกของหมู่บ้านมีความสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 925 เมตร สภาพพื้นที่ชุมชน บ้านป่าสักงามล้อมรอบด้วยเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าขุนแม่กวงที่อุดมสมบูรณ์ ประกอบด้วยพันธุ์ไม้นานาชนิดซึ่งมีเนื้อที่โดยประมาณ 31,875 ไร่ หรือประมาณ 51 ตารางกิโลเมตร พื้นที่บ้านป่าสักงามมีประมาณ 500 ไร่ มีลักษณะเป็นที่ราบ และที่ลาดเชิงเขา บนพื้นที่สูงเหนือจากระดับน้ำทะเลประมาณ 520 เมตร เป็นแหล่งต้นน้ำที่มีห้วยคังรองรับน้ำไหลลงสู่อ่างเก็บน้ำแม่กวงอุดมธารา บ้านป่าสักงามจึงมีความสำคัญในด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรต้นน้ำลำธาร บ้านป่าสักงามมีขอบเขตการปกครองประมาณ 112 ตาราง กิโลเมตร หรือ ประมาณ 70,000 ไร่ มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ อำเภอแม่แตง และอำเภอพร้าว จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศใต้ ติดต่อกับ เขื่อนแม่กวงอุดมธารา ตำบลลวงเหนือ จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ อำเภอพร้าว และตำบลป่าเมี่ยง อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ อำเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่

ทรัพยากรธรรมชาติ

1.ทรัพยากรน้ำ บ้านป่าสักงาม มีแม่น้ำสายหลัก คือ แม่น้ำห้วยดัง มีแม่น้ำสายรอง คือ แม่น้ำสายห้วยช้างกิ้ว ผาปูน ห้วยกลางบ้าน ชุมชนมีน้ำใช้ตลอดทั้งปี มีการสร้างฝายในหมู่บ้านและมีระบบชลประทาน คือ อ่างเก็บน้ำบ้านป่าสักงาม ขนาดบรรจุ 800,000 ลูกบาศก์เมตร อยู่ในบริเวณพื้นที่หมู่บ้านป่าสักงาม เพื่อใช้ในการอุปโภคบริโภคในครัวเรือน และใช้ในการเกษตร

2.ทรัพยากรป่าไม้ มีป่าต้นน้ำพื้นที่ 1,000 ไร่ ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของหมู่บ้าน พื้นที่ป่าไม้เป็นป่าดงดิบ ป่าใช้สอยจำนวน 1,000 ไร่ บริเวณทิศตะวันออกเฉียงเหนือของหมู่บ้านเป็นป่าเต็งรัง และป่าไม้อื่น ๆ 2,000 ไร่ ตั้งอยู่ทางทิศเหนือและทิศตะวันตกของหมู่บ้าน

บ้านป่าสักงาม ตำบลลวงเหนือ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ เป็นชุมชนที่มีทั้งชาวพื้นเมืองเดิม และกลุ่มชาติพันธุ์ลัวะอาศัยอยู่ร่วมกัน โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 1 บ้านป่าสักงาม ตำบลลวงเหนือ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 290 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 150 คน ประชากรหญิง 140 คน และมีจำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 245 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ลัวะ (ละเวือะ)

ชาวบ้านป่าสักงามส่วนหนึ่งมีอาชีพรับจ้างทั่วไป เช่น รับจ้างถางป่าเตรียมพื้นที่ทำเกษตรกรรม รับจ้างหน่วยงานต่าง ๆ เช่น ชลประทาน รับจ้างโครงการป่าขุนแม่กวง และรับจ้างทั่วไปทั้งในหมู่บ้านและนอกหมู่บ้าน

ในส่วนของการประกอบอาชีพด้านการทำเกษตรกรรม ชาวบ้านมีพื้นที่ทำการเกษตรโดยเฉลี่ยคนละ 1-3 ไร่ บางคนใช้เป็นพื้นที่ปลูกลำไย กล้วย ปลูกข้าวโพด เลี้ยงสัตว์  

ใน พ.ศ. 2537 โครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้อันเนื่องมาจากพระราชดำริได้มีโครงการที่จะจัดพื้นที่ทำกินให้กับชาวบ้านโดยการสร้างอ่างเก็บน้ำที่อยู่ทางเหนือหมู่บ้าน และได้นำกล้าพันธุ์ไม้ต่าง ๆ มอบให้ชาวบ้านโดยให้เกษตรตำบลเป็นคนจัดสรรตามแนวเกษตรทฤษฎีใหม่ หลังจากนั้นจึงมีการรวมกลุ่มกิจกรรมในชุมชนหลายกลุ่มในการประกอบอาชีพ เช่น กลุ่มเลี้ยงปลา กลุ่มเลี้ยงเป็ด กลุ่มเลี้ยงไก่ กลุ่มเลี้ยงวัว กลุ่มเลี้ยงหมู กลุ่มเพาะเห็ด กลุ่มเลี้ยงกบ กลุ่มปลูกบัวสวรรค์

ในช่วง พ.ศ. 2541 มีโครงการปลูกป่าเสริมของโครงการป่าขุนแม่กวงส่วนพื้นที่ตอนล่าง และส่วนที่ติดกับลำห้วย มีการปรับปรุงเป็นที่พักและที่ใช้ประชุม ทั้งยังเป็นสถานที่ท่องเที่ยว เกิดเป็นค่ายสิ่งแวดล้อม กลุ่มพิทักษ์ป่า กลุ่มเกษตร กลุ่มปุ๋ย กลุ่มหมูป่า กลุ่มจักสาน และหน่วยงานต่าง ๆ ก้ได้เข้ามาสนับสนุนในการพัฒนาชุมชนและพื้นที่บริเวณโดยรอบ

บ้านป่าสักงามมีประเพณีวัฒนธรรมท้องถิ่นที่ปฏิบัติสืบทอดกันมาตั้งแต่อดีต รวมไปถึงประเพณีและกิจกรรมที่เชื่อมโยงกับวันสำคัญทางพุทธศาสนา เช่น 

• เดือนมกราคม : ประเพณีเดือนสี่เป็ง
• เดือนกุมภาพันธ์ : ประเพณีเลี้ยงผี (ศาลเจ้าพ่อหลวงคำแดง)
• เดือนเมษายน : ประเพณีสงกรานต์
• เดือนมิถุนายน : ประเพณีสงน้ำพระธาตุ/เลี้ยงผี (ศาลเจ้าพ่อหลวงคำแดง)
• เดือนสิงหาคม : ประเพณีเข้าพรรษา
• เดือนตุลาคม : ประเพณี 12 เป็ง (ทำบุญให้ผู้ที่เสียชีวิต) และประเพณีออกพรรษา
• เดือนพฤศจิกายน : ประเพณีสลากภัต และเดือนยี่เป็ง

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ภาษาพูด : ภาษาไทยถิ่นเหนือ ภาษาลัวะ (ชาวลัวะ) ภาษาไทยกลาง

ภาษาเขียน : อักษรไทย

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

บ้านป่าสักงาม เป็นหมู่บ้านหนึ่งในความรับผิดชอบดำเนินการตามโครงการพัฒนาพื้นที่ป่าขุนแม่กวง อันเนื่องมาจากพระราชดำริ เป็นหมู่บ้านที่มีความสำคัญเในระดับต้น ๆ ของการดำเนินการโครงการ เนื่องจากเป็นหมู่บ้านที่ตั้งอยู่เหนือเขื่อนแม่กวงอุดมธาราที่มีความประชิดอ่างมากที่สุด การดำเนินกิจกรรมชุมชนอาจจะสร้างผลกระทบต่อคุณภาพลุ่มน้ำได้ หากละเลยต่อกระบวนการจัดการทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพ และชุมชนบ้านป่าสักงามในอดีตมีพฤติกรรมในด้านการตัดไม้ทำลายป่าแปรรูปไม้จำหน่ายเป็นอาชีพของคนในชุมชนมาอย่างยาวนาน ทัศนะของชุมชนมุ่งเน้นผลประโยชน์เชิงพาณิชย์มากกว่าการอนุรักษ์ทรัพยากรเพื่อคุณค่าของชีวิต ประกอบกับสภาพทรัพยากรโดยทั่วไปมีสภาพเสื่อมโทรม แห้งแล้ง การดำเนินการอนุรักษ์และพัฒนาชุมชนบ้านป่าสักงาม กระทั่งตั้งแต่ปี พ.ศ. 2535 เป็นต้นมา ชาวบ้านเริ่มตระหนักถึงความสำคัญของการมีอยู่ของทรัพยากรธรรมชาติ จึงได้นำแนวพระราชดำริซึ่งเป็นผลการศึกษาจากศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ร่วมกับโครงการไปขยายผลสู่การพัฒนา โดยเริ่มปลูกฝังแนวคิดการอนุรักษ์และฟื้นฟูพื้นที่ต้นลำธาร การปลูกไม้ 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง การสร้างฝายต้นน้ำลำธาร การป้องกันไฟป่า การปลูกเสริมป่าเพื่อพัฒนาความหลากหลายพืชพรรณและสมุนไพร ปรับเปลี่ยนแนวคิด ปรับตัวเข้าสู่กระบวนการพัฒนาตามแนวพระราชดำริเพื่อปฏิบัติต่อทรัพยากรโดยไม่สร้างผลกระทบ ซึ่งแนวทางดังกล่าวของบ้านป่าสักงามนับว่าประสบผลสำเร็จอย่างมาก เนื่องจากได้รับการยอมรับจากทั้งคนในหมู่บ้านเองรวมถึงสังคมภายนอก รวมถึงมีการเข้ามาศึกษาดูงานแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของเหล่านักเรียน นักศึกษา นักวิชาการ และนักพัฒนาชุมชน

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

มณเฑียร บุญช้างเผือก. (2550). การพัฒนารูปแบบเศรษฐกิจพอเพียงที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตของชุมชนบ้านป่าสักงาม ตำบลวงเหนือ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่: รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.

ชุมชนบ้านป่าสักงาม – Bannpasakngam. (2559). ภาพถ่ายชุมชนบ้านป่าสักงาม. สืบค้น 10 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/bannpasakngam/

ชุมชนบ้านป่าสักงาม – Bannpasakngam. (2560). ภาพถ่ายชุมชนบ้านป่าสักงาม. สืบค้น 10 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/bannpasakngam/

ชุมชนบ้านป่าสักงาม – Bannpasakngam. (2561). ภาพถ่ายชุมชนบ้านป่าสักงาม. สืบค้น 10 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/bannpasakngam/

ศูนย์การเรียนรู้ตามแนวพระราชดำริฯ. (ม.ป.ป.). กลุ่มอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติบ้านป่าสักงาม. สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเรื่องมาจากพระราชดำริ. สืบค้น 10 มีนาคม 2568, จาก https://projects.rdpb.go.th/studyCenter/