บ้านสายกลาง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง ชุมชนก่อตั้งขึ้นประมาณ พ.ศ. 2516 โดยกลุ่มคนที่อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานสร้างบ้านเรือนอยู่อาศัยในบริเวณนี้กลุ่มแรก เป็นคนท้องถิ่นที่มีพื้นเพเดิมมาจากอำเภอเมือง จังหวัดพัทลุง ชื่อชุมชนเกิดจากการแบ่งเขตถนนภายในตำบล ซึ่งที่ตั้งของชุมชนซึ่งตั้งอยู่ตรงกลางระหว่างบ้านหลักสิบ (หมู่ที่ 5) และบ้านทุ่งนา หรือทุ่งลานช้าง (หมู่ที่ 4) เป็นเหตุผลที่ทำให้เรียกว่า “บ้านสายกลาง” ชาวบ้านเข้ามาซื้อขายที่ดินราคาที่ดินในอดีตอยู่ที่ไร่ละ 300 กว่าบาท การอพยพเข้ามามีวัตถุประสงค์เพื่อประกอบอาชีพเกษตรกรรม ทำสวน ทำไร่ ทำนา ในยุคก่อนคนในชุมชนมีอาชีพทำนาเป็นหลัก เป็นการทำนาน้ำฝนหรือข้าวนาปี  ในช่วงระยะหลังจากการทำนามีการเปลี่ยนแปลงพื้นที่มาทำสวนยางพาราเกือบทุกครัวเรือน เนื่องจากช่วงนั้นราคายางพารามีราคาที่สูงมากอยู่ที่กิโลกรัมละ 200 บาท เมื่อยางพารามีราคาสูงขึ้น เกษตรกรในพื้นที่ก็หันเหมาปลูกยางมากขึ้น การเปลี่ยนแปลงของสังคมในด้านต่าง ๆ ที่ส่งผลกระทบต่อชีวิตเกษตรกรจำเป็นต้องมีการปรับตัว แต่ยังคงทำอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก มีการศึกษาดูงานจากจังหวัดต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นจังหวัดสุราษฎร์ธานี จังหวัดจันทบุรี หาช่องทางในการปลูกพืชพันธุ์ใหม่เพื่อความอยู่รอด 

บ้านสายกลาง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง มีลักษณะภูมิประเทศแบบบริเวณที่เป็นที่ลาดต่ำ อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลตั้งแต่ 26-32 เมตร ลักษณะภูมิประเทศนี้จะเป็นพื้นที่ที่อยู่ทางทิศเหนือของหมู่บ้าน ซึ่งเป็นลักษณะภูมิประเทศที่เหมาะสมต่อการประกอบอาชีพเกษตรกรรม และเป็นพื้นที่ที่เหมาะกับการปลูกสละ ซึ่งเป็นอาชีพที่สำคัญของชุมชนอีกหนึ่งอาชีพ เนื่องจากพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบ แม้สละปลูกได้ดีเกือบทุกสภาพพื้นที่ แต่พื้นที่ที่เหมาะสมควรมีความลาดชันไม่เกิน 15% ไม่มีน้ำท่วมขัง ลักษณะดินควรเป็นดินร่วนปนทรายหรือดินร่วนปนเหนียวที่มีความอุดมสมบูรณ์

ที่ตั้งชุมชนมีสภาพอากาศแบบร้อนชื้น เนื่องจากอยู่ภายใต้อิทธิพลของมรสุมที่พัดประจำเป็นฤดูกาล 2 ชนิด คือ ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ และลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งเป็นลมจากประเทศจีนพัดปกคลุม ทำให้จังหวัดพัทลุงมีฝนตกชุก จะไม่มีอากาศหนาวเหมือนกับจังหวัดอื่น ๆ ในภาคต่าง ๆ ที่อยู่ทางตอนบนของประเทศไทย ส่วนลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ ซึ่งพัดผ่านมหาสมุทรอินเดีย ลมดังกล่าวจะทำให้จังหวัดพัทลุงมีฝนตกน้อยกว่าภาคใต้ฝั่งตะวันตกซึ่งเป็นด้านรับลม เนื่องจากมีเทือกเขาตะนาวศรีที่อยู่ทางด้านทิศตะวันตกของภาคใต้กั้นกระแสลมไว้ บ้านสายกลางมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ หมู่ที่ 2 บ้านหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง
• ทิศใต้ ติดต่อกับ หมู่ที่ 6 บ้านยางขามคีม ตำบลทุ่งนารี อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ หมู่ที่ 5 บ้านหลักสิบ ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ หมู่ที่ 4 บ้านทุ่งลานช้าง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 9 บ้านสายกลาง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 794 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 382 คน ประชากรหญิง 412 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 264 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

บ้านสายกลาง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง ประชากรในชุมชนส่วนใหญ่มีการประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก ประชากรส่วนใหญ่นิยมจะปลูกยางพารา ปาล์มน้ำมัน ทำสวนผลไม้ เช่น สละ ทุเรียน กล้วย รวมไปถึงการปลูกพืชสวน พืชไร่ที่มีระยะเวลาสั้นๆ ให้ผลผลิตรวดเร็วในสวนยางพารา ในช่วงที่ยางพารานั้นยังไม่โตเต็มที่ และมีแสงแดดที่ส่องลงถึง เช่น พริกขี้หนู แตงกวา ถั่วฝักยาว ถั่วลิสง ถั่วปันหยี ตะไคร้ ข่า ขมิ้น รองลงมาคืออาชีพรับจ้างทางการเกษตร อาชีพรับจ้างทั่วไป อาชีพค้าขายภายในหมู่บ้าน จำพวกร้านขายของชำ ร้านซ่อมรถ ร้านเสริมสวย เป็นต้น

การปลูกสละ นำมาปลูกในพื้นที่บ้านสายกลาง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง เมื่อประมาณปี 2539 ซึ่งเป็นที่แรกที่มีการปลูกสละในอำเภอป่าบอน รวมถึงของจังหวัดพัทลุง คนที่ปลูกสละในชุมชนบ้านสายกลางคนแรกคือลุงสวาท โดยนำสละเป็นพันธุ์เนินวงมาปลูกไว้ประมาณสัก 30 ต้น ซึ่งเดิมทีลุงสวาทได้ทดลองปลูกทุเรียนและมังคุดแต่ไม่ประสบผลสำเร็จและเชื่อว่าสละเป็นไม้ผลที่สร้างรายได้และปลอดสารพิษ จึงหันไปปลูกสละแทนในระยะเวลาต่อมา ภายหลังเมื่อคนในชุมชนเห็นว่าการปลูกสละนั้นพืชเจริญเติบโตได้ดี และมีความน่าสนใจ ชาวบ้านจึงมีการหันมาปลูกสละกันเพิ่มมากขึ้น รวมไปถึงในชุมชนใกล้เคียงก็มีการปลูกสละด้วยเช่นเดียวกัน หลังจากนั้นไม่กี่ปีเกษตรกรในพื้นที่ก็มีการปลูกสละเพิ่มมากขึ้น ทั้งนี้ยังมีการปลูกพืชชนิดอื่นแซมในสวนสละ เพื่อเพิ่มรายได้ การปลูกสละจึงนับว่าเป็นอาชีพหนึ่งที่สร้างการเปลี่ยนแปลงให้กับชุมชน และมีความสำคัญในด้านเศรษฐกิจของท้องถิ่นเป็นอย่างมาก ด้วยเหตุนี้ทำให้มีการรวมกลุ่มด้านการเกษ๖รในสังคมชุมชนสายกลาง ไปจนถึงระหว่างชุมชนในพื้นที่ ได้แก่

• กลุ่มสละแปลงใหญ่ป่าบอน
• กลุ่มสละลอยแก้ว
• กลุ่มปรับปรุงคุณภาพแผ่นยางพารา ฯลฯ

ทั้งนี้ชุมชนยังได้รับรางวัลต่างๆ ได้แก่

• ได้รับรางงวัลชนะเลิศหมู่บ้านร่มเย็นเป็นสุข พ.ศ 2549 จากสำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดพัทลุง
• ได้รับเกียรติบัตรหมู่บ้านศีลห้า พ.ศ. 2560 จากสำนักงานพุทธศาสนาจังหวัดพัทลุง

บ้านสายกลาง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง มีลักษณะของสังคมเกษตรกรรมและประชาชนในชุมชนส่วนใหญ่เป็นกลุ่มเครือญาติกัน ทำให้ประชาชนในพื้นที่มีวิถีชีวิตและสังคมที่ใกล้เคียง คือเกี่ยวข้องกับการประกอบอาชีพ เข้าสวนผักผลไม้เพื่อบำรุงต้น ดูแลพืชพรรณ และเก็บผลผลิตตามฤดูกาล จัดจำหน่ายตามแต่ละช่วง ทั้งนี้ชาวบ้านมีวิถีชีวิตความเป็นอยู่ตามกรอบจารีตประเพณีดั้งเดิมที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ และปฏิบัติตามแนวทางที่ศาสนากำหนด มีประเพณีพิธีกรรมที่เป็นเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม และเกี่ยวเนื่องกับพุทธศาสนา ซึ่งเป็นความเชื่อหลักของคนในท้องถิ่น โดยมีกิจกรรมทางวัฒนธรรมที่สำคัญ เช่น ประเพณีชักพระ (ลากพระ) ประเพณีทำบุญเดือนสิบ (ชิงเปรต) และพิธีกรรมโนราโรงครู รวมไปถึงกิจกรรมในวันสำคัญทางศาสนา การเข้าวัดทำบุญ เป็นต้น

บ้านสายกลางตั้งอยู่ในลุ่มน้ำป่าบอน มีคลองป่าบอนที่ไหลตัดผ่านชุมชน โดยน้ำป่าบอนครอบคลุมพื้นที่อำเภอป่าบอน อำเภอบางแก้วเป็นส่วนใหญ่ และอำเภอปากพะยูนบางส่วน ไหลลงทะเลสาบสงขลาที่บ้านพระเกิด ตำบลฝาละมี อำเภอปากพะยูน จังหวัดพัทลุง ลุ่มน้ำป่าบอนมีความยาวประมาณ 40 กิโลเมตร พื้นที่รับน้ำทั้งหมดประมาณ 288.67 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 180,418.75 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 8.22 ของลุ่มน้ำ ลำน้ำสำคัญได้แก่ คลองป่าบอน ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ของพื้นที่ตำบลหนองธง ซึ่งมีต้นกำเนิดมาจากเทือกเขาบรรทัดที่ตั้งอยู่ทาง ทิศตะวันตกเฉียงใต้ของตำบลหนองธง มีทิศทางการไหลจากด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ขึ้นมาทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ผ่านหมู่ 6 บ้านเขาจันทร์ ก่อนจะมีคลองตกไหลมารวม จากนั้นไหลผ่านหมู่ 9 บ้านสายกลาง หมู่ 4 บ้านทุ่งลานช้าง และหมู่ 7 บ้านหนองนก ก่อนจะไหลออกจากเขตพื้นที่ตำบลหนองธง เข้าสู่เขตพื้นที่ตำบลวังใหม่ ทางด้านทิศตะวันออกของตำบลหนองธง โดยชาวบ้านใช้ทรัพยากรน้ำในคลองป่าบอนเพื่อทำเกษตรกรรมเป็นหลัก มาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน

ชาวบ้านสายกลางยังคงใช้ภาษาใต้ซึ่งเป็นภาษาท้องถิ่นในการสื่อสารและการดำเนินชีวิตประจำวัน

บ้านสายกลาง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง มีจุดเด่นในการทำ “กลองพรก” ซึ่งเป็นกลองที่ทำจากกะลามะพร้าว หุ้มด้วยหนังวัว เสียงจะมี 2 เสียง คือ เสียงทุ้ม และเสียงแหลม ในสมัยก่อนประชาชนในพื้นที่จังหวัดพัทลุง หลังจากออกพรรษาก็จะนำโพนมาตีพร้อมทำการแข่งขันเพื่อสร้างความสนุกสนาน เมื่อถึงเวลาทำการแข่งขันจะทำการแข่งขันเฉพาะผู้ใหญ่เท่านั้น และต่อมาได้เห็นความสำคัญของเด็กจึงคิดหาวิธีให้เด็กและเยาวชนได้ทำกิจกรรมร่วมกัน จึงได้มีการคิดค้นประดิษฐ์ “กลองพรก” ขึ้นมา โดยภูมิปัญญาชาวบ้าน และเริ่มทำการแข่งขันจนแพร่หลายในเวลาต่อมา หมู่บ้านสายกลางจึงจัดให้มีการแข่งขันกลองพรกเป็นประจำทุกปี ถือได้ว่าเป็นการคงความอนุรักษ์ทรัพยากรที่มีอยู่เดิมให้เกิดประโยชน์อีกทางหนึ่ง

ชุตินันท์ ขวัญทอง. (2563). การปรับเปลี่ยนวิถีการผลิตของเกษตรกรจากสวนยางพาราสู่สวนสละในชุมชนบ้านสายกลาง ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. 

ข้อมูลชุมชนด้านวัฒนธรรม. (ม.ป.ป.). บ้านสายกลาง จังหวัดพัทลุง. กระทรวงวัฒนธรรม. สืบค้น 9 เมษายน 2568, จาก https://moral.m-culture.go.th/

ชุมชนท่องเที่ยว OTOP นวัตวิถี พัทลุง. (2561). [ภาพประกอบ]. สืบค้น 9 เมษายน 2568, จาก https://www.facebook.com/

หนองธง ทูเดย์. (19 มิถุนายน 2562). สวนสละโอทอง​ ผู้บุกเบิกการปลูกสละพันธ์ุเนินวงศ์เป็นแห่งแรกของจังหวัดพัทลุง​. สืบค้น 9 เมษายน 2568, จาก https://www.facebook.com/