บ้านสบเป็ด ตำบลผาตอ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน ชาวบ้านส่วนใหญ่เป็นชาวม้ง ซึ่งอพยพมาจากบ้านขุนน้ำพริก อำเภอสองแคว จังหวัดน่าน ประมาณปี พ.ศ. 2515 การอพยพนี้เกิดขึ้นเนื่องจากความต้องการพื้นที่ทำกิน และการตั้งถิ่นฐานใหม่ที่เหมาะสมกับการดำรงชีวิต ปัจจุบันชาวบ้านสบเป็ดยังคงรักษาวัฒนธรรมและประเพณีดั้งเดิมของตนไว้ เช่น ประเพณีปีใหม่ม้ง ซึ่งเป็นการเฉลิมฉลองปีใหม่ตามจันทรคติของชาวม้ง

บ้านสบเป็ด ตั้งอยู่ที่ หมู่ที่ 6 ตำบลผาตอ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน สภาพภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็น พื้นที่สูงมีภูเขาล้อมรอบ ที่ตั้งและอาณาเขต หมู่บ้านสบเป็ด ตำบลผาตอ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ป่าชุมชน อำเภอนาไร่หลวง จังหวัดน่าน
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านน้ำโมง ตำบลผาตอ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ อำเภอเชียงกลาง จังหวัดน่าน
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ อำเภอนาไร่หลวง จังหวัดน่าน

บ้านสบเป็ด เป็นชุมชนชาติพันธุ์ม้ง โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 6 บ้านสบเป็ด ตำบลผาตอ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 2,036 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 1,039 คน ประชากรหญิง 997 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 373 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือน มกราคม 2568)

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ม้ง

วิสาหกิจชุมชน กลุ่มผู้ปลูกไม้ผล บ้านสบเป็ด ตำบลผาตอ ก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 4 มกราคม 2559 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมผลผลิตทางการเกษตรจากสมาชิกในชุมชน เช่น มะม่วง ลำไย และลิ้นจี่ เพื่อลดการใช้สารเคมีและส่งเสริมการผลิตที่ปลอดภัยตามมาตรฐาน GAP (Good Agricultural Practices)

ธันวาคม - มกราคม

ประเพณีปีใหม่ม้ง เป็นพิธีกรรมขอพรที่ชาวม้งสืบทอดกันมาอย่างยาวนาน ภายในงานมีการแต่งกายชุดประจำกลุ่มชาติพันธุ์และมีการละเล่นพื้นบ้าน เช่น การโยนลูกช่วง ซึ่งเป็นการส่งเสริมให้เยาวชนคนหนุ่มสาวชาติพันธุ์ม้งเรียนรู้วิถีชีวิตดั้งเดิมของตนเอง

1.นายเช้ง แซ่ค้าง เป่าแคนม้ง

2.นางสาวนัทธมน แซ่คำ นวดแผนไทย

3.นางสาวศิริ แซ่หว้า ปักผ้าม้ง

4.นางภาคินี แซ่ท้าว ปักผ้าม้ง

5.นายเชี่ยนัว แซ่ย่าง ผู้ประกอบพิธีกรรมทางความเชื่อ

6.นายหวือ แซ่ย่าง ปราชญ์ชุมชนผู้รู้เรื่องขนบธรรมเนียมความเชื่อการทำนายกระดูกไก่

7.นายจัว แซ่ย่าง ปราชญ์ชุมชนผู้รู้เรื่องขนบธรรมเนียมความเชื่อการทำนายกระดูกไก่

8.นางเซา แซ่ย่าง ปราชญ์ชุมชนผู้รู้เรื่องขนบธรรมเนียมความเชื่อการทำนายกระดูกไก่

ทุนกายภาพ

สภาพภูมิประเทศ บ้านสบเป็ด เป็นพื้นที่ที่มีลักษณะเป็นภูเขาสูงสลับซับซ้อน อยู่ในเทือกเขาดอยภูคา ซึ่งเป็นแหล่งกำเนินของแม่น้ำหลายสาย เช่น แม่น้ำน่าน ลำน้ำปัว และลำน้ำว้า พื้นที่ป่าเป็นป่าผสมผลัดใบ และป่าดิบแล้ง

ทรัพยากรน้ำ บ้านสบเป็ดมีลำห้วยสำคัญ ได้แก่ ห้วยสบเป็ด และห้วยไต๋ ซึ่งมีความยาวประมาณ 3,000 และ3,500 เมตรตามลำดับ

ทรัพยากรดิน บ้านสบเป็ด ดินในพื้นที่ที่มีลักษณะเป็นดินทรายแป้งปนกรวด สีส้มเหลือง ซึ่งมีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะสำหรับการเกษตรกรรม

ทุนมนุษย์

1. นายเช้ง แซ่ค้าง เป่าแคนม้ง
2. นางสาวนัทธมน แซ่คำ นวดแผนไทย
3. นางสาวศิริ แซ่หว้า ปักผ้าม้ง
4. นางภาคินี แซ่ท้าว ปักผ้าม้ง
5. นายเชี่ยนัว แซ่ย่าง ผู้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา
6. นายหวือ แซ่ย่าง ปราชญ์ชุมชนผู้รู้เรื่องขนบธรรมเนียมความเชื่อการทำนายกระดูกไก่
7. นายจัว แซ่ย่าง ปราชญ์ชุมชนผู้รู้เรื่องขนบธรรมเนียมความเชื่อการทำนายกระดูกไก่
8. นางเซา แซ่ย่าง ปราชญ์ชุมชนผู้รู้เรื่องขนบธรรมเนียมความเชื่อการทำนายกระดูกไก่

ทุนวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น

พิธีกรรมทำนายกระดูกไก่ หรือที่ชาวม้งเรียกว่า "แซะฉัว" (Xya Tsov) เป็นหนึ่งในพิธีกรรมดั้งเดิมที่สำคัญในวัฒนธรรมของชาวม้ง ผู้ที่ทำพิธีจะมาทำพิธีที่บ้านจองผู้ที่ต้องการทำนาย เนื่องจากการทำพิธีต้องเรียกสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และบรรพบุรุษของผู้ที่รับการทำนายด้วยอุปกรณ์ คาถา ขั้นตอนและการทำนายจากกระดูกไก่ มีดังต่อไปนี้

• อุปกรณ์ที่ใช้ในการทำนายทายทักจากกระดูกไก่ ได้แก่ ฆ้อง ไม้ตีฆ้อง ธูป เขาเสี่ยงทาย (เขาวัว)
• คาถาคำทำนายจากกระดูกไก่และคาถาแก้เคล็ดจากการทำนายจากกระดูกไก่
• ขั้นตอนการเตรียมไก่ก่อนทำนายจากกระดูกไก่
  • ไก่ที่ใช้ในการทำนายทายทักควรใช้ไก่ที่มีอายุ 2-3 เดือน (เนื่องจากไก่ในช่วงอายุนี้กระดูกจะไม่แข็งเกินไปเพื่อให้ง่ายต่อการแกะกระดูกส่วนต่าง ๆ ที่ใช้ในการทำนาย ในพิธีกรรมเรียกขวัญจะใช้ไก่ 2 ตัว ตัวผู้ 1 ตัว และตัวเมีย 1 ตัว ถ้าในกรณีทำนายทั่วไปจะใช้ไก่เพียงตัวเดียว
  • เตรียมไก่ที่จะใช้ในการทำนาย
  • เตรียมอุปกรณ์ที่ใช้ในการทำนาย
  • เตรียมจานที่ใส่ข้าวสารแล้วนำไข่กับธูปมาปักในจานข้าวสาร (กรณีที่ใช้ไข่ จะใช้ไข่นั้นเพื่อใช่ปลอบขวัญ เนื่องจากขวัญนั้นชอบไข่ถ้าไม่ใช้ไข่ในการเรียกขวัญ ขวัญนั้นอาจไม่กลับมา)
  • ทำพิธีไล่คาถาในการเรียกขวัญ
  • ทำพิธีไล่คาถาการทำนายโดยใช้ธูปหนึ่งดอก
  • นำธูปที่ใช้ไล่คาถามาปักไว้ที่ หิ้งของผู้ประกอบพิธี หรือที่ชาวม้งเรียกอีกอย่างว่า ท่าเน้ง
  • ต้มน้ำร้อนเพื่อลวกไก่
  • นำไก่ที่จะใช้ทำนายมาฆ่า
  • นำไก่ที่จะฆ่าแล้วมาลวกกับน้ำร้อน ประมาณ 20 วินาที เพื่อที่ขนไก่อ่อนต่อการถอนขน และหนังไก่จะได้ไม่ลอก
  • นำไก่ที่ลวกแล้วมาถอนขนให้สะอาด
  • นำไก่ที่ถอนขนแล้วมาลวกประมาณ 10 นาที เพื่อให้หนังไก่ไม่สุกจนเกินไปให้ทนต่อการถลอก
  • นำไก่ที่ลวกได้แล้วมาทำพิธีอีกครั้ง
  • ทำพิธีไล่คาถาอีกครั้งหนึ่ง
  • ทำการทำนายและดูผลของการทำนาย

การทำนาย ถ้าเป็นการทำนายในเรื่องของสามีภรรยา ลูกชายลูกสาว พ่อแม่ ข้างซ้ายจะเป็นตัวแทนของผู้ชายและข้างขวาจะเป็นตัวแทนของผู้หญิงเสมอ แต่ถ้าทำนายในเรื่องของคดีความการค้าขาย การแข่งขัน ข้างซ้ายจะเป็นตัวแทนของเราและข้างขวาจะเป็นตัวแทนของผู้อื่นเสมอ

เขาวัวเสี่ยงทาย เขาวัวเสี่ยงทายนั้นใช่กรณีเรียกขวัญ และใช้ในการพูดคุยซักถามเรื่องต่าง ๆ จากเทพเจ้าสิ่งศักดิ์สิทธิ์และคนที่ตายไปแล้ว

ชุมชนบ้านสบเป็ด ตำบลผาตอ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน ใช้ภาษาม้งในการสื่อสารภายในครัวเรือนและในชุมชน และใช้ภาษาไทยสำหรับการสื่อสารกับคนภายนอกชุมชน การเรียน และการติดต่อราชการ 

ด้านสังคมและประชากร:

บ้านสบเป็ด หมู่ที่ 6 ตำบลผาตอ อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน เป็นพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบจากอุทกภัยในช่วงฤดูฝนที่ผ่านมา โดยเฉพาะในช่วงวันที่ 20-21 สิงหาคม 2567 ที่เกิดน้ำท่วมฉับพลัน น้ำป่าไหลหลาก และน้ำล้นตลิ่ง ส่งผลให้พื้นที่ดังกล่าวได้รับความเสียหายจากน้ำไหลเข้าพื้นที่การเกษตร สวนสาธารณะหมู่บ้าน และบ้านเรือนประชาชน หลังจากสถานการณ์น้ำลดลง หน่วยงานภาครัฐและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้ร่วมมือกันในการให้ความช่วยเหลือประชาชนที่ประสบภัย เช่น การจัดตั้งศูนย์ช่วยเหลือ การแจกจ่ายถุงยังชีพ การซ่อมแซมฟื้นฟูบ้านเรือน และการทำความสะอาดพื้นที่สาธารณะ เพื่อบรรเทาความเดือดร้อนและฟื้นฟูสภาพชุมชนให้กลับสู่ภาวะปกติ

ด้านวัฒนธรรม:

พิธีกรรมความเชื่อ การทำนายทายทักจากกระดูกไก่

ชาวม้งเชื่อเรื่อง การทำนายจากกระดูกไก่ เนื่องมาจากมีบุคคลตัวอย่างมีผลเป็นไปตามการทำนายทุกครั้ง และรวมไปถึงการปลูกฝังมาตั้งแต่เล็กจนโตว่าสิ่งเหล่านี้ เหตุการณ์เหล่านี้เป็นไปตามคำทำนาย การสืบทอดของการทำนายทายทักจากกระดูกไก่จึงมีการสืบทอดมาจากรุ่นสู่รุ่น เพราะเกิดจากความเชื่อที่เจอจากประสบการณ์จริง และประสบการณ์จากคนรอบข้างชาวม้งจึงยังคงรักษาขนบธรรมเนียมการทำนายจากกระดูกไก่มาจนถึงปัจจุบัน เพื่อให้รู้ทิศทางที่จะดำเนินชีวิตในวันข้างหน้าอย่างปลอดภัย แต่ยังไม่มีผู้รวบรวมไว้เป็นหนังสือ เนื่องจากการสืบทอดนั้นชาวม้งจะสืบทอดกับแบบสอนปากต่อปากจึงทำให้จำได้ยากโดยเฉพาะคนรุ่นหลังขาดการศึกษาวัฒนธรรมของตนเอง สาเหตุเพราะการที่ลูกหลานชาวม้งรุ่นหลังพอจบจากการศึกษาแล้ว มักจะหางานทำและอยู่ในเมืองใหญ่มากกว่าการกลับมาทำงานในชนบท

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กรมการปกครอง. (2567). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2568. https://stat.bora.dopa.go.th

พัชรพร โภคินกิจกิตติกุล. (2557). การศึกษาคำทำนายจากกระดูกไก่ของชาวม้ง. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

สถาบันพัฒนาประชาสังคม. (2562). ข้อมูลพื้นที่ประสบอุทกภัย น่าน. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2568. https://www.csdi.or.th

องค์การบริหารส่วนตำบลผาตอ. (2565). ทรัพยากรธรรมชาติ. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2568. https://phatorlocal.go.th

สำนักงานเกษตรอำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน. (2559). วิสาหกิจชุมชนกลุ่มผู้ปลูกไม้ผล บ้านสบเป็ด ตำบลผาตอ. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2568. https://nan.doae.go.th

องค์การบริหารส่วนตำบลผาตอ. (2565). เขตการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2568. https://phatorlocal.go.th

องค์การบริหารส่วนตำบลผาตอ. (2565). ฐานข้อมูลกลุ่มอาชีพและภูมิปัญญาท้องถิ่น. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2568. https://phatorlocal.go.th/