เดิมทีพื้นที่บริเวณแถบนี้มีคนไทยเชื้อสายมอญจากพระประแดงได้มาจับจองพื้นที่ถางป่าทำนาในบริเวณคลองขุนศรีร่วมกับกลุ่มคนไทยเชื้อสายมอญที่มาจากมหาชัยจนกลายเป็นชุมชนที่ขยายใหญ่ขึ้น ต่อมาเกิดปัญหาชาวบ้านขาดน้ำในการทำนา หม่อมแช่ม กฤดากร ณ อยุธยา ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระนเรศรวรฤทธิ์ ที่เป็นคนมอญบ้านเกาะ จังหวัดสมุทรสาคร ได้เล็งเห็นความเดือดร้อนของชาวบ้านจึงได้บริจาคเงินจำนวนหนึ่งให้ขุดคลองเชื่อมคลองขุนศรี อำเภอไทรน้อย จังหวัดนนทบุรี และคลองลำลาดสวาย ตำบลบางภาษี อำเภอบางเลน จังหวัดนครปฐม ซึ่งสามารถนำน้ำจากคลองพระพิมล คลองขุนศรี คลองญี่ปุ่น และจากแม่น้ำท่าจีนมาใช้ประโยชน์แก่ชาวบ้านที่เข้ามาทำมาหากินที่กระทุ่มมืด โดยเริ่มขุดคลองเมื่อ พ.ศ. 2445 และได้นำชื่อของหม่อมแช่มมาเป็นชื่อคลอง คือ คลองหม่อมแช่ม และบ้านคลองหม่อมแช่ม โดยคลองหม่อมแช่มได้อำนวยประโยชน์แก่ราษฎรในอำเภอไทรน้อย จังหวัดนนทบุรี และราษฎรในอำเภอบางเลน จังหวัดนครปฐม ทั้งในการทำนาและใช้เป็นเส้นทางในการคมนาคมของผู้คนทั้งสองจังหวัด

เมื่อขุดคลองหม่อมแช่มแล้วเสร็จ ภายหลังจึงมีราษฎรมาตั้งถิ่นฐานมากขึ้น รวมถึงได้สร้างวัดริมคลองหม่อมแช่ม ชื่อ วัดหม่อมแช่ม หรือวัดสโมสร ตั้งวัดเมื่อ พ.ศ. 2460 ส่วนทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของวัดสโมสร ได้มีการบุกเบิกแผ้วถางป่าจนเป็นชุมชนขึ้นอีกแห่งหนึ่ง ชุมชนนี้ได้สร้างวัดบึงลาดสวายเป็นวัดประจำของชุมชน ซึ่งเป็นชุมชนชาวไทยเชื้อสายมอญจากอำเภอบ้านแพ้ว จังหวัดสมุทรสาคร

บ้านคลองหม่อมแช่ม ตำบลไทรใหญ่ อำเภอไทรน้อย จังหวัดนนทบุรี ตั้งอยู่ในพื้นที่รอยต่อระหว่างคลองขุนศรีฝั่งทิศตะวันตก ตำบลขุนศรี อำเภอไทรน้อย จังหวัดนนทบุรี ไปบรรจบคลองลำลาดสวาย ตำบลบางภาษี อำเภอบางเลน จังหวัดนครปฐม พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่มภาคกลาง มีคลองต่าง ๆ จำนวนมาก โดยมีคลองน้ำที่สำคัญในบริเวณนี้ คือ คลองหม่อมแช่ม ซึ่งเป็นคลองที่ขุดขึ้นโดยได้รับทุนสนับสนุนจากหม่อมแช่ม กฤดากร ณ อยุธยา พื้นที่ส่วนใหญ่จึงเป็นพื้นที่ทางการเกษตรเช่นเดียวกับชุมชนแถบภาคกลางที่อยู่ใกล้แม่น้ำ มีคลองขุนศรีเป็นคลองสำคัญอีกหนึ่งแห่งที่หล่อเลี้ยงคนในตำบล สภาพของพื้นที่ดินส่วนใหญ่ใช้ประโยชน์ในทางเกษตรกรรม เหมาะสำหรับการทำนา ทำสวน เป็นต้น ภูมิอากาศในเขตตำบลไทรใหญ่เป็นแบบร้อนชื้น อยู่ภายใต้อิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ ประกอบด้วย ฤดูฝน ฤดูหนาว และฤดูร้อน

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 9 บ้านคลองหม่อมแช่ม ตำบลไทรใหญ่ อำเภอไทรน้อย จังหวัดนนทบุรี มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 375 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 182 คน ประชากรหญิง 193 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 154 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

ประชาชนส่วนใหญ่ในชุมชนบ้านคลองหม่อมแช่มประกอบอาชีพด้านการทำเกษตรกรรมเป็นหลัก เนื่องจากหมู่บ้านตั้งอยู่ในบริเวณที่ราบลุ่ม มีลำคลองหลายสายตัดผ่าน จึงเหมาะสมต่อการทำเกษตร และได้ผลผลิตที่ดี ทั้งการทำนาข้าว ปลูกพริก ปลูกผัก และพืชสวนต่าง ๆ โดยเฉพาะใบบัวบก นอกจากนี้ยังมีประชาชนบางส่วนประกอบธุรกิจส่วนตัว และรับจ้างทั่วไป เป็นต้น

เนื่องจากบริบทชุมชนบ้านคลองหม่อมแช่มยังมีพื้นที่ทำการเกษตรอยู่มาก และประชาชนส่วนใหญ่ยังประกอบอาชีพเกษตรกร ทำนาเป็นหลัก ยังมีแปลงปลูกใบบัวบกเป็นร่องสวน และมีการปลูกพืชผักตามไหล่ทางเดินตามคันนาสำหรับบริโภคในครัวเรือนและจำหน่ายเพื่อสร้างรายได้ให้แก่ครอบครัว ต่อมาจึงเกิดการรวมตัวของเกษตรกรในหมู่บ้านขึ้น โดยมีการจดทะเบียนในรูปแบบของวิสาหกิจชุมชน โดยมีจุดเริ่มต้นจากการเล็งเห็นถึงปัญหาต้นทุนการผลิตทางการเกษตร เช่น ปุ๋ยมีราคาแพง ราคาผลผลิต เช่น ใบบัวบก แตงกวา ถั่ว บวบ ตกต่ำ ส่งผลให้เกษตรกรมีรายได้ไม่พอเลี้ยงชีพ จึงได้มีการรวมตัวกันจัดตั้งวิสาหกิจชุมชนดำเนินการแปรรูปผลผลิตที่มีอยู่ในท้องถิ่น คือ ใบบัวบก ให้มีมูลค่าเพิ่มมากขึ้น โดยการแปรรูปเป็น ใบบัวบกทอดกรอบ เพื่อจัดจำหน่าย ในขณะเดียวกันยังมีการส่งเสริมให้พื้นที่ที่ใช้ปลูกใบบัวบกมีการปลูกพืชอื่น เพื่อเป็นการสร้างพื้นที่เกษตรอินทรีย์ควบคู่กันไปด้วย นอกจากนี้ในปัจจุบันกลุ่มวิสาหกิจฯ ยังมีผลิตภัณฑ์สินค้าอื่นนอกเหนือจากใบบัวบกทอดกรอบ เช่น ชาสมุนไพรก้านใบบัวบก ธัญพืชรวม 9 อย่าง น้ำพริกผักทอด

เนื่องจากประชาชนที่อาศัยอยู่ในบ้านคลองหม่อมแช่มส่วนใหญ่เป็นชาวมอญที่สืบเชื้อสายจากชาวมอญในอำเภอพระประแดง และถือเป็นบ้านพี่เมืองน้องกับชาวมอญที่ปากเกร็ด และชาวมอญในอำเภอบางเลน ประเพณีและวัฒนธรรมต่าง ๆ รวมถึงรูปแบบการดำเนินชีวิตจึงมีลักษณะใกล้เคียงกัน ซึ่งโดยทั่วไปแล้วประเพณี วัฒนธรรมต่าง ๆ จะเป็นของมอญดั้งเดิมที่มีการปรับประยุกต์ให้เข้ากับยุคสมัย ทั้งนี้ การเข้าร่วมประเพณีต่าง ๆ ของชาวมอญบ้านคลองหม่อมแช่มจะเดินทางไปเข้าร่วมที่วัดสโมสร ซึ่งเป็นวัดประจำชุมชน เช่น 

ประเพณีสงกรานต์ของชาวมอญ จะมีการจัดขบวนแห่หงส์และแห่ธงตะขาบไปถวายวัด เพื่อผลัดเปลี่ยนประดับเสาหงส์อันเป็นสัญลักษณ์สำคัญของวัดมอญในวันปีใหม่ เป็นประเพณีที่ชาวมอญจัดขึ้นในวันสุดท้ายของเทศกาลสงกรานต์ ชาวมอญจะช่วยกันประดิษฐ์หางหงส์ที่มีความยาวประมาณ 3-10 เมตร ทั้งนี้ชาวมอญเรียกประเพณีนี้ว่า "แห่ฮะต๊ะโน่" หรือเรียกสั้น ๆ ว่า "แห่โน่" หมายถึง "แห่หงส์" โดยเฉพาะที่วัดสโมสร ซึ่งจะจัดให้มีประเพณีแห่งหางหงส์ธงตะขาบในวันที่ 14 เมษายน ถือว่าเป็นงานใหญ่ของชาวมอญในจังหวัดนนทบุรีในช่วงสงกรานต์  

ประเพณีตักบาตรน้ำผึ้ง เป็นประเพณีที่สำคัญของชาวไทยเชื้อสายมอญ มีขึ้นในวันพระขึ้น 15 ค่ำ เดือน 10 ของทุกปี ลักษณะของการตักบาตรน้ำผึ้งจะเหมือนกับการตักบาตรทั่วไป เพียงแต่เปลี่ยนจากข้าวและอาหารชนิดอื่นเป็นน้ำผึ้ง โดยประเพณีนี้ชาวมอญได้ปฏิบัติต่อ ๆ กันมาช้านาน เป็นประเพณีหนึ่งของชาวบ้านที่แสดงความศรัทธาในพระพุทธศาสนา ทางวัดจะจัดเตรียมบาตรไว้บนศาลาการเปรียญสำหรับให้ชาวบ้านนำน้ำผึ้งรินลงในบาตรที่ใต้บาตรมีผ้าขนาดเท่าผ้าเช็ดหน้าวางอยู่ น้ำผึ้งที่ชาวบ้านตักใส่บาตรไว้นั้น วัดจะรวบรวมเพื่อใช้เป็นส่วนผสมของยารักษาโรค ชาวมอญจึงมีความเชื่อว่าการถวายน้ำผึ้งแด่พระสงฆ์จะได้อานิสงส์มาก และจะเป็นผู้ที่อุดมไปด้วยลาภยศทั้งชาตินี้และชาติหน้า ปัจจุบันประเพณียังคงมีให้เห็นในวัดหลายแห่งด้วยกัน สำหรับวัดในจังหวัดนนทบุรีสามารถพบเห็นได้ที่วัดสโมสรเท่านั้น

ประเพณีแห่ปลา เป็นประเพณีที่ชาวมอญจัดขึ้นหลังผ่านเทศกาลสงกรานต์ประมาณ 1 สัปดาห์ เกิดจากความเชื่อของชาวมอญที่ว่า การปล่อยปลา เป็นการสะเดาะเคราะห์ให้แก่ตนเอง ทำให้มีอายุยืนยาว ตามตำนานเล่าขานกันว่า มีสามเณรรูปหนึ่งตกเกณฑ์ชะตาขาด อาจารย์จึงให้กลับบ้านไปพบปะญาติเป็นครั้งสุดท้าย แต่ระหว่างทางพบปลาจมปลักรอความตาย สามเณรได้ช่วยนำปลาไปปล่อยในคลอง ผลบุญจึงช่วยต่อชีวิตสามเณรให้มีชีวิตยืนยาวต่อไป

วิสาหกิจชุมชนเกษตรกรบ้านคลองหม่อมแช่ม

วิสาหกิจชุมชนเกษตรกรบ้านคลองหม่อมแช่ม เป็นกลุ่มที่ก่อตั้งขึ้นจากความพยายามในการแก้ไขปัญญาต้นทุนการผลิตและราคาผลผลิตทางการเกษตรตกต่ำ จึงเกิดการรวมตัวของเกษตรกรในชุมชนร่วมกันก่อตั้งจดทะเบียนวิสาหกิจชุมชนเกษตรกรบ้านคลองหม่อมแช่ม ดำเนินการสร้างสรรค์แปรรูปวัตถุดิบที่มีอยู่ในท้องถิ่น คือ ใบบัวบก ให้มีมูลค่า ภายหลังผลิตภัณฑ์ใบบัวบกทอดกรอบประสบผลสำเร็จ ได้รับผลตอบรับอย่างดีเยี่ยมจากกลุ่มผู้บริโภค กลุ่มฯ จึงได้ดำเนินการเพิ่มผลิตภัณฑ์แปรรูปใบบัวบกอื่น ๆ เพิ่มขึ้นมา เช่น ชาก้านใบบัวบก ผักสมุนไพรทอดกรอบ ธัญพืชรวม นอกจากนี้ยังมีการพัฒนาปรับปรุงรูปแบบผลิตภัณฑ์อยู่ตลอด เพื่อให้ผลิตภัณฑ์มี่ความน่าสนใจ ทันสมัย และสวยงาม ซึ่งจะดึงดูดให้สินค้ามีความน่าซื้อหามากขึ้น

วิสาหกิจชุมชนบ้านคลองหม่อมแช่มมีการดำเนินงานโดยสามารถรวมกลุ่มกันในชุมชนสร้างสรรค์พัฒนาทรัพยากรที่มีอยู่ให้เป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้รับมาตรฐาน สามารถยกระดับผลิตภัณฑ์ชุมชนได้ ซึ่งมีความสอดคล้องเป็นไปตามวัตถุประสงค์ของการดำเนินโครงการหนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ เป็นการสร้างงาน สร้างรายได้ สร้างความเข้มแข็งแก่ชุมชน ให้สามารถคิดเองทำเองในการพัฒนาท้องถิ่น ส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น ส่งเสริมการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ รวมทั้งกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน ทำให้ชุมชนเข้มแข็ง สามารถพึ่งพาตนเอง โดยอาศัยต้นทุนทางทรัพยากรที่มีอยู่บนหลักของการใช้ประโยชน์ควบคู่กับการดูแลรักษาผลประโยชน์ของส่วนรวม โดยกลุ่มมีวัตถุประสงค์ในการดำเนินการ ดังนี้

1. เพื่อส่งเสริมให้สมาชิกและเกษตรกรในชุมชนหันมาปลูกใบบัวบกแบบปลอดภัย
2. เพื่อให้เกษตรกรผู้ปลูกใบบัวบก มีการรวมกลุ่มในการช่วยเหลือและแก้ไขปัญหาร่วมกัน
3. เพื่อส่งเสริมให้สมาชิกและเกษตรกรในชุมชนหันมาแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม
4. เพื่อพัฒนาระบบการผลิตและยกระดับผลิตภัณฑ์ให้ได้มาตรฐานมากขึ้น
5. เพื่อให้เกษตรกร และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หน่วยงานทุกภาคส่วนได้มีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหา และพัฒนาด้านการเกษตร

นอกจากนี้ วิสาหกิจชุมชนเกษตรกรบ้านคลองหม่อมแช่มยังมีลักษณะของความเป็นชุมชนเข้มแข็ง 4 ประการ ประกอบด้วย การเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ การเป็นชุมชนที่มีการจัดการตนเอง การเป็นชุมชนที่มีจิตวิญญาณ และการเป็นชุมชนที่มีสันติภาพ มีจุดเด่นโดยสมาชิกทุกคนคือฟันเฟืองที่สำคัญในการขับเคลื่อนเกษตรกรบ้านคลองหม่อมแช่มให้ประสบความสำเร็จ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในแง่ของการบริหารจัดการที่ต้องเรียนรู้การทำงานอย่างเป็นระบบร่วมกัน รวมถึงวิธีการบริหารจัดการรูปแบบใหม่ ๆ เพื่อสามารถแข่งขันในระบบตลาดได้

ภาษาพูด : ภาษาไทยกลาง

ภาษาเขียน : อักษรไทย

กรมประชาสัมพันธ์, สำนักประชาสัมพันธ์จังหวัดนนทบุรี. (28 พฤศจิกายน 2565). ประเพณีตักบาตรน้ำผึ้ง. สืบค้น 19 มีนาคม 2568, จาก https://nonthaburi.prd.go.th/

กรมประชาสัมพันธ์, สำนักประชาสัมพันธ์จังหวัดนนทบุรี. (14 เมษายน 2567). นนทบุรีจัดงานสงกรานต์ไทยรามัญ ชาวมอญเรียกประเพณีนี้ว่า “แห่ฮะต๊ะโน่” หรือเรียกสั้นๆ ว่า “แห่โน่”. สืบค้น 19 มีนาคม 2568, จาก https://nonthaburi.prd.go.th/

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรมส่งเสริมการเกษตร, สำนักงานเลขานุการคณะกรรมการส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน. (2548). คู่มือการจดทะเบียนวิสาหกิจและเครือข่ายวิสาหกิจชุมชน. สำนักพัฒนาการถ่ายทอดเทคโนโลยี กรมส่งเสริมการเกษตร.

พิศาล บุญผูก. (2552). ภูมินามอำเภอไทรน้อย. โครงการการจัดการสารสนเทศจากภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านนทบุรีศึกษา เพื่อส่งเสริมบริการห้องสมุดสู่ชุมชน สำนักบรรณสารสนเทศ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.

ภัทราวรรณ สุขยอด (2565). แนวทางการพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนสู่การรับรองมาตรฐาน: กรณีศึกษา วิสาหกิจชุมชนเกษตรกรบ้านคลองหม่อมแช่ม ตำบลไทรใหญ่ อำเภอไทรน้อย จังหวัดนนทบุรี. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

บ้านหม่อมแช่ม ใบบัวบกทอดกรอบ. (1 ธันวาคม 2565). โปรโมชั่นสุดพิเศษของเดือนธันวาคมนี้. สืบค้น 19 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านหม่อมแช่ม ใบบัวบกทอดกรอบ. (28 มกราคม 2566). ใบบัวบกทอดกรอบพร้อมเสริฟความอร่อย. สืบค้น 19 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านหม่อมแช่ม ใบบัวบกทอดกรอบ. (23 กรกฎาคม 2566). ใบบัวบกทอดกรอบพร้อมเสริฟความอร่อย. สืบค้น 19 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านหม่อมแช่ม ใบบัวบกทอดกรอบ. (16 กันยายน 2567). ส่งฟรีของมีจำนวนจำกัด. สืบค้น19 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านหม่อมแช่ม ใบบัวบกทอดกรอบ. (24 กันยายน 2567). ขอเชิญมาเที่ยวมาช้อปกันนะคะ เรามีจำหน่ายกันที่นี่. สืบค้น19 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านหม่อมแช่ม ใบบัวบกทอดกรอบ. (28 มกราคม 2568). ขอความกรุณาลูกค้าที่กดสั่งสินค้าพันธุ์ผักใบบัวบก. สืบค้น 19 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านหม่อมแช่ม ใบบัวบกทอดกรอบ. (24 พฤษภาคม 2568). ใบบัวบกทอดกรอบ เขย่ากล่องฉีกซองอร่อยเต็มคำ. สืบค้น 3 มิถุนายน 2568, จาก https://www.facebook.com/

บ้านหม่อมแช่ม ใบบัวบกทอดกรอบ. (3 มิถุนายน 2568). ใหม่! ใบบัวบกทอดกรอบ สูตรพิเศษ กรอบ อร่อย เคี้ยวเพลิน พร้อมคุณประโยชน์จากธรรมชาติ!. สืบค้น 3 มิถุนายน 2568, จาก https://www.facebook.com/

วรวุฒิ โรมรัตนพันธ์. (2554). ทฤษฎีการพัฒนาชุมชน Community Development. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

เสรี พงศ์พิศ, วิชิต นันสุวรรณ และ จำนงค์ แรกพินิจ. (2544). วิสาหกิจชุมชน : แนวคิด แนวทาง ตัวอย่างร่างพระราชบัญญัติ. ภูมิปัญญาไทย.

Ch7HD. (3 กุมภาพันธ์ 2565). ประเพณีแห่ปลาของชาวมอญ | ภาพเก่าเล่าเรื่อง 7HD. [สื่อวีดิทัศน์]. สืบค้น 3 มิถุนายน 2568, จาก https://www.youtube.com/