บ้านปากกะแดะ ตำบลกะแดะ อำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นชุมชนที่ตั้งอยู่บนพื้นที่เก่าของอำเภอกาญจนดิษฐ์ ซึ่งคาดว่าอยู่ร่วมสมัยกับเมืองนครศรีธรรมราช เมื่อคราวพระเจ้าปะดุง กษัตริย์พม่าแต่งกองทัพยกมาตีหัวเมืองภาคใต้ของไทย เมืองท่าทองที่ตั้งเดิมของอำเภอกาญจนดิษฐ์ถูกทำลาย ผู้คนหลบลี้หนีไปหมด ผู้ปกครองในขณะนั้นจึงย้ายเมืองไปอยู่ริมคลองกะแดะ (บริเวณที่ตั้งอำเภอกาญจนดิษฐ์ในปัจจุบัน) โดยสมเด็จกรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงสันนิษฐานว่าการย้ายเมืองครั้งนี้ คงจะไปสร้างเมืองครั้งแรกที่บ้านเขาน้อยก่อน ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 2 ประมาณปี พ.ศ. 2336 ก็ได้ย้ายเมืองท่าทองไปอยู่ริมฝั่งซ้ายคลองท่าเพชร (เปลี่ยนชื่อเป็น คลองท่าทองใหม่) ชาวบ้านนิยมเรียกเมืองใหม่ว่า "ท่าทองใหม่" ซึ่งเป็นเมืองท่าเรือที่สำคัญ มีเรือใหญ่จากประเทศจีนเข้ามาติดต่อค้าขาย ในสมัยรัชกาลที่ 4 เมื่อเจ้าพระยานคร (น้อย) เจ้าเมืองนครศรีธรรมราชถึงแก่กรรม รัชกาลที่ 4 จึงโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายเมืองท่าทองไปตั้งที่บ้านดอน แล้วพระราชทานนามว่า "เมืองกาญจนดิษฐ์" เพราะมีผู้คนหนาแน่นกว่า พร้อมทั้งยกฐานะเป็นเมืองจัตวา ขึ้นตรงต่อกรุงเทพฯ สมัยเมื่อตั้งมณฑลเมืองกาญจนดิษฐ์ได้รวมอยู่ในมณฑลชุมพร และต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็นเมืองไชยา 

ในสมัยรัชกาลที่ 6 เมื่อมีการสร้างทางรถไฟสายใต้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชดำริว่า ต่อไปเมืองจะต้องย้ายไปอยู่ที่ท่าข้ามที่รถไฟผ่าน จึงพระราชทานนามชื่อ "ท่าข้าม" ว่า "สุราษฎร์ธานี" ครั้งเมื่อมีการจัดระเบียบการปกครองท้องที่ใหม่เป็นรูปจังหวัด อำเภอ ก็เอานามสุราษฎร์ธานีมาเป็นจังหวัด สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยในขณะนั้น เกรงว่าชื่อกาญจนดิษฐ์จะหายไป จึงตรัสสั่งให้เรียกเมืองเก่าว่า "อำเภอกาญจนดิษฐ์" และย้ายเมืองกลับไปตั้งที่ริมคลองกะแดะเช่นเดิม และคงอยู่จนปัจจุบันนี้

ลักษณะภูมิประเทศโดยทั่วไปของอำเภอกาญจนดิษฐ์มีลักษณะเป็นที่ราบสลับกับลูกคลื่นลอนลาดเล็กน้อยจนถึงลูกลื่นลอนชัน มีแนวเทือกเขาอยู่ทางตอนใต้และตะวันออกเฉียงใต้ของอำเภอ ซึ่งเป็นเขตป่าสงวนแห่งชาติ ทางตอนเหนือเป็นพื้นที่ราบชายฝั่งติดต่อกับอ่าวบ้านดอน ตอนกลางเป็นที่ราบลุ่ม ตอนในสุดเป็นที่ราบสูงและป่าเขา โดยบ้านปากกะแดะ ตำบลกะแดะ อำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นพื้นที่ในส่วนของที่ราบลุ่มชายฝั่ง บริเวณนี้จึงเป็นพื้นที่ทำเกษตรกรรมและประมงชายฝั่งที่สำคัญ เนื่องจากจะมีน้ำมากในฤดูฝน อีกทั้งยังมีคลองกะแดะไหลผ่าน เป็นลำคลองที่มีความสำคัญต่อการดำรงชีวิตและการทำเกษตรกรรมของชาวบ้าน ลักษณะภูมิอากาศเป็นแบบมรสุมเขตร้อน ฤดูร้อนเริ่มตั้งแต่เดือนมกราคม-เดือนมิถุนายน ฤดูฝนเริ่มตั้งแต่เดือนกรกฎาคม-เดือนธันวาคม

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 7 บ้านปากกะแดะ ตำบลกะแดะ อำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 889 คน แยกเป็นประชากรชาย 436 คน ประชากรหญิง 453 คน จำนวนหลังคาเรือน 375 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

ประชาชนส่วนใหญ่ของบ้านปากกะแดะส่วนใหญ่ประกอบอาชีพการทำประมงและทำการเกษตรกรรม ได้แก่ ปลูกยางพารา ไม้ผล มะพร้าว และปาล์มน้ำมัน ที่เหลือประกอบอาชีพส่วนตัวและรับจ้าง ด้านการประมง มีการเพาะเลี้ยงสัตว์ทะเลบริเวณชายฝั่ง มีการเลี้ยงกุ้งกุลาดำ หอยแครง หอยนางรม หอยแมลงภู่ และยังมีการทำประมงพื้นบ้านบริเวณคลองกะแดะและทะเล ส่วนการเลี้ยงปลาเป็นอาชีพเสริม มีการขุดบ่อ หรือเลี้ยงในแหล่งน้ำธรรมชาติ นอกจากนี้ยังมีการทำปศุสัตว์ มีการเลี้ยงสัตว์เพื่อบริโภคในครัวเรือนและเลี้ยงเป็นรายได้เสริม สัตว์ที่นิยมเลี้ยง ได้แก่ สุกร และไก่ โดยมีการลงทุนสร้างโรงเรือนเป็นกิจจะลักษณะเพื่อส่งจำหน่ายให้แก่บริษัทเอกชนที่ได้ทำข้อตกลงสัญญากันไว้  

สินค้าจากการทำประมงที่เป็นที่นิยมมากของบ้านปากกะแดะ คือ หอยนางรม เป็นหอยนางรมที่เลี้ยงในพื้นที่ชายฝั่งทะเล การเพาะเลี้ยงหอยนางรมนับว่ามีรายได้ดี กระทั่งบางครอบครัวยึดการทำฟาร์มหอยนางรมเป็นอาชีพหลัก โดยในฟาร์มหอยนางรมมักจะมีปูและปลาดุก ชาวบ้านจะใช้วิธีดักไซเพื่อจับปูและปลาดุกในฟาร์มเพื่อนำมาจำหน่าย เป็นรายได้แฝงที่มากับการทำฟาร์มหอยนางรม 

สำหรับหอยนางรมที่เพาะเลี้ยงไว้นั้น ภายในหมู่บ้านจะมีแผงจำหน่ายหอยนางรมโดยผู้เลี้ยงหอยนางรมเอง แต่ละแผงจะมีทั้งการขายส่งและขายปลีก โดยส่วนมากจะมีลูกค้าประจำจากนอกพื้นที่เดินทางเข้ามารับซื้อหอยนางรมจากบ้านปากกะแดะเพื่อไปขายต่ออีกทอดหนึ่ง นอกจากนี้ยังมีลูกค้าขาจรที่มักแวะเวียนเข้ามาซื้อหอยนางรมสด ๆ จากแผงหอยนางรมบ้านปากกะแดะอยู่เป็นประจำ

ประชาชนส่วนใหญ่ในบ้านปากกะแดะนับถือพระพุทธศาสนา และศรัทธาในองค์เทพเจ้ากวนอู แต่ในหมู่บ้านไม่มีวัดประจำชุมชน มีแต่เพียงศาลเจ้า คือ ศาลเจ้าไหหลำปากน้ำกะแดะ ซึ่งเป็นที่เคารพของชาวบ้าน ทั้งนี้ แม้ภายในหมู่บ้านจะไม่มีวัด แต่ชาวบ้านยังมีการร่วมกิจกรรมทางสังคม วัฒนธรรม และศาสนา โดยมีปฏิสัมพันธ์ที่ดีกับชุมชนโดยรอบ มีการร่วมกิจกรรมต่าง ๆ เช่น

• ประเพณีตักบาตรวันขึ้นปีใหม่ ในช่วงเดือนมกราคม
• เทศกาลอาหารทะเล กินหอยนางรม และของดีอำเภอกาญจนดิษฐ์ ช่วงเดือนมีนาคม
• เทศกาลวันสงกรานต์ ในช่วงเดือนเมษายน
• ประเพณีวันเข้าพรรษา-ออกพรรษา ในช่วงเดือนกรกฎาคมและเดือนพฤศจิกายน (อาจเปลี่ยนแปลงได้ในแต่ละปี)
• ประเพณีชักพระ ช่วงเดือนตุลาคม
• ประเพณีถือศีลกินเจ ช่วงเดือนตุลาคม
• ประเพณีลอยกระทง ช่วงเดือนพฤศจิกายน

การท่องเที่ยวนวัตวิถีบ้านปากกะแดะ

บ้านปากกะแดะ ตำบลกะแดะ อำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นชุมชนชาวไทยเชื้อสายจีนที่ตั้งบ้านเรือนอยู่ริมฝั่งคลองกะแดะซึ่งเปรียบเสมือนอู่ข้าวอู่น้ำของคนในชุมชน ดำเนินวิถีชีวิตแบบเรียบง่าย ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำประมงชายฝั่งและค้าขาย มีความศรัทธาในองค์เทพเจ้ากวนอู โดยมีศาลเจ้าไหหลำเป็นที่เคารพสักการะและเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจ มีประเพณีถือศีลกินเจและก๊งลุยไฟ หรือพิธีโก้ยโห้ยซึ่งเป็นประเพณีสำคัญที่จัดขึ้นอย่างยิ่งใหญ่เป็นประจำทุกปี บริเวณใกล้ศาลเจ้าไหหลำมีร้านกาแฟเก่าแก่ซึ่งยังคงรักษาวิธีการชงแบบดั้งเดิมเป็นเอกลักษณ์ นอกจากนี้ในชุมชนยังมีแพสำหรับรับซื้อกุ้ง หอย ปู ปลาสด ๆ จากชาวประมง ซึ่งสะดวกต่อการกระจายสินค้า อีกทั้งยังมีอาคารอเนกประสงค์หลังใหญ่สำหรับให้คนในชุมชนได้ทำกิจกรรมร่วมกัน

บ้านปากกะแดะมีท่าน้ำใหญ่ ซึ่งเมื่อมองจากมุมนี้จะสามารถมองเห็นบ้านทรงไทยหลังงาม โดยนักท่องเที่ยวที่มาเยือนบ้านปากกะแดะสามารถเช่าเรือยนต์เพื่อนั่งชมวิถีชีวิตอันเรียบง่ายและสุขสงบของผู้คนริมสองฝั่งคลอง นอกจากนี้ยังมีฟาร์มหอยนางรม ขนำกลางทะเล รวมถึงที่พักโฮมสเตย์สำหรับนักท่องเที่ยวที่ต้องการพักค้างแรมซึ่งสามารถรองรับนักท่องเที่ยวได้ทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติเป็นกลุ่ม 20-30 คน

นอกจากนี้ บ้านปากกะแดะยังมีสถานที่สำคัญที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์และยังเป็นที่พักผ่อนหย่อนใจของคนในชุมชนและเหล่านักท่องเที่ยว คือ สะพานลิง สะพานไม้ที่ทอดยาวกว่า 800 เมตร ไปสู่ทะเล ตลอดเส้นทางนี้โอบล้อมด้วยป่าโกงกางร้อยปีและนานาพันธุ์ไม้ที่ขึ้นสูงเรียงรายแผ่ร่มเงา อีกทั้งยังเป็นที่อยู่ของสัตว์น้ำหลากสายพันธุ์และลิงแสมด้วย เมื่อตกเย็นนักท่องเที่ยวจะสามารถชมพระอาทิตย์ตกน้ำ นกกระยางสีขาว และปลาตีนเล่นน้ำที่หาดโคลน ติดทะเลยังมีร้านอาหารทะเลสด ๆ ที่ขึ้นชื่อและเป็นที่รู้จักของทั้งคนในท้องถิ่นและคนทั่วไปหลายร้าน เมื่อรับประทานอาหารจนอิ่มท้องแล้วนักท่องเที่ยวสามารถแวะช็อปปิงอาหารทะเลและสินค้า OTOP ไม่ว่าจะเป็นหอยนางรมสด ๆ จากฟาร์ม หอยแครง หอยแมลงภู่ ปูดำ แมงดาทะเล รวมถึงอาหารทะเลแปรรูปต่าง ๆ จากฝีมือคนในชุมชน 

นอกเหนือจากนี้ บ้านปากกะแดะยังได้รับงบประมาณจากกลุ่มจังหวัดให้สร้างศูนย์จัดแสดงและจำหน่ายสินค้า OTOP ร้านค้า สิ่งอำนวยความสะดวกต่าง ๆ เพื่อเป็นแหล่งรวบรวมและกระจายสินค้าภายในชุมชน ทำให้คนในชุมชนมีรายได้เพิ่มขึ้น และสามารถพึ่งคนเองได้อย่างยั่งยืน

ภาษาพูด : ภาษาไทยถิ่นใต้ ภาษาไทยกลาง

ภาษาเขียน : อักษรไทย

กระทรวงมหาดไทย, กรมการพัฒนาชุมชน, สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี. (25 ตุลาคม 2561). OTOPนวัตวิถีบ้านปากกะแดะ. ใน พาท่องเที่ยว นวัติวิถีบ้านปากกะแดะ. [สื่อวีดิทัศน์]. สืบค้น 15 มีนาคม 2568, จาก https://www.youtube.com/

ชีวิตเซลล์ช่างยากลำบาก. (26 มกราคม 2562). ป่าชายเลน แหล่งขายหอยนางรม ร้านอาหารมากมาย วิถีชุมชน. สืบค้น 15 มีนาคม 2568, จาก https://www.wongnai.com/

ปวีณา ทองบุญยัง. (2551). การจัดการโลจิสติกส์หอยนางรมบ้านปากกระแดะ ต.กระแดะ อ.กาญจนดิษฐ์ จ.สุราษฏร์ธานี: รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.

เทศบาลตำบลกาญจนดิษฐ์. (ม.ป.ป.). แผนพัฒนาท้องถิ่น (พ.ศ. 2566-2570) เทศบาลตำบลกาญจนดิษฐ์ อำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี. งานแผนและงบประมาณ ฝ่ายอำนวยการ สำนักปลัดเทศบาลตำบลกาญจนดิษฐ์.

สวท.สุราษฎร์ธานี. (3 กันยายน 2561). [บ้านปากกะแดะ] เป็นหมู่บ้านหนึ่งในตำบลกะแดะ อำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี. สืบค้น 15 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/

achin ns. (25 กรกฎาคม 2563). ชุมชนชาวเล ปากน้ำคลองกระแดะ. สืบค้น 15 มีนาคม 2568, จาก https://www.wongnai.com/

Amazing Thailand. (ม.ป.ป). ปากน้ำกะแดะ. การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. สืบค้น 15 มีนาคม 2568, จาก https://thai.tourismthailand.org/