สัมผัสบรรยากาศ สัมผัสวิถีชีวิตวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ของชาวไทเลย บ้านนายูง หมู่บ้าน OTOP ต้นแบบเชิงวัฒนธรรมที่พัฒนาปั้นแต่งวัฒนธรรมท้องถิ่น เชิดชูเป็นเอกลักษณ์ของชุมชนเพื่อก้าวสู่การเป็นแหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ของไทย
หัวนายูง มาจากคำว่า "หัวนา" ซึ่งหมายถึง จุดเริ่มต้นของทุ่งนา และคำว่า "ยูง" ที่หมายถึง นกยูง เนื่องจากในหมู่บ้านมีหนองน้ำอยู่หนองหนึ่ง ในอดีตเคยพบนกยูงลงมากินข้าวในนาและกินน้ำที่หนองนี้บ่อยครั้ง ดังนั้น หัวนายูง จึงหมายถึง หมู่บ้านที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ที่นกยูงมักลงมาเพื่อหาอาหาร อีกที่มาหนึ่งก็ว่า เพราะมีต้นยูงอยู่มาก จึงเรียกว่า หัวนายูง
สัมผัสบรรยากาศ สัมผัสวิถีชีวิตวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ของชาวไทเลย บ้านนายูง หมู่บ้าน OTOP ต้นแบบเชิงวัฒนธรรมที่พัฒนาปั้นแต่งวัฒนธรรมท้องถิ่น เชิดชูเป็นเอกลักษณ์ของชุมชนเพื่อก้าวสู่การเป็นแหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ของไทย
ชื่อเรียกหมู่บ้านว่า "หัวนายูง" นั้นสันนิษฐานว่ามาจากการผสมกันของคำว่า "หัวนา" หมายถึง ที่ตั้งต้นของทุ่งนา และคำว่า "ยูง" หมายถึง นกยูง ดังนั้น หัวนายูง จึงหมายถึง หมู่บ้านที่ตั้งอยู่บริเวณที่นกยูงลงมากินข้าวในนา (อีกที่มาหนึ่ง ว่ากันว่าในอดีตเคยมีต้นยูงอยู่มาก จึงเรียกว่า หัวนายูง) ที่เรียกเช่นนี้เนื่องจากในอดีตพื้นที่บริเวณนี้เป็นป่าทึบที่มีความอุดมสมบูรณ์มาก อีกทั้งยังมีหนองน้ำใหญ่ ชาวบ้านเรียกว่า "หนองใหญ่" และมีสัตว์ป่ามากมายหลายชนิด เช่น เก้ง กวาง เลียงผา เสือโคร่ง ลิง ค่าง ชะนี หมาจิ้งจอก โดยเฉพาะนกยูง ซึ่งพบเป็นจำนวนมาก ป่าบริเวณนี้มีความอุดมสมบูรณ์ ประกอบกับเป็นพื้นที่ราบ ทำให้ผู้คนอพยพเข้ามาทำนาและตั้งถิ่นฐานอยู่ที่บริเวณนี้ โดยผู้ที่เข้ามาตั้งบ้านหัวนายูงกลุ่มแรก คือ คุณยายบ่า พรหมรักษา คุณตาพี เชื้อบุญมี คุณตาหลาน พรหมรักษา และคุณยายจวน ยศสุพรหม อพยพย้ายมาจากบ้านเหนือ (ในอดีตบริเวณบ้านหัวนายูงปัจจุบันเคยเป็นส่วนหนึ่งของบ้านเหนือ หมู่ที่ 2) โดยได้มาตั้งบ้านเรือนอยู่ริมน้ำหมันซึ่งบริบูรณ์พร้อมด้วยทรัพยากรเหมาะแก่การตั้งบ้านเรือนซึ่งก็สืบเนื่องกันมาจนถึงปัจจุบัน
เหตุการณ์สำคัญในชุมชน
- พ.ศ. 2523 อำเภอด่านซ้ายได้เปลี่ยนไฟฟ้าปั่นจากเครื่องเป็นไฟฟ้าแรงสูงของการไฟฟ้าของการไฟฟ้าส่วนภูมิภาค บ้านหัวนายูงก็เริ่มได้ใช้ไฟฟ้าส่วนภูมิภาคตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา
- พ.ศ. 2533 เกิดปรากฏการณ์ที่เกิดฟ้าผ่าที่องค์พระธาตุศรีสองรัก ศาสนถานสำคัญของหมู่บ้าน ชาวบ้านเชื่อว่าหลังจากนั้นได้เกิดความอัศจรรย์ขึ้น มีลูกแก้วลักษณะเป็นดวงไฟขนาดใหญ่ลอยออกจากพระธาตุศรีสองรักไปทางประเทศลาว (สปป. ลาว ) และต่อมากรมศิลปากรให้บูรณะกำแพงแก้วรอบองค์พระธาตุศรีสองรัก ในปีนั้นได้มีช่างตกจากไม้ที่ทำเป็นชั้นที่ขึ้นไปทำงานบนยอดพระธาตุ อาการบาดเจ็บ ขาหักข้างหนึ่ง และเมื่อบูรณะเสร็จแล้วชาวบ้านหัวนายูงร่วมกับประชาชนในตำบลด่านซ้ายได้ตั้งคณะเดินทางไปยังนครหลวงเวียงจันทน์เพื่ออัญเชิญลูกแก้วกลับมายังองค์พระธาตุศรีสองรัก
- พ.ศ. 2548 บ้านหัวนายูงเกิดอุทกภัย สาเหตุจากฝนตกที่ภูหินร่องกล้า น้ำฝนไหลลงสู่แม่น้ำหมัน ทำให้แม่น้ำหมันไม่สามารถระบายน้ำได้ทันระบาย ประกอบกับแม่น้ำศอก แม่น้ำอู้ ไหลมาบรรจบกันทำให้เกิดน้ำท่วมไหลเข้าสู่บ้านเรือนราษฎรบ้านหัวนายูง ส่งผลทำให้ผลผลิตทางการเกษตร ไร่นาได้รับผลกระทบเสียหายเป็นอย่างมาก กระทั่งหน่วยงานราชการได้เข้ามาช่วยเหลือบรรเทาสาธารณภัย และน้ำที่ท่วมขังเริ่มแห้งขอด อีกทั้งยังพอระบายได้ สภาพความเป็นอยู่ของประชาชนจึงเริ่มกลับสภาวะปกติ
บ้านหัวนายูง หมู่ 14 ตำบลด่านซ้าย อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย อยู่ห่างจากที่ว่าการอำเภอด่านซ้ายทางทิศตะวันตกเป็นระยะทาง 1 กิโลเมตร ที่ตั้งของหมู่บ้านอยู่ที่ราบลุ่มแม่น้ำน้ำหมัน มีพื้นที่เป็นภูเขาสูงอยู่ทางตอนใต้ของหมู่บ้าน มีแม่น้ำหมันไหลผ่านทางด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ของหมู่บ้านผ่านด้านทิศเหนือและไหลขึ้นไปทางทิศตะวันออก เฉียงเหนือของหมู่บ้าน โดยบ้านหัวนายูงมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านเหนือ หมู่ที่ 2 ตำบลด่านซ้าย
- ทิศใต้ ติดต่อกับ วัดป่าเนรมิตวิปัสสนา และป่าภูซาง
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านเดิ่น หมู่ที่ 3 ตำบลด่านซ้าย
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านนาหว้า หมู่ที่ 4 ตำบลด่านซ้าย
สภาพภูมิอากาศ
ในช่วงเดือนเมษายน-เดือนมิถุนายน อยู่ในช่วงฤดูร้อน เดือนกรกฎาคม-เดือนกันยายน เข้าสู่ช่วงฤดูฝน ระหว่างนี้จะมีฝนตกหนักเกือบตลอดทั้งเดือน ตั้งแต่เดือนตุลาคมเป็นต้นไปอากาศจะเริ่มเย็นลง กระทั่งเข้าสู่เดือนธันวาคม-เดือนกุมภาพันธ์จะเข้าสู่ฤดูหนาว อากาศช่วงนี้จะเย็นมากถึงเย็นจัด บางปีอากาศลดลงถึง 6 องศา เมื่อถึงเดือนมีนาคมอากาศจะเริ่มอุ่นขึ้น และจะเริ่มเข้าสู่ดูร้อน
ทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่า
ทรัพยากรป่าไม้บ้านหัวนายูงมีลักษณะเป็นป่าผสมผลัดใบระหว่างป่าเบญจพรรณและป่าเต็งรัง ในส่วนของป่าใกล้ลำน้ำหมันมีลักษณะเป็นป่าดิบแล้ง มีพรรณไม้เด่น เช่น ประดู่ แดง ตะแบก ชิงชัน เต็ง รัง เหียง มะค่าโมง ตะคร้ำ มะกอกเกลื้อน กระทุ่มเนิน พะยอม มะกอกป่า มะเดื่อ ไทรพัน สนุน แหน ส่วนไม้ไผ่ เช่น ไผ่รวก ไผ่บง ไผ่ข้าวหลาม ไผ่เปาะ ไผ่ไร่ เป็นต้น ส่วนสัตว์ป่าที่มีในพื้นที่ เช่น หมูป่า เม่น ไก่ป่า อีเห็น กระรอก กระแต นกชนิดต่าง ๆ อ้น ตุ่น
ทรัพยากรน้ำ
- ลำน้ำหมัน เป็นลำน้ำสายสำคัญที่ไหลผ่านอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย พื้นที่ลุ่มน้ำหมันถูกล้อมรอบด้วยเทือกเขาเพชรบูรณ์ ได้แก่ ภูแปก ภูทุ่งแทน และภูน้ำอุ่นทางทิศตะวันออก ภูลมโลและภูแผงม้าทางทิศใต้ และภูหินร่องกล้ากับภูผาผึ้งทางทิศตะวันตก ทำให้เกิดที่ราบเฉพาะบริเวณหุบเขา ซึ่งเอื้อต่อการทำเกษตรกรรมของชุมชน ส่วนพื้นที่เชิงเขาจะเหมาะกับการทำไร่ข้าวโพดและพืชไร่ต่าง ๆ บ้านเรือนของชาวบ้านจึงตั้งเรียงรายอยู่ตามแนวแม่น้ำหมัน
- ห้วยน้ำศอก ที่ต้นน้ำที่บ้านโพนสูง ตำบลโพนสูง อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ไหลลงสู่แม่น้ำหมัน ที่บ้านหัวนายูง อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย
- ห้วยน้ำอู้ ต้นน้ำเริ่มที่ภูบ้านนาหว้า ไหลลงสู่แม่น้ำหมันที่บ้านหัวนายูง ห้วย บ้านหัวนายูง ห้วยเพื่อใช้น้ำเพื่อทำการเกษตร ห้วยโปร่ง ห้วยต้าง มีน้ำตลอดปี ห้วยน้ำพุ ห้วยร่องชำบอน
สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 14 บ้านหัวนายูง ตำบลด่านซ้าย อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 562 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 271 คน ประชากรหญิง 291 คน และมีจำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 380 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)
ชาวบ้านหัวนายูงส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม โดยมีกิจกรรมการเกษตรที่หลากหลาย เช่น การปลูกข้าวโพด ถั่วฝักยาว และแตงกวา ผักกาด ผักหอม ผักคะน้า ผักชี พริก ตะไคร้ มะกรูด มะนาว ข้าวไร่ และข้าวนา นอกจากนี้ ยังมีประชาชนบางส่วนที่ประกอบอาชีพอื่น ๆ เช่น ข้าราชการ พ่อค้า และการรับจ้างในอำเภอหรือจังหวัดใกล้เคียงอีกด้วย
นอกจากนี้ ในปัจจุบันบ้านหัวนายูงกำลังพัฒนาหมู่บ้านเป็นแหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ของจังหวัดเลย โดยได้รับคัดเลือกจากโครงการพัฒนาหมู่บ้านท่องเที่ยว OTOP ให้เป็นหมู่บ้านท่องเที่ยวตัวอย่างในเชิงวัฒนธรรม โดยการเชิดชูเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมทั้งอาหาร ภาษา และความเชื่อ ตลอดจนประเพณีอันได้แก่ ประเพณีผีตาโขน ที่จะจัดขึ้นในช่วงต้นเดือนมิถุนายนของทุกปี โดยมีการสร้างที่พักในรูปแบบโฮมสเตย์กว่า 10 เพื่อรองรับนักท่องเที่ยว ให้นักท่องเที่ยวได้สัมผัสวิถีชีวิตของคนในชุมชนอย่างใกล้ชิด
กิจกรรมที่นักท่องเที่ยวจะได้ร่วมกับชาวบ้านเริ่มต้นจากการทำบุญตักบาตรร่วมกันในตอนเช้า ตามด้วยการรับประทานอาหาร ชมการสาธิตการทำน้ำผักสะทอนซึ่งเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น และการสาธิตการทำหน้ากากผีตาโขนอันโด่งดังของชุมชน หลังจากนั้นนจะมีการเที่ยวสถานที่สำคัญต่าง ๆ ของหมู่บ้าน เช่น การสักการะพระธาตุศรีสองรัก เที่ยวชมความงามของวัดเนรมิตวิปัสสนา ซึ่งตั้งอยู่ใกล้กับพระธาตุศรีสองรัก วัดนี้สร้างขึ้นอย่างสวยงามด้วยหินศิลาแลง ภายในมีพระพุทธชินราชจำลองเป็นพระประธาน และหุ่นขี้ผึ้งของหลวงพ่อพระมหาพันธ์สีลวิสุทโธ ผู้ริเริ่มการก่อสร้างวัด
สำหรับผู้ที่ไปเยือนบ้านหัวนายูงในช่วงเทศกาลผีตาโขน จะได้สัมผัสกับสีสันและความสนุกสนานของงานเทศกาลอันเป็นเอกลักษณ์ ในขณะที่หากไปในช่วงเวลาอื่น ๆ ยังสามารถเรียนรู้เกี่ยวกับผีตาโขนได้ที่ "พิพิธภัณฑ์ผีตาโขน" วัดโพนชัย ซึ่งรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับผีตาโขน รวมถึงประวัติ ตำนาน และกระบวนการจัดทำหน้ากาก
ปฏิทินการผลิตของชุมชนบ้านหัวนายูง
- เดือนมกกราคม-เดือนเมษายน จะปลูกผักริมน้ำหมัน เช่น ผักกาด ผักหอม ผักคะน้า พืชสวน พริก มะเขือ มะนาว ซึ่งพืชผักเหล่านี้มีวัตถุประสงค์เพื่อนำไปจำหน่าย เป็นผลผลิตทางการเกษตรที่สร้างรายได้แก่ครอบครัว
- เดือนพฤษภาคม เตรียมการทำนา ไถฮุด (หมายถึง ไถครั้งแรกเพื่อให้ดินฟูขึ้น)
- เดือนมิถุนายน เริ่มไถพรวนดินแล้วคราดให้ดินละเอียด เสร็จแล้วหว่าน หรือดำต้นกล้าข้าว
- เดือนกรกฎาคม-เดือนตุลาคม เป็นฤดูกาลทำไร่ ทำสวน เช่น การปลูกข้าวไร่ ปลูกข้าวโพด ปลูกพืช ผักสวนครัว
- เดือนพฤศจิกายน-เดือนธันวาคม เป็นฤดูเก็บเกี่ยวข้าวไร่ ข้าวนา
ชาวบ้านนายูงมีความเชื่อเรื่องการหาอยู่หากิน ซึ่งเป็นความเชื่อที่มีความเกี่ยวข้องกับวิถีการดำเนินชีวิต เช่น ทุกครั้งที่เข้าป่าเพื่อหาอาหาร หรือเพื่อนำทรัพยากรจากป่ามาใช้ประโยชน์ประการหนึ่งประการใด มักจะมีการเอ่ยขอขมาเจ้าป่าเจ้าเขาก่อนเสมอ เพื่อเป็นการแสดงความเคารพและขออนุญาตเทพาอารักษ์ที่ปกปักรักษาป่า หากไม่ปฏิบัติตามขั้นตอนนี้เชื่อว่าจะไม่ได้รับสิ่งที่ต้องการ เมื่อเข้าไปในป่า ไม่ควรพูดถึงเรื่องผีป่าและเสือ เพราะเชื่อว่าการพูดถึงจะทำให้ผีป่าไม่พอใจและอาจนำไปสู่อาเพศ (เหตุการณ์ไม่ดี) หากพูดถึงเสือ เชื่อว่าเสือจะออกมาไล่กัดและทำให้เกิดอันตราย ในการสร้างบ้านที่อยู่อาศัย จะต้องหาฤกษ์ที่เป็นมงคล เช่น การปลูกบ้านในวันขึ้น 3 ค่ำ หรือการแต่งงานและจัดงานกินดอง จะต้องจัดในช่วงออกพรรษา หากไม่ทำตามนี้เชื่อว่าจะส่งผลกระทบต่อความเป็นอยู่และอาจทำให้ครอบครัวต้องพลัดพรากจากกัน นอกจากนี้ ยังมีความเชื่อว่าห้ามสวมเสื้อผ้าสีแดงไปบริเวณองค์พระธาตุศรีสองรัก เนื่องจากเชื่อว่าสีแดงเป็นสีแห่งเลือด ซึ่งเป็นคติที่ถือปฏิบัติมาตั้งแต่การสร้างองค์พระธาตุจนถึงปัจจุบัน
ในด้านการเกษตร ความเชื่อก็มีบทบาทสำคัญ เช่น ก่อนเริ่มทำนา จะต้องบอกกล่าวผีปู่ตาก่อน และเมื่อเสร็จสิ้นการทำนา จะต้องเลี้ยงผีตาแฮกด้วยน้ำส้ม น้ำหวาน เหล้าไห และไก่หนึ่งตัวที่ปรุงสุกแล้ว โดยเหล้าไห หมายถึง เหล้าสมมุติซึ่งจะถูกใช้ในพิธีกรรม รวมถึงการนำดอกไม้ ธูป และเทียนไปบอกกล่าวผีปู่ตาในขณะที่ทำไร่ทำสวน เมื่อได้ผลผลิตแล้ว ก็จะต้องนำเครื่องเซ่นไหว้ไปแก้ตามที่ได้กล่าวไว้
ด้านการนับถือศาสนานั้นชาวบ้านหัวนายูงส่วนใหญ่นับถือพระพุทธศาสนา มีพระธาตุศรีสองรักและวัดเนรมิตวิปัสสนาเป็นศาสนสถานสำคัญ วัดนี้ตั้งอยู่สูงเด่นบนเนินเขา ห่างจากพระธาตุศรีสองรักเพียงเล็กน้อย พระอุโบสถและเจดีย์ภายในวัดก่อสร้างด้วยศิลาแลงทั้งหลัง และมีพระอุโบสถขนาดใหญ่ตกแต่งอย่างวิจิตรงดงาม บริเวณพื้นที่โดยรอบมีการจัดแต่งสวนและต้นไม้ร่มรื่นสวยงาม ทุกวันพระใหญ่ พุทธศาสนิกชนบ้านหัวนายูงจะพร้อมใจกันไปทำบุญที่วัด นำดอกไม้ ธูป และเทียนไปบูชาหิ้งของรักษา (หิ้งหมายถึงที่อยู่ของวิญญาณบรรพบุรุษที่ล่วงลับ เชื่อว่าจะกลับมาดูแลลูกหลาน) นอกจากนี้ บ้านหัวนายูงยังมีประเพณีสำคัญประจำปี ทั้งที่เป็นประเพณีทางพุทธศาสนา และประเพณีตามความเชื่อ ดังนี้
- เดือนอ้าย บุญเข้ากรรม กวนข้าวทิพย์
- เดือนยี่ บุญคูณลาน สู่ขวัญข้าว ตีข้าว (นวดข้าว )
- เดือนสาม บุญปิดทองรอยพระพุทธบาทจำลอง บุญข้าวจี่วัดโพนชัย
- เดือนสี่ บุญงานเลี้ยงเฮือน (เฮือน เป็นภาษาไทยถิ่นอีสาน หมายถึง บ้านที่พักอาศัย)
- เดือนห้า บุญงานเลี้ยงเจ้าเมืองกลาง บ้านเจ้าพ่อกวน ตรุษสงกรานต์ บายศรีสู่ขวัญเจ้าแม่นางเทียมหน้าหิ้งเจ้าเมืองกลาง รดน้ำดำหัวผู้สูงอายุ
- เดือนหก บุญงานนมัสการพระธาตุศรีสองรัก สรงน้ำพระธาตุศรีสองรัก ห่มผ้าพระธาตุศรีสองรัก
- เดือนเจ็ด บุญงานเลี้ยงหอหลวง (ขึ้น 9 ค่ำ เดือน 7) และเลี้ยงหอน้อยในวันต่อมา
- เดือนแปด บุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน บุญบั้งไฟ บุญผะเหวด รวมอยู่ในงานเดียวกัน ถือเป็นงานบุญใหญ่ของบ้านหัวนายูงและอำเภอด่านซ้าย
- เดือนเก้า บุญข้าวประดับดิน
- เดือนสิบ บุญข้าวสาก (สลากภัต)
- เดือนสิบเอ็ด บุญออกพรรษา แห่ปราสาทผึ้ง ไหลเรือไฟ
- เดือนสิบสอง บุญทอดกฐิน
ปราชญ์ชาวบ้านด้านการจักสาน
- คุณตาบุมาก ศรีพรหม
- คุณตาสุคิน เนตรผง
- นายภาษิต ศรีพรหม
ปราชญ์ชาวบ้านด้านภูมิปัญญาการรักษาโรค
- คุณตาคำแดง ภิรมย์แก้ว (หมอสมุนไพร)
- คุณตาบุญมาก ศรีพรหม (หมอสมุนไพร)
- คุณยายประจบ หมื่นโสม (หมอขวัญ)
- คุณยายทัศน์ จันทร์ผง (หมอเป่า)
- คุณยายคำหว่าน ศรีบุตรตา (หมอเป่า)
- นายศักดิ์ชัย เชื้อบุญมี (หมอยา)
พระธาตุศรีสองรัก
พระธาตุศรีสองรักเป็นโบราณสถานสำคัญที่ตั้งอยู่ริมฝั่งลำน้ำหมัน อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย สร้างขึ้นเป็นอุเทสิกเจดีย์อุทิศถวายแด่พระพุทธศาสนาและเพื่อเป็นสักขีพยานแห่งมิตรไมตรีระหว่างสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ แห่งกรุงศรีอยุธยากับพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช แห่งกรุงศรีสัตนาคนหุต (ล้านช้าง) ท่ามกลางการขยายอำนาจของพม่า พระมหากษัตริย์ทั้งสองพระองค์จึงทรงทำสัตยาธิษฐานว่าจะไม่ล่วงล้ำอาณาเขตของกันและกัน พระธาตุศรีสองรักจึงถูกสร้างขึ้น ณ จุดกึ่งกลางระหว่างแม่น้ำน่านและแม่น้ำโขง ซึ่งเป็นเส้นแบ่งเขตแดนของทั้งสองอาณาจักรในขณะนั้น
สถาปัตยกรรมขององค์พระธาตุเป็นแบบล้านช้าง บริเวณด้านหน้าองค์พระธาตุมีมณฑปที่ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปางนาคปรก โดยองค์พระพุทธรูปสร้างด้วยทองสำริด ในส่วนของนาคปรกสร้างด้วยศิลา ในแต่ละปีจะมีพิธีปิดทอง 1 ครั้ง กระทำก่อนวันงานสมโภชองค์พระธาตุ 1 วัน โดยผู้ที่เดินทางมาสักการะพระธาตุศรีสองรัก ส่วนใหญ่จะนิยม ขอพรเรื่องความรัก และความสำเร็จด้านต่าง ๆ ในชีวิต เมื่อประสบผลดังหวังก็มักจะแก้บนด้วยการถวายต้นผึ้งในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 หรือวันวิสาขบูชาของทุกปี ซึ่งในวันนี้เป็นวันสมโภชองค์พระธาตุด้วย ทั้งนี้ การเข้ามาสักการะพระธาตุศรีสองรักมีข้อห้ามเด็ดขาด คือ ห้ามสวมชุดสีแดง หรือนำสิ่งของที่มีสีแดงเข้ามายังบริเวณพระธาตุ เพราะเชื่อว่าสถานที่นี้สร้างขึ้นเพราะเหตุจากสงคราม การนำสีแดงเข้ามาในพื้นที่จึงไม่เหมาะสม
น้ำตกแก่งสองคอน
น้ำตกแก่งสองคอนเป็นสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่อยู่ห่างจากบ้านหัวนายูงประมาณ 2.5 กิโลเมตร เป็นสถานที่ที่ชาวบ้านให้ความนิยมชมชอบ เพราะเป็นป่าไม้ร่มรื่น มีเกาะแก่งและลำน้ำไหลอยู่ตลอดปี เหมาะสำหรับการพักผ่อนหย่อนใจ
ภาษาพูด : ภาษาถิ่นไทด่าน (ไทเลย) ภาษาไทยกลาง
ภาษาเขียน : อักษรไทย
กรมการพัฒนาชุมชน. (25 ตุลาคม 2559). "บ้านหัวนายูง" จังหวัดเลย หมู่บ้าน OTOP เพื่อการท่องเที่ยว. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/
การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. (ม.ป.ป.). พระธาตุศรีสองรัก. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://thai.tourismthailand.org/
ข้อมูลสารสนเทศกรมป่าไม้. (ม.ป.ป.). ป่าชุมชนบ้านหัวนายูง. กรมป่าไม้, ศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://forestinfo.forest.go.th/
เทศบาลตำบลด่านซ้าย. (ม.ป.ป.). บ้านหัวนายูง. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://tessabandansai.go.th/
ไทยรัฐออนไลน์. (12 พฤษภาคม 2565). พระธาตุศรีสองรัก ประวัติ ตำนาน และข้อห้ามในการสักการะ. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://www.thairath.co.th/
ไทยรัฐออนไลน์. (26 พฤษภาคม 2567). "พระธาตุศรีสองรัก" อ.ด่านซ้าย อิทธิฤทธิ์รักที่ยาวนานเป็นนิรันดร์. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://www.thairath.co.th/
มาที่นี่รู้เรื่อง "เมืองเลย". (ม.ป.ป.). บ้านหัวนายูง. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://www.gotoloei.com/p/187355
ภูเรือ.com. (ม.ป.ป.). น้ำตกแก่งสองคอน. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก http://www.xn--x3cg4a1bi6b.com/
สำนักงานจังหวัดเลย. (ม.ป.ป.). พระธาตุศรีสองรัก. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://ww2.loei.go.th/
สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดเลย. (16 มิถุนายน 2560). แนะนำสถานที่ท่องเที่ยวจังหวัดเลย. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://loei.mnre.go.th/
ฤดูที่ฉันเที่ยว. (13 พฤษภาคม 2568). ใกล้แล้ว ผีตาโขน ด่านซ้าย. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://www.facebook.com/
อุเทน พรหมรักษา และคณะ. (2563). กระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนในการประยุกต์ใช้สารสนเทศทางภูมิศาสตร์เพื่อการจัดการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชุมชนภูซาง บ้านหัวนายูง ตำบลด่านซ้าย อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย: รายงานฉบับสมบูรณ์. สํานักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.
Jubilee Travel. (ม.ป.ป.). อย่าเดี๋ยวเที่ยว "เลย" รีวิว : วัดเนรมิตวิปัสสนา อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://www.jubileetravel.co.th/
MGR Online. (30 มีนาคม 2551). ชู ‘บ้านหัวนายูง’หมู่บ้านโอทอปต้นแบบ แหล่งท่องเที่ยวน้องใหม่. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://mgronline.com/
MGR Online. (27 เมษายน 2551). สัมผัสวิถีแห่งผีตาโขน ที่ โฮมสเตย์"บ้านหัวนายูง". สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://mgronline.com/
True ID. (27 พฤศจิกายน 2563). วัดสวย เมืองเลย วัดเนรมิตวิปัสสนา ด่านซ้าย วัดศิลาแลง แห่งเดียวในไทย ไหว้พระพุทธชินราชจำลอง. สืบค้น 31 มีนาคม 2568, จาก https://travel.trueid.net/
