ก่อนที่จะมาเป็นเขตปกครองและพื้นที่รับผิดชอบของ ต.ตะนาวศรี เดิมนั้นอยู่ในเขตการปกครองและพื้นที่รับผิดชอบของตำบลสวนผึ้ง ต่อมาเมื่อมีจำนวนราษฎรเพิ่มมากขึ้น การพัฒนาในด้านต่างๆ ไม่ทั่วถึง จึงได้ขอแบ่งแยกเขตการปกครองจาก ตำบลสวนผึ้ง เป็น ตำบลตะนาวศรี เมื่อวันที่ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2531 ราษฎรในแต่ละหมู่บ้านนั้นประกอบด้วย ชาวไทยเชื้อสายต่าง ๆ เช่น กะเหรี่ยง ลาวญวน เป็นต้น แต่ราษฎรส่วนใหญ่จะเป็นคนไทยเชื้อสายกะเหรี่ยง ดังนั้น ประเพณี หรือโบราณสถานต่างๆ ในตะนาวศรียังคงอนุรักษ์และจัดกันทุกปี นั่นก็คือ ประเพณี "อั้งหมี่ถ่อง" หรือ ประเพณี "รับขวัญวันกิน ข้าวห่อ" ซึ่งจะจัดกันทุกปีในเดือนเก้าหรือเดือนสิงหาคม

ตำบลตะนาวศรีเป็น 1 ใน 4 ตำบลของอำเภอสวนผึ้งก่อนที่จะมาเป็นเขตการปกครองและรับผิดชอบของตำบลตะนาวศรี เดิมนั้นอยู่ในเขตการปกครองและรับผิดชอบของตำบลสวนผึ้งซึ่งมีการแบ่งเขตการปกครองของตำบลสวนผึ้งได้ ดังนี้

หมู่ที่ 1 บ้านบ่อ

หมู่ที่ 2 บ้านทุ่งแฝก

หมู่ที่ 3 บ้านสวนผึ้ง

หมู่ที่ 4 บ้านนาขุนแสน

หมู่ที่ 5 บ้านท่ามะขาม

หมู่ที่ 6 บ้านห้วยคลุม

หมู่ที่ 7 บ้านห้วยผาก

หมู่ที่ 8 บ้านห้วยม่วง

หมู่ที่ 9 บ้านบ่อหวี

หมู่ที่ 10 บ้านผาปก

หมู่ที่ 11 บ้านถ้ำหิน

หมู่ที่ 12 บ้านห้วยแห้ง

ต่อมาเมื่อจำนวนราษฎรเพิ่มมากขึ้น ทำให้การพัฒนาในด้านต่างๆ ไม่ทั่วถึง จึงได้ขอแบ่งแยกเขตการปกครองจากตำบลสวนผึ้งเป็นตำบลตะนาวศรี เมื่อวันที่ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2531 โดยประกอบด้วยหมู่บ้านต่าง ๆ จำนวน 5 หมู่บ้าน ดังนี้

หมู่ที่ 1 บ้านสวนผึ้ง เดิมหมู่ที่ 3 ตำบลสวนผึ้ง

หมู่ที่ 2 บ้านท่ามะขาม เดิมหมู่ที่ 5 ตำบลสวนผึ้ง

หมู่ที่ 3 บ้านห้วยม่วง เดิมหมู่ที่ 8 ตำบลสวนผึ้ง

หมู่ที่ 4 บ้านบ่อหวี เดิมหมู่ที่ 9 ตำบลสวนผึ้ง  

หมู่ที่ 5 บ้านห้วยแห้ง เดิมหมู่ที่ 12 ตำบลสวนผึ้ง

เดิมได้จัดตั้งเป็นสภาตำบลตะนาวศรี เมื่อ พ.ศ. 2538 และต่อมาได้ประกาศยกเลิกสภาตำบลฯ เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลตะนาวศรี เมื่อวันที่ 23 กุมภาพันธ์ 2540 ซึ่งต่อมาบ้านห้วยม่วง หมู่ที่ 3 ตำบลตะนาวศรี ก็ได้ขอแยกหมู่บ้านเป็นบ้านห้วยน้ำหนัก หมู่ที่ 6 ตำบลตะนาวศรี เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2542 และบ้านท่ามะขามหมู่ที่ 2 ขอแยกหมู่บ้านเป็นหมู่ที่ 7 บ้านบ่อเก่าบน เมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม 2543

ดังนั้น ปัจจุบันตำบลตะนาวศรี จึงประกอบด้วยหมู่บ้านทั้งหมด 7 หมู่บ้าน คือ

หมู่ที่ 1 บ้านสวนผึ้ง

หมู่ที่ 2 บ้านท่ามะขาม

หมู่ที่ 3 บ้านห้วยม่วง

หมู่ที่ 4 บ้านบ่อหวี

หมู่ที่ 5 บ้านห้วยแห้ง

หมู่ที่ 6 บ้านห้วยน้ำหนัก

หมู่ที่ 7 บ้านบ่อเก่าบน

องค์การบริหารส่วนตำบลตะนาวศรี ตั้งอยู่ หมู่ที่ 1 ตำบลตะนาวศรี อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี มีเนื้อที่ประมาณ 202.153 ตารางกิโลเมตร หรือ 126,343.75 ไร่ ห่างจากที่ว่าการอำเภอสวนผึ้ง เป็นระยะทางประมาณ 3 กิโลเมตร และห่างจากที่ตั้งศาลากลางจังหวัดราชบุรี ประมาณ 65 กิโลเมตร ห่างจากกรุงเทพฯ ประมาณ 167  กิโลเมตร

พื้นที่อาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศตะวันออก ติดต่อกับตำบลท่าเคย
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับเทือกเขาตะนาวศรีและสาธารณรัฐสังคมนิยมแห่งสหภาพพม่า
• ทิศเหนือ ติดต่อกับเทศบาลตำบลสวนผึ้ง - อำเภอสวนผึ้ง
• ทิศใต้ ติดต่อกับตำบลบ้านคา  อำเภอบ้านคา

สถานที่สำคัญในชุมชน

• ตลาดริมธาร โอ๊ะป่อย 

โอ๊ะป่อย มาจากภาษากะเหรี่ยง แปลว่า “พักผ่อน” ชุมชนในพื้นที่อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี ส่วนหนึ่งเป็นคนไทยเชื้อสายกะเหรี่ยง ซึ่งในอดีตชาวกะเหรี่ยงพร้อมกับชาวมอญได้อพยพจากพม่าเข้ามาอยู่ในสยามและช่วยปกปักรักษาผืนแผ่นดินแห่งนี้มายาวนานเท่ากับชาวไทยทั้งมวลตั้งแต่สมัยสงครามไทยกับพม่า

โอ๊ะป่อย เป็นตลาดเช้าอยู่ติดริมลำธารภาชี เปิดตั้งแต่ 7.00-14.00 น. วันเสาร์-อาทิตย์และวันหยุดนักขัตฤกษ์ ไฮไลท์ที่ไม่อยากให้พลาดคือ เวลา 7.30-8.00 น. ใส่บาตรพระสงฆ์ที่ล่องแพไม้ไผ่มาตามลำน้ำภาชี เป็นภาพประเพณีวัฒนธรรมที่สวยงาม และเป็นศิริมงคลแก่ผู้มาเยือน ลำน้ำลำภาชีสายน้ำศักดิ์สิทธิ์ที่ไหลจากทางทิศใต้ขึ้นสู่ทิศเหนือ ในชุมชนที่อุดมไปด้วยเรื่องราวสืบต่อของท้องถิ่น

มีประชากรทั้งสิ้น 16,685 คน แยกเป็นชาย 8,860 คน หญิง 7,825 คน 4,246 ครัวเรือน

(ข้อมูล ณ วันที่ 19 เดือน ตุลาคม 2566)

หมู่ที่	ชื่อหมู่บ้าน	จำนวนครัวเรือน	ชาย	หญิง	รวม
1	บ้านสวนผึ้ง	817	1,769	1,495	3,264	คน
2	บ้านท่ามะขาม	504	1,209	1,085	2,294	คน
3	บ้านห้วยม่วง	759	1,415	1,251	2,666	คน
4	บ้านบ่อหวี	731	1,097	971	2,068	คน
5	บ้านห้วยแห้ง	651	1,268	1,026	2,294	คน
6	บ้านห้วยน้ำหนัก	706	1,967	1,857	3,824	คน
7	บ้านบ่อเก่าบน	75	135	140	275	คน
รวม	4,243	8,860	7,825	16,685	คน

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ปกาเกอะญอ

โครงสร้างองค์กรชุมชนและกลุ่มอาชีพ มีดังนี้

• ลูกเสือชาวบ้าน จำนวน 3 รุ่น รวมทั้งสิ้น จำนวนสมาชิก  500  คน
• มีหมู่บ้านป้องกันตนเองตามชายแดน (ปชด.) จำนวน 2 หมู่บ้าน ได้แก่ หมู่ที่ 3,4
• มีหมู่บ้านอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (อพป.) จำนวน 7 หมู่บ้าน ได้แก่ หมู่ที่ 1 – 7
• กลุ่มป่าชุมชน จำนวน 1 หมู่บ้าน ได้แก่ หมู่ที่ 1
• ชมรมผู้สูงอายุ จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก  500  คน

มีกลุ่มอาชีพ จำนวน 9 กลุ่ม ได้แก่

• กลุ่มเลี้ยงแพะ ม.1 จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 10 คน
• กลุ่มเลี้ยงโคเพื่อขยายพันธ์ ม.2 จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 10 คน
• กลุ่มเลี้ยงไก่ไข่ประชารัฐ  ม.2 จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 10 คน
• กลุ่มเลี้ยงเป็ดเทศ ม.2 จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 20 คน
• กลุ่มแปรรูปหน่อไม้ ม.2 จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 22 คน
• กลุ่มสวนพืชผักผลไม้ ม.5 จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 10 คน
• กลุ่มปลูกผักปลอดสารพิษ ม.6 จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 10 คน
• กลุ่มเลี้ยงวัวบ้านบ่อเก่าบน ม.7 จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 10 คน
• กลุ่มวิสาหกิจชุมชนโฮมสเตย์ จำนวน 1 กลุ่ม จำนวนสมาชิก 32 คน
• กลุ่มผลิตภัณฑ์ชุมชน จำนวน 4 กลุ่ม ได้แก่
  • กลุ่มจักรสาน ม.1
  • กลุ่มหัวโขน ม.1 
  • กลุ่มทอผ้า ม.5
  • กลุ่มคังด้ง ม.5    

วิถีวัฒนธรรม

ประชาชนส่วนใหญ่เป็นคนไทยเชื้อสายกะเหรี่ยง  มีวัฒนธรรมประเพณีและภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เป็นเอกลักษณ์ของตนเอง เช่น

• ประเพณีกินข้าวห่อ เรียกขวัญเดือน 9 (ประมาณช่วงเดือน สิงหาคม ของทุกปี)
• ประเพณีแห่ฉัตรในวันออกพรรษา
• ประเพณีชาวไทยตะนาวศรี ช่วงเดือน สิงหาคม – ธันวาคม ของทุกปี

ภูมิปัญญาท้องถิ่น

• การตีเม็ดเงินกะเหรี่ยง
• การทอชุดแต่งกายของชาวไทยเชื้อสายกะเหรี่ยง

วิถีทางเศรษฐกิจ

• การเกษตร ตำบลตะนาวศรี มีการเกษตร ได้แก่ การปลูกอ้อย ปลูกมันสำปะหลัง การทำนา การทำสวนผลไม้ และปลูกผัก
• การประมง ตำบลตะนาวศรี มีการประมง ได้แก่ อาชีพเลี้ยงปลา
• การปศุสัตว์ ตำบลตะนาวศรี มีการปศุสัตว์ ได้แก่ การเลี้ยงโค การเลี้ยงสุกร การเลี้ยงเป็ด ไก่ การเลี้ยงแพะ
• การท่องเที่ยว

ในเขตองค์การบริหารส่วนตำบลตะนาวศรี มีสถานที่ท่องเที่ยวที่สำคัญ ดังนี้

• ตลาดริมธาร โอ๊ะป่อย ที่ตั้งอยู่ หมู่ที่ 2
• ตลาดไกลเปล เฌอซิ๊ญ่า ที่ตั้งอยู่ หมู่ที่ 2
• ส่วนป่าสิริกิติ์ (แก่งส้มแมว) ที่ตั้งอยู่ หมู่ที่ 3
• น้ำตกบ่อหวี ที่ตั้งอยู่ หมู่ที่ 4
• จุดชมวิวห้วยคอกหมู ที่ตั้งอยู่ หมู่ที่ 4
• ฟาร์มตัวอย่างตามพระราชดำริ ที่ตั้งอยู่ หมู่ที่ 4
• โรงเรียนควาย ที่ตั้งอยู่ หมู่ที่ 6
• แหล่งผลิตอาหารชุมชน (Food Bank) ที่ตั้งอยู่ หมู่ที่ 6

อุตสาหกรรม

ตำบลตะนาวศรี มีอุตสาหกรรมในครัวเรือน ได้แก่ การจัดสานเข่ง การแปรรูปหน่อไม้       

ภัยทางธรรมชาติ

• ไฟป่า เกิดขึ้นในช่วงหน้าร้อน เดือนมกราคม-เมษายน ของทุกปี จากความแห้งแล้งของใบไม้ ต้นไม้ และบางส่วนเกิดจากฝีมือมนุษย์
• ภัยแล้ง เกิดขึ้นในช่วงหน้าร้อน เดือนมกราคม-เมษายน ของทุกปี แม้ว่าชุมชนจะมีลำภาชีไหลผ่าน แต่ในช่วงหน้าแล้งชาวบ้านก็ขาดน้ำกินน้ำใช้ บางครั้งแต่ละครัวเรือนต้องซื้อน้ำจากภายนอกชุมชนมาใช้สำหรับกิจวัตรประจำวัน

เดือน	กิจกรรม
มกราคม	- ทำบุญขึ้นปีใหม่
เมษายน	- ทำบุญวันสงกรานต์ - รดน้ำดำหัวขอพรจากผู้สูงอายุ
สิงหาคม	- ประเพณีกินข้าวห่อ เรียกขวัญเดือน 9 - การทอชุดเเต่งกายของชาวไทยเชื้อสายกะเหรี่ยง
กันยายน	- การตีเม็ดเงินกะเหรี่ยง
ตุลาคม	- ประเพณีแห่ฉัตรในวันออกพรรษา
พฤศจิกายน	- กิจกกรมลอยกระทง
ธันวาคม	- ทำบุญสิ้นปี - สวดมนต์ข้ามปี

1. นายกลึง ชอบกล เป็นปราชญ์ชาวบ้านที่มีความรู้ภูมิปัญญาด้านสมุนไพร มีความสามารถด้านการขยายพันธุ์พืช

2. นายพรหมา งามเถื่อน อยู่ที่หมู่ 3 มีความสามารถด้าน เป็นผู้รู้เรื่องราวประวัติศาสตร์ของหมู่บ้าน และมีความสมารถในด้านงานจักสาน

3. นายทิลี่ มัวยม อยู่ที่หมู่ 3 มีความสามรถด้าน มีความรู้ภูมิปัญญาเรื่องการตีผึ้ง

4. นางตาแอ อยู่ตะ มีความสามารถด้าน สืบทอดภูมิปัญญาการทอผ้ากะเหรี่ยง

5. นายกลึง ชอบกล มีความสามารถด้านการขยายพันธุ์พืช

6. ผู้ใหญ่ภัทรพงษ์ วงศ์กิจเกษม มีความสามารถ การบริหารจัดการตลาดโอ๊ะป่อย

ทุนวัฒนธรรม

ประเพณีกินข้าวห่อ เรียกขวัญเดือน 9 การตีเม็ดเงินกะเหรี่ยง การทอชุดแต่งกายของชาวไทยเชื้อสายกะเหรี่ยง และการตีผึ้งเป็นภูมิปัญญาที่ชาวกะเหรี่ยงสั่งสมสืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่น พื้นที่ไหนมีการตีผึ้งอยู่ก็จะบ่งบอกได้ว่ามีผืนป่าที่ยังอุดมสมบูรณ์และมีความเชื่อประเพณีพิธีกรรมของชาวกะเกรี่ยงที่ยังสืบทอดกันมาจนปัจจุบัน 

ทุนทางธรรมชาติ

ตำบลตะนาวศรี เป็นพื้นที่อันอุดมสมบูรณ์ไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติหลากหลายชนิด ซึ่งสามารถนำมาพัฒนาและสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจได้อย่างมหาศาล ทรัพยากรเหล่านี้เปรียบเสมือน "ทุนทางธรรมชาติ" ที่มีศักยภาพในการสร้างความยั่งยืนให้กับชุมชน

ทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญของตำบลตะนาวศรี ได้แก่

• ป่าไม้ ป่าดิบชื้นที่อุดมสมบูรณ์ มีพืชพันธุ์และสัตว์ป่านานาชนิด ซึ่งสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย เช่น การทำป่าไม้ การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ และการผลิตผลิตภัณฑ์จากป่าไม้
• แหล่งน้ำ น้ำตก ลำธาร และแหล่งน้ำใต้ดินที่อุดมสมบูรณ์ สามารถใช้ในการอุปโภคบริโภค การเกษตร และการผลิตพลังงาน
• ภูมิประเทศ เทือกเขาตะนาวศรี และถ้ำต่างๆ ที่มีความสวยงามทางธรรมชาติ ซึ่งสามารถพัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงผจญภัย
• ความหลากหลายทางชีวภาพ พืชสมุนไพร สัตว์ป่า และจุลินทรีย์ที่หลากหลาย ซึ่งสามารถนำมาใช้ประโยชน์ทางการแพทย์ และพัฒนาผลิตภัณฑ์ต่างๆ

ปัจจบันชาวชุมชนตะนาวศรียังคงมีการใช้ภาษาปกาเกอะญอในชีวิตประจำวัน

ด้านสังคมและประชากร:

ด้านสังคม

ในด้านการท่องเที่ยวตำบลตะนาวศรีมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติหลายแห่ง มีประเพณี วัฒนธรรมท้องถิ่นที่หลากหลายน่าสนใจ และมีแนวโน้มว่าจะมีนักท่องเที่ยวเพิ่มขึ้นทุกปี ซึ่งจ้าเป็นต้องมีการส่งเสริมการท่องเที่ยวอย่างจริงจัง เพราะจะทำให้ประชาชนมีอาชีพและมีรายได้เพิ่มมากขึ้น

ด้านประชากร

ประชาชนส่วนใหญ่ในตำบลตะนาวศรี ประกอบอาชีพเกษตรกรรม เลี้ยงสัตว์ และรับจ้างทั่วไป มีรายได้ต่อหัวเฉลี่ย 30,000 บาทต่อปี มีครัวเรือนที่ผ่านเกณฑ์ความยากจน ประมาณ 80% ของครัวเรือนทั้งหมด ส่วนใหญ่จะประสบปัญหาด้านเงินลงทุน ภาระหนี้สิน เนื่องจากการขาดการวางแผน และไม่มีทักษะในการประกอบอาชีพตลอดจนไม่ให้ความสำคัญในการรวมกลุ่มอาชีพ อีกทั้งตลาดในพื้นที่ไม่สามารถรองรับผลผลิตและสินค้าได้ทั้งหมดทำให้ประชาชนต้องรับภาระค่าขนส่งผลผลิตสินค้าเพิ่มขึ้น เนื่องจากต้องส่งผลผลิตและสินค้า ไปยังตลาดในจังหวัดราชบุรี ซึ่งมีระยะทางประมาณ 60-100 กิโลเมตร

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

องค์การบริหารส่วนตำบลตะนาวศรี. (2568). สภาพทั่วไป องค์การบริหารส่วนตำบลตะนาวศรี. สืบค้นเมื่อ 17 มีนาคม 2568.จาก https://www.tanaosri.go.th/homepage

Trueid. (2564). จุดชมวิวห้วยคอกหมู. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2568. จากhttps://travel.trueid.net/detail/XpQRRJbYkbWn

Wongnai. (ม.ป.ป). ตลาดโอ๊ะป่อย. สืบค้นเมื่อ 25 มีนาคม 2568 จาก https://xn--b3czk4afcy3gxah5a1g4e.com

วิกิพิเดีย. (ม.ป.ป). ความเป็นมาของชื่อตะนาวศรี. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2568 จากhttps://th.wikipedia.org/wiki

สภาเกษตรกรแห่งชาติ. (2560). แผนพัฒนาเกษตรกรรมระดับตำบล ตำบลตะนาวศรี อำเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี. สืบค้นเมื่อ 19 มีนาคม 2568 จาก http://www.nfcrbr.or.th/site/attachments/article/102

เที่ยวราชบุรี. (2565). แก่งส้มแมว (อ.สวนผึ้ง จ.ราชบุรี). [Facebook]. จาก https://www.facebook.com/tiewratchaburi/posts