ชุมชนคลองตำหรุมีประวัติความเป็นมายาวนานตั้งแต่ปี พ.ศ. 2340 โดยกลุ่มราษฎรจากตำบลบางระมาด อำเภอธนบุรี ได้อพยพเข้ามาจับจองที่ดินในพื้นที่ ซึ่งมีลักษณะของการตั้งถิ่นฐานแบบเครือญาติ ในระยะแรก ประชาชนในพื้นที่ประกอบอาชีพทำนาเกลือและทำประมงชายฝั่ง เนื่องจากสภาพพื้นที่ตั้งอยู่บริเวณปากอ่าวบางปะกง ซึ่งเป็นพื้นที่ราบลุ่มและมีน้ำทะเลท่วมถึง จึงเหมาะแก่การทำนาเกลือ อีกทั้งยังมีร่องน้ำที่เชื่อมต่อกับปากอ่าวบางปะกง ทำให้สามารถใช้ประโยชน์จากแหล่งน้ำธรรมชาติได้อย่างเต็มที่

นอกจากอาชีพหลักดังกล่าวแล้ว ชาวบ้านยังประกอบอาชีพตัดไม้เพื่อใช้เป็นฟืน เนื่องจากพื้นที่บริเวณนี้เคยเป็นป่าชายเลนที่อุดมสมบูรณ์ ประกอบไปด้วยป่าโกงกาง ป่าตะปู และป่าแสม ทำให้ชุมชนมีลักษณะของเศรษฐกิจแบบพอเพียง ใช้ทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่อย่างคุ้มค่า

ในอดีตพื้นที่คลองตำหรุเป็นป่าชายเลนรกร้าง และบางส่วนเป็นเขตทะเลทอดยาวไปจนถึงบริเวณวัดอู่ตะเภาในตำบลหนองไม้แดง หลักฐานที่แสดงถึงอดีตของพื้นที่นี้คือ ซากหอยจำนวนมากที่ถูกทิ้งไว้ในบางจุด ซึ่งเป็นผลมาจากอาชีพขุดหอยขายของชาวบ้านในสมัยก่อน เมื่อเวลาผ่านไป พื้นที่มีการทับถมจนเกิดเป็นที่ดินลุ่มต่ำที่ลาดเอียง เนื่องจากสภาพดินเค็มและได้รับอิทธิพลจากน้ำทะเล ต้นไม้ที่สามารถเติบโตได้ในพื้นที่นี้จึงมีเพียงต้นแสมและต้นโกงกาง

จากคำบอกเล่าของผู้เฒ่าผู้แก่ ชาวคลองตำหรุกลุ่มแรกเป็นชาวบางระมาดที่อพยพมาตั้งถิ่นฐาน และได้นำความชำนาญด้านการทำนาเกลือมาประยุกต์ใช้ในพื้นที่แห่งนี้ ส่วนชื่อ "คลองตำหรุ" นั้น สันนิษฐานว่ามีที่มาจากลักษณะทางภูมิศาสตร์ของพื้นที่ โดยคำว่า "ตำหรุ" หมายถึงร่องน้ำที่มีน้ำไหลผ่าน ซึ่งสามารถพบเห็นได้จากเอกสารสิทธิ์ที่ดินในอดีตที่ระบุว่า "ติดตำหรุสาธารณะ" หรือหมายถึงที่ดินติดกับร่องน้ำสาธารณะ นอกจากนี้ ในอดีตชาวบ้านยังมีการปลูกต้นจาก ต้นโกงกาง ต้นปลง และต้นตะบูน ซึ่งจำเป็นต้องขุดร่องน้ำหรือตำหรุเพื่อให้น้ำไหลเข้าสู่พื้นที่เพาะปลูก จึงทำให้พื้นที่นี้ได้รับการเรียกขานว่า "คลองตำหรุ" มาจนถึงปัจจุบัน

คลองตำหรุ ตั้งอยู่ในอำเภอเมือง จังหวัดชลบุรี เป็นคลองน้ำกร่อยที่เชื่อมต่อกับอ่าวไทย มีความสำคัญทั้งในด้านระบบนิเวศ วิถีชีวิตของชุมชน และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรน้ำ อย่างไรก็ตาม สภาพแวดล้อมของคลองตำหรุได้รับผลกระทบจากกิจกรรมของมนุษย์ ทั้งจากภาคอุตสาหกรรม การขยายตัวของชุมชนเมือง และปัญหามลภาวะที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง

คลองตำหรุมีลักษณะเป็นคลองน้ำกร่อยที่ได้รับอิทธิพลจากน้ำทะเลและน้ำจืดไหลมาบรรจบกัน พื้นที่โดยรอบคลอง ประกอบด้วย ป่าชายเลนบางส่วน ซึ่งทำหน้าที่เป็นแนวป้องกันการกัดเซาะชายฝั่งและเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำ เช่น กุ้ง หอย ปู ปลา นอกจากนี้ ยังมีหมู่บ้านชาวประมงที่อาศัยทรัพยากรจากคลองในการดำรงชีวิต โดยมีการทำประมงพื้นบ้านและจำหน่ายอาหารทะเลสด มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ลำคลองเขต ตำบลบางปะกง อำเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทราและแม่น้ำบางปะกง
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลหนองไม้แดง อำเภอเมืองชลบุรีติด
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลบ้านเกลา อำเภอพานทอง จังหวัดชลบุรี
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ชายทะเลอ่าวไทย

ทรัพยากรธรรมชาติในชุมชนคลองตำหรุ

ชุมชนคลองตำหรุเป็นพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติ ซึ่งเอื้อต่อการดำรงชีวิตและการประกอบอาชีพของประชากรในพื้นที่ ทรัพยากรที่สำคัญสามารถจำแนกออกได้เป็น 3 ประเภทหลัก ได้แก่

1.ทรัพยากรทางน้ำ

• คลองตำหรุ : เป็นแหล่งน้ำสำคัญที่เชื่อมต่อกับปากอ่าวบางปะกง มีบทบาทสำคัญในการทำประมงพื้นบ้าน การคมนาคม และการเกษตร
• น้ำทะเล : พื้นที่บางส่วนของชุมชนได้รับอิทธิพลจากน้ำทะเล ทำให้เหมาะสมกับการทำนาเกลือและการเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ง เช่น กุ้ง หอย และปลา
• ป่าชายเลน : เป็นระบบนิเวศที่ช่วยรักษาสมดุลของธรรมชาติ และเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำวัยอ่อน

2.ทรัพยากรดิน

• ดินชายฝั่ง : เป็นดินที่มีความเค็มจากน้ำทะเล จึงเหมาะแก่การทำนาเกลือและการปลูกพืชที่ทนดินเค็ม เช่น ต้นชะคราม
• ดินป่าชายเลน : เป็นดินโคลนที่อุดมไปด้วยสารอาหาร ซึ่งเหมาะสำหรับการเติบโตของต้นโกงกางและแสม

3.ทรัพยากรป่าไม้

• ป่าโกงกาง : มีความสำคัญต่อระบบนิเวศชายฝั่ง เป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำ และช่วยป้องกันการกัดเซาะของชายฝั่ง
• ป่าแสมและป่าตะบูน : พบได้ในพื้นที่ป่าชายเลน ช่วยรักษาสมดุลทางธรรมชาติและเป็นแหล่งอาหารของสัตว์นานาชนิด

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรชุมชนคลองตำหรุ ตำบลคลองตำหรุ อำเภอเมืองชลบุรี จังหวัดชลบุรี (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

• หมู่ที่ 1 บ้านนาเกลือ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 1,241 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 586 คน ประชากรหญิง 655 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 846 หลังคาเรือน 
• หมู่ที่ 2 บ้านล่าง มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 1,105 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 496 คน ประชากรหญิง 609 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 1,234 หลังคาเรือน 
• หมู่ที่ 3 บ้านกลาง มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 1,037 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 511 คน ประชากรหญิง 526 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 590 หลังคาเรือน 
• หมู่ที่ 5 บ้านบน มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 1,226 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 575 คน ประชากรหญิง 651 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 3,347 หลังคาเรือน 
• หมู่ที่ 6 บ้านปากคลอง มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 273 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 145 คน ประชากรหญิง 128 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 89 หลังคาเรือน 

คลองตำหรุเป็นแหล่งน้ำที่มีความสำคัญต่อวิถีชีวิตของประชาชนในอำเภอเมือง จังหวัดชลบุรี ชุมชนที่อาศัยอยู่บริเวณริมคลองประกอบอาชีพที่หลากหลาย โดยอาศัยทรัพยากรทางธรรมชาติในพื้นที่และปรับตัวตามสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไป อาชีพหลักของประชาชนในพื้นที่ ได้แก่ การทำประมงพื้นบ้าน การทำนาเกลือ การค้าขายอาหารทะเล การเกษตรกรรม และการทำงานในภาคอุตสาหกรรม ซึ่งล้วนมีบทบาทสำคัญในการสร้างรายได้และดำรงรักษาวิถีชีวิตของชุมชน

การทำประมงพื้นบ้าน เป็นอาชีพที่มีมาแต่ดั้งเดิมของชาวบ้านริมคลองตำหรุ เนื่องจากคลองตำหรุเป็นคลองน้ำกร่อยที่เชื่อมต่อกับอ่าวไทย ทำให้เป็นแหล่งอาศัยของสัตว์น้ำหลากหลายชนิด เช่น กุ้ง หอย ปู และปลา ชาวประมงพื้นบ้านนิยมใช้เครื่องมือหาปลาขนาดเล็ก เช่น อวน ลอบ ดักปู และเบ็ดตกปลา เพื่อจับสัตว์น้ำมาจำหน่ายหรือใช้บริโภคในครัวเรือน นอกจากนี้ ยังมีการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ เช่น กุ้งขาว ปูทะเล และหอยแครง เพื่อเป็นแหล่งรายได้เพิ่มเติม อย่างไรก็ตาม การทำประมงพื้นบ้านในปัจจุบันได้รับผลกระทบจากปัญหาสิ่งแวดล้อม เช่น น้ำเสียจากชุมชนและโรงงานอุตสาหกรรม ส่งผลให้ปริมาณสัตว์น้ำลดลงและคุณภาพน้ำเสื่อมโทรม

นอกจากการทำประมงแล้ว การทำนาเกลือก็เป็นอีกหนึ่งอาชีพดั้งเดิมของชุมชนริมคลองตำหรุ เนื่องจากพื้นที่บริเวณนี้มีสภาพเป็นดินเค็มและสามารถนำน้ำทะเลมาใช้ในการผลิตเกลือได้ กระบวนการผลิตเกลือทะเลเริ่มจากการปล่อยน้ำทะเลเข้าสู่แปลงนาเกลือ ปล่อยให้น้ำระเหยจนตกผลึกเป็นเกลือ ก่อนนำไปจำหน่ายหรือแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เช่น เกลือบริโภค เกลือสำหรับแปรรูปอาหารทะเล และเกลือสำหรับอุตสาหกรรม อย่างไรก็ตาม การทำนาเกลือในพื้นที่คลองตำหรุลดลงอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากการขยายตัวของเมืองและภาคอุตสาหกรรม ทำให้พื้นที่ดั้งเดิมที่เคยใช้ทำนาเกลือถูกเปลี่ยนเป็นที่อยู่อาศัยและโรงงานอุตสาหกรรม

การค้าขายอาหารทะเล เป็นอาชีพที่เกี่ยวข้องกับการทำประมง โดยชาวบ้านนำอาหารทะเลสด เช่น กุ้ง หอย ปู ปลา มาจำหน่ายในตลาดและร้านค้าในพื้นที่ บางครอบครัวยังประกอบอาชีพแปรรูปอาหารทะเล เช่น การทำกะปิ ปลาเค็ม ปลาหมึกตากแห้ง และน้ำปลา ซึ่งเป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้รับความนิยมและสามารถสร้างรายได้ให้กับชุมชน นอกจากนี้ ร้านอาหารทะเลในพื้นที่ยังใช้วัตถุดิบจากชาวประมงท้องถิ่น ทำให้เกิดการกระจายรายได้ในชุมชน

การเกษตรกรรมและการเลี้ยงสัตว์ แม้ว่าพื้นที่ริมคลองตำหรุจะไม่ใช่แหล่งเกษตรกรรมขนาดใหญ่ แต่ชาวบ้านบางส่วนยังคงทำการเกษตรในรูปแบบของการปลูกผักสวนครัวเพื่อใช้บริโภคและจำหน่าย รวมถึงการเลี้ยงสัตว์น้ำในกระชัง เช่น ปลาน้ำกร่อยและกุ้ง นอกจากนี้ยังมีการเลี้ยงเป็ดและไก่เพื่อขายไข่และเนื้อ ซึ่งช่วยเสริมรายได้ให้กับครัวเรือน

เนื่องจากคลองตำหรุอยู่ใกล้นิคมอุตสาหกรรมอมตะนคร ซึ่งเป็นแหล่งงานขนาดใหญ่ของจังหวัดชลบุรี ประชาชนจำนวนไม่น้อยจึงเลือกประกอบอาชีพในภาคอุตสาหกรรม เช่น การทำงานเป็นแรงงานในโรงงาน พนักงานฝ่ายผลิต ช่างเทคนิค พนักงานขับรถ และงานด้านโลจิสติกส์ นอกจากนี้ยังมีอาชีพแรงงานรับจ้างทั่วไป เช่น งานก่อสร้าง งานซ่อมแซมเรือ และงานในร้านอาหาร ซึ่งล้วนเป็นแหล่งรายได้สำคัญของประชาชนในพื้นที่

แม้ว่าปัจจุบันคลองตำหรุจะยังไม่ได้เป็นแหล่งท่องเที่ยวสำคัญ แต่ชุมชนบางส่วนพยายามส่งเสริม การท่องเที่ยวเชิงนิเวศและวิถีชีวิตชาวประมง โดยจัดกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การนำเที่ยวชมวิถีชีวิตชาวประมง การล่องเรือชมคลอง และการปลูกป่าชายเลนเพื่ออนุรักษ์สิ่งแวดล้อม นอกจากนี้ยังมีการจำหน่ายของที่ระลึก เช่น งานจักสาน อาหารทะเลแปรรูปและผลิตภัณฑ์จากชุมชน ซึ่งช่วยส่งเสริมเศรษฐกิจในท้องถิ่น

ผลิตภัณฑ์จากชุมชนคลองตำหรุ จังหวัดชลบุรี

1.ผลิตภัณฑ์จากเกลือคลองตำหรุ เป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้จากการสกัดเกลือจากน้ำในคลองตำหรุ ซึ่งผ่านกระบวนการผลิตที่ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นและทรัพยากรธรรมชาติที่มีในพื้นที่ โดยเกลือที่ผลิตจากคลองตำหรุมีคุณสมบัติพิเศษที่ได้รับความนิยมในท้องถิ่นและสามารถใช้ในด้านต่าง ๆ เช่น การประกอบอาหารและการใช้ในอุตสาหกรรมต่าง ๆ

2.ผลิตภัณฑ์จากสาหร่ายสไปรูลิน่า สาหร่ายสไปรูลิน่าผลิตจากพื้นที่ชุมชนคลองตำหรุ เป็นผลิตภัณฑ์ที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง ซึ่งเหมาะสำหรับการนำไปใช้ผลิตเป็นผลิตภัณฑ์เสริมอาหารหรือเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ เนื่องจากสาหร่ายสไปรูลิน่ามีสารอาหารที่จำเป็นต่อร่างกายอย่างครบถ้วน เช่น โปรตีน วิตามิน และแร่ธาตุ

3.เค้กชะคราม เบเกอรี่ และผลิตภัณฑ์แปรรูปจากต้นชะคราม ผลิตภัณฑ์จากต้นชะครามในชุมชนคลองตำหรุเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีลักษณะเฉพาะและได้รับความนิยมในท้องถิ่น เช่น เค้กชะครามและเบเกอรี่ที่ใช้ชะครามเป็นส่วนประกอบหลัก รวมทั้งผลิตภัณฑ์แปรรูปจากชะครามที่สามารถนำไปใช้ในอาหารหรือของว่างได้ ซึ่งเป็นการนำทรัพยากรท้องถิ่นมาผลิตสินค้าที่มีเอกลักษณ์

4.อาหารทะเลแปรรูป ชุมชนคลองตำหรุมีความเชี่ยวชาญในการแปรรูปอาหารทะเล โดยผลิตภัณฑ์ที่ได้ เช่น ปลาเค็ม ปลาหมึกแห้ง และอาหารทะเลแปรรูปอื่น ๆ ซึ่งผลิตจากวัตถุดิบที่ได้จากท้องถิ่นในบริเวณคลองตำหรุและชายฝั่งใกล้เคียง การผลิตอาหารทะเลแปรรูปนี้ช่วยเพิ่มมูลค่าให้กับวัตถุดิบธรรมชาติและส่งเสริมเศรษฐกิจของชุมชน

วิถีชีวิตของประชาชนในชุมชนคลองตำหรุสะท้อนให้เห็นถึงความหลากหลายทางอาชีพที่เชื่อมโยงกับทั้งการเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม ชาวบ้านในพื้นที่ยังคงรักษาวิถีชีวิตดั้งเดิมในการทำประมงพื้นบ้าน เช่น การจับกุ้ง หอย ปู ปลาในคลองตำหรุและพื้นที่ใกล้เคียง แม้ว่าอุตสาหกรรมจะเข้ามามีบทบาทมากขึ้น แต่หลายครัวเรือนยังคงประกอบอาชีพเกษตรกรรม เช่น การทำสวนผลไม้และการเลี้ยงสัตว์ ซึ่งเป็นส่วนสำคัญในการเลี้ยงดูครอบครัว

นอกจากนี้ ความใกล้ชิดกับนิคมอุตสาหกรรมอมตะนครยังทำให้ชุมชนคลองตำหรุมีการพัฒนาในด้านธุรกิจและบริการต่าง ๆ ทั้งในด้านการค้า การขนส่ง และอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้อง ทำให้มีประชากรจากหลากหลายภูมิภาคมาอาศัยและทำงานในพื้นที่ ซึ่งส่งผลให้เกิดความหลากหลายทางวัฒนธรรมในชุมชน

ศาสนาและการดำรงชีวิตทางศาสนา

ศาสนาพุทธเป็นศาสนาหลักที่ประชาชนในชุมชนคลองตำหรุนับถือ โดยวัดตำหรุเป็นศูนย์กลางทางศาสนาที่สำคัญในชุมชน ชาวบ้านจะร่วมกันทำบุญตักบาตร ฟังธรรม และปฏิบัติธรรมตามหลักศาสนาในวันสำคัญต่าง ๆ นอกจากนี้ยังมีการทำบุญทอดกฐินและผ้าป่า ซึ่งเป็นประเพณีที่ชาวบ้านจะร่วมกันสนับสนุนและสืบทอดมาเป็นเวลานาน วัดยังเป็นสถานที่ที่ชุมชนจัดกิจกรรมทางศาสนาและสังคมต่าง ๆ ที่ช่วยเสริมสร้างความสัมพันธ์และความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกันในชุมชน

นอกจากพุทธศาสนาแล้ว ยังมีชุมชนชาวมุสลิมที่นับถือศาสนาอิสลามอยู่ในพื้นที่ใกล้เคียง ซึ่งมีมัสยิดในการปฏิบัติศาสนกิจและกิจกรรมทางศาสนา เช่น การละหมาดและการทำกิจกรรมร่วมกันในวันสำคัญทางศาสนา

ประเพณีและเทศกาลสำคัญ

ชุมชนคลองตำหรุยังคงรักษาประเพณีและเทศกาลที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินชีวิตทางศาสนาและวัฒนธรรมท้องถิ่นไว้เป็นอย่างดี ประเพณีสำคัญ เช่น การทำบุญสงกรานต์และการลอยกระทง ซึ่งเป็นการแสดงออกถึงความเคารพต่อธรรมชาติและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ชาวบ้านจะร่วมกันทำบุญตักบาตรในวันสงกรานต์และมีการจัดกิจกรรมรดน้ำดำหัวผู้สูงอายุเพื่อแสดงความเคารพและขอพรจากผู้ใหญ่ในชุมชน ส่วนประเพณีลอยกระทงจะเป็นการขอขมาพระแม่คงคาและการแสดงออกถึงความรักและการเคารพต่อแม่น้ำ

นอกจากนี้ยังมีประเพณีบุญประจำปีของวัดตำหรุ ซึ่งมีการแห่ผ้าป่าสามัคคี การเทศน์มหาชาติ และกิจกรรมต่าง ๆ ที่ส่งเสริมการร่วมแรงร่วมใจของคนในชุมชน การจัดงานบุญเหล่านี้เป็นสิ่งที่ช่วยเสริมสร้างความผูกพันและความสามัคคีในชุมชน

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ภาษาพูด : ภาษาไทยกลาง

ภาษาเขียน : อักษรไทย

ด้านเศรษฐกิจ:

การพัฒนาอุตสาหกรรมและการขยายตัวของเมืองในพื้นที่ชลบุรีมีผลกระทบต่อวิถีชีวิตของชาวบ้านในคลองตำหรุ อุตสาหกรรมและโครงการพัฒนาที่เกิดขึ้นในพื้นที่ทำให้มีการเปลี่ยนแปลงในด้านการใช้ที่ดินและการทำการเกษตร เช่น การลดพื้นที่การเกษตรและพื้นที่การประมง เนื่องจากการพัฒนาเชิงพาณิชย์และการสร้างที่อยู่อาศัย ส่งผลให้วิถีชีวิตดั้งเดิมของชุมชนต้องปรับตัวตาม

นอกจากนี้ การขยายตัวของเมืองยังส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ โดยการเข้าถึงตลาดและการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานสามารถเปิดโอกาสใหม่ ๆ แต่ก็ทำให้เกิดการแข่งขันจากสินค้าหรือบริการที่นำเข้าจากภายนอก ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นและวิสาหกิจชุมชนในคลองตำหรุ

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ณรงค์ เพ็ชรประเสริฐ และสุรีย์รัตน์ ฉัตรมงคล. (2546). สภาพชีวิตของชุมชนประมงพื้นบ้านคลองตำหรุ จังหวัดชลบุรี: รายงานวิจัยย่อยฉบับสมบูรณ์. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.

เทศบาลตําบลคลองตำหรุ. (ม.ป.ป.). ประวัติความเป็นมา. สืบค้น 2 เมษายน 2568, จาก https://www.klongtumrucity.go.th/

เทศบาลตําบลคลองตำหรุ. (ม.ป.ป.). ผลิตภัณฑ์. สืบค้น 2 เมษายน 2568, จาก https://www.klongtumrucity.go.th/

วิสาหกิจชุมชน กลุ่มพัฒนาอาชีพคลองตำหรุ. (2 ธันวาคม 2565). สนับสนุนผลิตภัณฑ์ชุมชนทุกคนมีแต่ได้. สืบค้น 2 เมษายน 2568, จาก https://www.facebook.com/

วิสาหกิจชุมชน กลุ่มพัฒนาอาชีพคลองตำหรุ. (28 ธันวาคม 2565). ขอขอบคุณ นิคมอมตะซิตี้ สำหรับการให้พื้นที่จัดจำหน่ายผลิตภัณฑ์ชุมชนครับ. สืบค้น 2 เมษายน 2568, จาก https://www.facebook.com/

วิสาหกิจชุมชน กลุ่มพัฒนาอาชีพคลองตำหรุ. (29 มกราคม 2566). สดกว่านี้ พี่ต้องลงไปกินในทะเลแล้วครับ. สืบค้น 2 เมษายน 2568, จาก https://www.facebook.com/

วิสาหกิจชุมชน กลุ่มพัฒนาอาชีพคลองตำหรุ. (18 พฤศจิกายน 2566). สนับสนุนกิจกรรม ผลิตภัณฑ์ชุมชน ทุกคนมีแต่ได้. สืบค้น 2 เมษายน 2568, จาก https://www.facebook.com/

Paradise. (ม.ป.ป.). การประมงพื้นบ้านกับการอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเล. สืบค้น 2 เมษายน 2568, จาก https://www.paradise-kohyao.com/