ตามการบอกเล่าของสมาชิกในชุมชนบ้านหนองหลวงได้มีการก่อตั้งมาเป็นระยะเวลายาวนานร่วม 100 กว่าปีมาแล้ว ทั้งนี้ได้มีกลุ่มคนมาจากบ้านแม่ป่าไผ่ อำเภอลี้ และมาจากบ้านปวง อำเภอทุ่งหัวช้าง จังหวัดลำพูน อพยพย้ายเข้ามาตั้งถิ่นฐานเนื่องจากปัญหาความขาดแคลนทางด้านอาหาร จึงได้เดินทางอพยพลงมาจนมาถึงพื้นที่ซึ่งเห็นว่ามีความเหมาะสมที่จะสร้างบ้านเรือน เนื่องจากบริเวณดังกล่าวมีหนองน้ำขนาดใหญ่ที่มีความอุดมสมบูรณ์สัตว์ป่าและแหล่งน้ำในหนองน้ำนี้ก็มีตลอดทั้งปี จึงได้สร้างบ้านเรือนขึ้น โดยผู้บุกเบิกพื้นที่คือ นายคำมูล มูลตา และญาติพี่น้องรวมกันประมาณ 5-6 ครอบครัว โดยได้ตั้งชื่อหมู่บ้านว่า หมู่บ้านหนองหลวง ตามหนองน้ำที่มีขนาดใหญ่ในชุมชน ซึ่งการสร้างบ้านเรือนจะอยู่ห่าง ๆ กันและบริเวณรอบ ๆ บ้านแต่ละหลังก็ยังปล่อยให้เป็นป่าอยู่ มีการทำทางเดินขนาดเล็กเพื่อไปมาหาสู่กันในแต่ละครอบครัวเท่านั้น โดยการสร้างบ้านเรือนก็จะใช้ไม้ไผ่เป็นฝาบ้านและใช้ต้นไม้ขนาดเล็กทำเป็นเสาบ้าน หลังคามุงด้วยใบตองตึงและหญ้าคา ลักษณะบ้านจะเป็นบ้านหลังเล็ก ๆ ประกอบไปด้วย ห้องนอน ห้องครัว และพื้นที่ส่วนกลาง โดยการประกอบอาหารก็ใช้ไม้ฟืนเป็นเชื้อเพลิง

ด้านศาสนาประเพณีและความเชื่อ คนในชุมชนนับถือศาสนาพุทธโดยมีการสร้างศาลาหลังเล็ก ๆ โดยครูบาคำ (กิตติปาโล) ซึ่งท่านเป็นคนหมู่บ้านแม่ระมาด ได้มาสร้างให้เพื่อใช้ประกอบพิธีทางพุทธศาสนา มีประเพณีดำหัวผู้เฒ่าผู้แก่ในหมู่บ้านในช่วงสงกรานต์ นอกจากนี้ยังมีความเชื่อในเรื่องการนับถือศาลเจ้าพ่อจิกคำ โดยคนในชุมชนเชื่อว่าท่านช่วยดูแลคนในหมู่บ้านให้พ้นจากภัยอันตรายต่าง ๆ

ชุมชนรอบ ๆ ที่สามารถติดต่อไปมาระหว่างชุมชนด้วยกัน ได้แก่ บ้านหม่องวา บ้านแม่ระมาด บ้านขะเนจื้อ บ้านป่าไร่ เป็นต้น ต่อมาได้มีจำนวนคนย้ายตามกันมาเรื่อย ๆ จนประชากรเริ่มมากขึ้นจึงได้รวมหมู่บ้านหนองหลวง และหมู่บ้านป่าไร่ ให้เป็นหมู่ที่ 2 ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก และเมื่อมีการอพยพย้ายมาเพิ่ม ทำให้ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 2 ขณะนั้นดูแลได้ไม่ทั่วถึง ดังนั้นจึงได้แยกหมู่ออกจากกัน โดยให้ตั้งให้หมู่บ้านหนองหลวงเป็นหมู่ที่ 13 ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก และมี นายมูล นามโทยะ เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรกในปี พ.ศ. 2534

หมู่บ้านหนองหลวง หมู่ที่ 13 ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก เป็นหนึ่งในจำนวน 14 หมู่บ้าน ของตำบลขะเนจื้อ ตั้งอยู่บนพื้นที่ราบห่างจากตัวจังหวัดตากประมาณ 125 กิโลเมตร และห่างจากอำเภอแม่ระมาดประมาณ 5 กิโลเมตร

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ ติดกับ หมู่บ้านหม่องวา หมู่ที่ 6 ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก
• ทิศใต้ ติดกับ หมู่บ้านป่าไม้ห้า หมู่ที่ 6 ตำบลแม่ระมาด อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก
• ทิศตะวันออก ติดกับ หมู่บ้านป่าไร่ หมู่ที่ 2 ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก
• ทิศตะวันตก ติดกับ หมู่บ้านขะเนจื้อ หมู่ที่ 7 ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก

ลักษณะภูมิประเทศ

เป็นพื้นที่ราบ มีภูเขาล้อมรอบ มีลำห้วยขนาดเล็กซึ่งเป็นลำห้วยที่อยู่ห่างจากหมู่บ้านประมาณ 2 กิโลเมตร ใช้ในการเกษตรและเป็นน้ำประปาภูเขาใช้ในหมู่บ้านเพื่อการอุปโภค บริโภค มีพื้นที่สาธารณประโยชน์ 4 แปลง ประกอบด้วย สระน้ำจำนวน 3 แปลง ป่าช้า 1 แปลง เป็นพื้นที่ไม่ค่อยอุดมสมบูรณ์ ค่อนข้างขาดแคลนเรื่องน้ำอุปโภคบริโภค รวมถึงน้ำที่ใช้ในการเกษตร โดยภายในหมู่บ้านก็มีบ่อน้ำตื้นเพื่อใช้ในการอุปโภคบริโภคในยามขาดแคลน

ลักษณะภูมิอากาศ สามารถแบ่งได้เป็น 3 ฤดู คือ

• ฤดูหนาว เริ่มตั้งแต่ต้นเดือนธันวาคมตลอดไปจนถึงปลายเดือนกุมภาพันธ์ โดยมีอากาศหนาวมากในช่วงเดือนมกราคม
• ฤดูร้อน เริ่มตั้งแต่ต้นเดือนมีนาคมตลอดไปจนถึงกลางเดือนพฤษภาคม โดยมีอากาศร้อนมากในช่วงเดือนเมษายน
• ฤดูฝน เริ่มตั้งแต่ต้นเดือนมิถุนายนตลอดไปจนถึงปลายเดือนตุลาคม โดยมีฝนตกชุกในช่วงเดือนกรกฎาคม

ข้อมูลประชากรจากสำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง พ.ศ. 2568 พบว่า หมู่ที่ 13 บ้านหนองหลวง มีประชากรที่เป็นคนไทยจำนวน 451 คน แบ่งเป็นชาย 224 คน และหญิง 227 คน โดยมีประชากรที่ไม่ใช่คนไทย จำนวนทั้งหมด 42 คน แบ่งเป็นชาย 10 คน และหญิง 32 คน จำนวนประชากรทั้งหมดมี 493 คน ภายในชุมชนมีจำนวนบ้านทั้งหมด 209 หลัง

อาชีพหลัก ประกอบอาชีพเกษตรกรรม (ทำนา ทำไร่ เลี้ยงสัตว์) เมื่อได้ผลผลิตจะนำไปขายให้กับสหกรณ์การเกษตรประจำอำเภอแม่ระมาด

อาชีพเสริม รับจ้างทั่วไป รับจ้างเกี่ยวข้าว หักข้าวโพด เกี่ยวถั่วเขียว เมื่อหมดฤดูเก็บเกี่ยวจะไปหางานต่างหมู่บ้านหรือจังหวัดอื่น

พิธีเลี้ยงศาลเจ้าพ่อจิกคำ ซึ่งจะเลี้ยงในช่วงเดือน 5 (กุมภาพันธ์) จะเลี้ยงไก่ และเดือน 9 (มิถุนายน) จะเลี้ยงหมูโดยการเลี้ยงหมูนั้น 3 ปี จะเลี้ยง 1 ครั้ง สำหรับขั้นตอนในการเลี้ยงศาลเจ้าพ่อจิกคำด้วยไก่และหมู มีดังนี้

1.การเลี้ยงด้วยไก่ การเลี้ยงด้วยไก่จะเลี้ยงในช่วงเดือน 5 ของทุกปี โดยทุกครอบครัวในหมู่บ้านหนองหลวงต้องต้มไก่ครอบครัวละ 1 ตัวหลังจากนั้นก็นำมารวมกันที่ศาลเจ้าพ่อจิกคำ โดยจะทำการเลี้ยงในช่วงเดือนออก 5 ค่ำ เดือน 5 (ขึ้น 5 ค่ำ เดือน 2 ของไทย) ของทุกปี โดยก่อนการประกอบพิธีกรรมผู้ใหญ่บ้านก็จะแจ้งให้กับลูกบ้านทราบล่วงหน้าประมาณ 1 วัน เพื่อที่ชาวบ้านจะได้จัดหาไก่ไว้ในตอนเย็น เมื่อถึงวันรุ่งขึ้นชาวบ้านแต่ละครอบครัวก็จะตื่นแต่เช้าเพื่อฆ่าไก่และต้มไก่ ในการต้มไก่นั้นจะถอนขนและผ่าท้องทำความสะอาดเท่านั้นอวัยวะทุกส่วนของไก่จะไม่ทิ้ง เมื่อต้มเสร็จแล้วก็จะนำมาใส่ถาด พร้อมกับเตรียมดอกไม้ ธูป 3 ดอก เทียน 3 เล่ม และข้าวสุก เมื่อเตรียมทุกอย่างครบแล้ว ก็จะนำไปรวมกันที่ศาลเจ้าโดยคนที่ถือไก่ไปนั้นจะเป็นหญิงหรือชายก็ได้ เมื่อทุกครอบครัวนำไก่มารวมกันครบแล้ว ผู้เฒ่าประจำหมู่บ้านก็จะทำพิธีถวายไก่ และเมื่อเสร็จพิธีแล้วแต่ละบ้านก็จะนำไก่ของตนกลับบ้านเพื่อรับประทานกันในครอบครัว

2.การเลี้ยงด้วยหมู การเลี้ยงด้วยหมูนี้จะเลี้ยงในช่วงเดือน 9 โดย 3 ปี จะเลี้ยง 1 ครั้ง โดยจะทำการเลี้ยงในช่วงเดือนออก 9 ค่ำ เดือน 9 (ขึ้น 9 ค่ำ เดือน 6 ของไทย) ซึ่งผู้ใหญ่บ้านจะเก็บเงินทุกครอบครัวภายในชุมชนเพื่อซื้อหมู 1 ตัว หลังจากซื้อหมูมาแล้วก็จะทำการฆ่าหมูที่ศาลเจ้าและต้มหมู จนถึงขั้นตอนการทำพิธี และหลังจากทำพิธีเสร็จแล้วก็จะแบ่งหมูให้แต่ละครอบครัวเพื่อนำไปรับประทาน ซึ่งขั้นตอนการเลี้ยงด้วยหมูนี้จะทำพิธีตั้งแต่ขั้นตอนแรกจนถึงขั้นตอนสุดท้ายที่ศาลเจ้าพ่อจิกคำ

ทุนวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น 

หมู่บ้านหนองหลวงยังคงรักษาขนบธรรมเนียมประเพณีดั้งเดิมของกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ เช่น ชาวปกาเกอะญอที่มีระบบความเชื่อเกี่ยวกับวิญญาณบรรพบุรุษและธรรมชาติ การประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ เช่น พิธีขอฝน พิธีปลูกข้าวใหม่ หรือการเลี้ยงผีบ้านผีเรือน ยังคงมีอยู่ในวิถีชีวิตประจำวัน และมีส่วนในการหล่อหลอมจิตสำนึกของชุมชนในการอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างสมดุล การแต่งกายของชาวบ้าน โดยเฉพาะชุดพื้นเมืองของหญิงชายกะเหรี่ยง ยังคงถูกใช้ในชีวิตประจำวันและในงานพิธี การทอผ้า การปักผ้า และการทำเครื่องใช้จากวัสดุธรรมชาติก็ยังปรากฏอยู่ในครัวเรือนจำนวนมาก ทั้งเป็นเครื่องใช้และเป็นสินค้าทางวัฒนธรรมที่สามารถสร้างรายได้เสริม

อาหารพื้นบ้านในหมู่บ้านหนองหลวง ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก มีลักษณะเป็นอาหารเหนือ โดยส่วนใหญ่เป็นอาการที่มีวัตถุดิบที่หาได้ง่ายในท้องถิ่นและมีกระบวนการทำที่ไม่ซับซ้อน วิธีการประกอบอาหารมีหลายวิธี ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่า วิถีชีวิตในเรื่องการบริโภคอาหารของชาวบ้านที่เรียบง่ายมาตั้งแต่อดีต เครื่องปรุงที่ใช้ประกอบด้วย พริก กะปิ ปลาร้า เกลือ และน้ำปู๋ อาหารพื้นบ้านที่รับประทานประจำคือ อาหารประเภทแกงและประเภทตำ

อาหารในพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับครอบครัว ชุมชน และเทศกาลประเพณี เป็นอาหารที่ประกอบขึ้นจากเนื้อสัตว์ที่ชาวบ้านเลี้ยงไว้ เช่น ไก่ หมู สำหรับความเชื่อเกี่ยวกับอาหาร ห้ามรับประทาน หอย เป็ด เต่า อ้น และไข่ทุกชนิดร่วมกัน เพราะมีความเชื่อว่าจะไม่ได้กลับมาพบกันอีก นอกจากนี้รูปลักษณะของวัตถุดิบและพืชผักที่นำมาประกอบอาหารก็ส่งผลต่อความเชื่อเกี่ยวกับอาหารในพิธีกรรม เช่น อาหารประเภทเส้นจะนิยมทำเพื่อรับประทานในงานแต่งเพราะเชื่อว่าจะสร้างความเป็นสิริมงคลแก่คู่บ่าวสาว แต่จัดเป็นอาหารต้องห้ามในงานศพเพราะเชื่อว่าจะทำให้เกิดความสูญเสียในครอบครัวอย่างต่อเนื่อง ความเชื่อต่าง ๆ ชาวบ้านยังคงยึดถือและปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด และมีการถ่ายทอดความรู้จากรุ่นสู่รุ่น

ภาษาราชการ : ภาษาไทย

ภาษาท้องถิ่น : ภาษาเหนือและปกาเกอะญอในการสื่อสาร

กรมการปกครอง. (2568). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 30 พฤษภาคม 2568. จาก https://stat.bora.dopa.go.th

ศิริวรรณ มูลใจ. (2557). อัตลักษณ์อาหารล้านนา: การเปลี่ยนแปลง และการดำรงอยู่กรณีศึกษา หมู่บ้านหนองหลวง ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก : ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

ศิริวรรณ มูลใจ, ณัฐพร ไข่มุกข์ และ อรอุษา สุวรรณประเทศ. (2562). การดำรงอยู่ของอาหารพื้นบ้านในหมู่บ้านหนองหลวง ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก. การประชุมวิชาการบัณฑิตศึกษาระดับชาติ สรรพศาสตร์ สรรพศิลป์ ประจำปี 2562. 508-520.