สระโกสินารายณ์ ตั้งอยู่ที่ตำบลท่าผา อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี เป็นสระน้ำโบราณขนาดใหญ่ ตั้งอยู่นอกเมืองโบราณโกสินารายณ์หรือตามที่นักวิชาการสันนิษฐานว่า คือ เมือง “ศัมพูกปัฏฏนะ” 1 ใน 23 เมืองซึ่งพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ทรงพระราชทานพระชัยพุทธมหานาถ ไปประดิษฐานยังศาสนสถานตามเมืองต่างๆ ดังข้อความในจารึกปราสาทพระขรรค์ สอดคล้องกับการพบหลักฐานพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรเปล่งรัศมี ศิลปะเขมรแบบบายน (พุทธศตวรรษที่ 18)

เมืองโบราณโกสินารายณ์ เป็นเมืองที่มีคูน้ำคันดินรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้าง – ยาวประมาณด้านละ 360 เมตร  เกือบกลางเมืองค่อนไปทางทิศเหนือมีโบราณสถานสำคัญ เรียกว่า “จอมปราสาท” กรมศิลปากรได้ดำเนินการขุดแต่งในปี พ.ศ.2509 พบชิ้นส่วนสถาปัตยกรรมและประติมากรรมแบบเขมรโบราณ ภายในกำแพงเมืองมีสระน้ำหลายสระ ทางด้านทิศตะวันออกและทิศตะวันตก มีสระน้ำชื่อสระนาคและสระจระเข้ ทิศเหนือใกล้กำแพงเมืองมีสระมังกร สระแก้วและสระนาค  ส่วนนอกกำแพงเมืองทางด้านทิศเหนือ คือ สระโกสินารายณ์ กว้าง 200 เมตร ยาว 400 เมตร หลักฐานสำคัญที่พบที่เมืองนี้ คือ พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรเปล่งรัศมีแปดกร ขนาดสูง 155 เซนติเมตร สลักจากหินทราย ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติราชบุรี

กรมศิลปากร ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานกำแพงเมือง สระโกสินารายณ์ จอมปราสาท และสระกร ในราชกิจจานุเบกษาเล่ม 96 ตอนที่ 167 วันที่ 25 กันยายน 2522

มีพื้นที่อาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ เทศบาลตำบลลูกแก อ.ท่ามะกา จ.กาญจนบุรีและเทศบาลตำบลกรับใหญ่ อ.บ้านโป่ง จ.ราชบุรี
• ทิศใต้ ติดต่อกับ องค์การบริหารส่วนตำบลปากแรต อ.บ้านโป่ง จ.ราชบุรี
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านยาง อ.เมือง จ.นครปฐม               
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ องค์การบริหารส่วนตำบลลาดบัวขาว อ.บ้านโป่ง  จ.ราชบุรี

จำนวนหมู่บ้าน

ชุมชนภายในเขตเทศบาล  มีจำนวน  21  ชุมชน  ประกอบด้วย

1. ชุมชนท่าผาพัฒนา        

2. ชุมชนบ้านไร่กล้วยพัฒนา 

3. ชุมชนรักท่าผาพัฒนาชุมชน        

4. ชุมชนดอนเสลาพัฒนาท้องถิ่น     

5. ชุมชนดอนเสลาพัฒนา   

6. ชุมชนบ้านดอนเสลา      

7. ชุมชนเกษตรพัฒนา       

8. ชุมชนร่วมใจสามัคคี      

9. ชุมชนคนรุ่นใหม่พัฒนา  

10. ชุมชนบ้านทุ่งซ่าน        

11. ชุมชนบ้านห้วยขวาง      

12. ชุมชนบ้านฆ้องพัฒนา    

13. ชุมชนบ้านยางหัก         

14. ชุมชนรวมใจพัฒนา       

15. ชุมชนยางหักพัฒนา      

16. ชุมชนรางวาลย์ก้าวหน้า 

17. ชุมชนรางวาลย์สามัคคี   

18. ชุมชนวัดโกพัฒนา        

19. ชุมชนสระน้ำทิพย์

20. ชุมชนบ้านหัวทุ่ง          

21. ชุมชนสวนผาสุก 

22. ทะเบียนกลาง   

จำนวนประชากรและครัวเรือนในเขตองค์การบริหารส่วนตำบลหนองปลาหมอ มีจำนวน 1,802 ครัวเรือน

แยกประชากร

• ชาย  6,095  คน
• หญิง  6,729  คน         

ประชากรทั้งสิ้น 12,824 คน

ระบบสาธารณสุข

สถานพยาบาลในเขตเทศบาล ประกอบด้วย

1. โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลท่าผา

2. โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านครก

3. ร้านขายยาและคลินิกรักษาพยาบาล จำนวน  2 แห่ง 

ประเพณีท้องถิ่นที่สำคัญ มีดังนี้

1. ประเพณีวันสงกรานต์ ระหว่างวันที่ 13 – 15 เมษายน ของทุกปี

2. ประเพณีลอยกระทง (ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ของทุกปี)

3. ประเพณีทำบุญ แห่เทียนพรรษา (ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 ของทุกปี)

4. งานย้อนรอยประวัติศาสตร์สระโกสินารายน์ ระหว่างเดือน กุมภาพันธ์ - เมษายน ของทุกปี

เทศบาลเมืองท่าผา อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี. (ม.ป.ป.). ข้อมูลสภาพทั่วไป. เข้าถึงจาก https://thapa.go.th

เทศบาลเมืองท่าผา อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี. (ม.ป.ป.). (Facebook). เข้าถึงจาก https://www.facebook.com/Informationthapa70110/?locale=th_TH

โรม บุนนาค. (2562). เที่ยวย้อนยุคเมืองสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7! โกสินารายณ์ แหล่งท่องเที่ยวยุคทวาราวดีและสระน้ำศักดิ์สิทธิ์!. เข้าถึงจาก https://mgronline.com/onlinesection/detail/9620000034808

thai-tour.com. (ม.ป.ป). สระน้ำโกสินารายณ์ ราชบุรี. เข้าถึงจาก https://www.thai-tour.com/place/ratchaburi/banpong/1893