บ้านขุนห้วยช่องแคบ จัดตั้งขึ้นโดยมีนายบาโดและดิ๊ตุเท่ง ซึ่งเป็นชาวปกาเกอะญอได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานในหมู่บ้าน เนื่องจากพื้นที่ในหมู่บ้านเป็นพื้นที่เหมาะแก่การทำเกษตร จึงมีชาวปกาเกอะญอได้พากันอพยพตามมาอาศัยในหมู่บ้านเรื่อยมา และได้จัดตั้งเป็นหมู่บ้านชื่อว่า บ้านจอแขะ ต่อมาจึงได้เปลี่ยนชื่อหมู่บ้านเป็น บ้านขุนห้วยช่องแคบ โดยมีประชากรเป็นชาวปกาเกอะญอ ปัจจุบันมีนายบุญเลิศ พงพนาพาเจริญ เป็นผู้ใหญ่บ้าน

ชุมชนบ้านขุนห้วยช่องแคบ (หมู่ที่ 3) ตั้งอยู่ในพื้นที่ตำบลช่องแคบ อำเภอพบพระ จังหวัดตาก  เป็นหมู่บ้านที่มีภูเขาล้อมรอบสลับซับซ้อนติดเขตแดนเมียนมา อยู่ทางทิศตะวันตกของอำเภอพบพระมีแม่น้ำเมยไหลผ่านเส้นเขตแดนไทย-พม่า โดยทั่วไปในฤดูหนาวจะมีอากาศเย็นมาก มีหมอกหนาทึบ เหมาะสำหรับการเพาะปลูกพืชไร่ โดยมีที่ตั้งดังนี้

• ทิศเหนือ ติดกับ บ้านห้วยหมี ตำบลมหาวัน อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
• ทิศใต้ ติดกับ บ้านช่องแคบ หมู่ที่ 1 ตำบลช่องแคบ อำเภอพบพระ จังหวัดตาก
• ทิศตะวันตก ติดกับ ประเทศเมียนมา
• ทิศตะวันออก ติดกับ บ้านซอโอ หมู่ที่ 2 ตำบลช่องแคบ อำเภอพบพระ จังหวัดตาก

มีหอกระจายข่าวประจำหมู่บ้าน 1 แห่ง ด้านโครงสร้างพื้นฐานและสาธารณูปโภค มีถนนสายหลักคอนกรีตเสริมเหล็ก ถนนลาดยาง และถนนลูกรังใช้ในการติดต่อกับต่างหมู่บ้าน 

จำนวนประชากรทั้งหมด 2,015 คน แบ่งเป็นประชากรชาย จำนวน 1,053 คน และประชากรหญิง จำนวน 962 คน มีทั้งหมด 214 ครัวเรือน 

อาชีพหลักคือ เกษตรกรรม ทำนา และทำไร่ อาชีพรองคือ รับจ้างทั่วไป มีแหล่งธุรกิจในหมู่บ้านคือ ร้านค้า 4 แห่ง ประชาชนมีรายได้เฉลี่ย 50,000 บาท/ครัวเรือน/ปี และครัวเรือนมีรายจ่ายมากกว่ารายรับ 68 ครัวเรือน คิดเป็นร้อยละ 45.94 ของครัวเรือนทั้งหมด

ในช่วงต้นปีชาวบ้านจะเริ่มเข้าสู่กระบวนการ "เตรียมไร่หมุนเวียน" ซึ่งเป็นระบบเกษตรกรรมที่เคารพต่อระบบนิเวศและการฟื้นฟูของธรรมชาติ การเลือกพื้นที่ใหม่จะกระทำอย่างรอบคอบ โดยต้องได้รับการยินยอมจากผู้อาวุโสของหมู่บ้าน และทำพิธีกรรมเซ่นไหว้เจ้าป่าเจ้าเขาเพื่อขออนุญาตเปิดไร่ ช่วงนี้ยังเป็นเวลาที่จะมีการรวมญาติ รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ในช่วงเทศกาลสงกรานต์ โดยชาวกะเหรี่ยงจะผสมผสานพิธีกรรมพุทธศาสนาแบบไทยกับความเชื่อดั้งเดิม เช่น การรำลึกถึงวิญญาณบรรพบุรุษและการฟื้นความสัมพันธ์ในชุมชนผ่านพิธี "ผูกข้อมือ" ที่ช่วยเสริมสิริมงคลแก่ชีวิต

ฤดูปลูกและร่วมแรงร่วมใจ (เดือนพฤษภาคม)

เมื่อฝนเริ่มตก จะเริ่มเข้าสู่ช่วง "พิธีปลูกข้าว" พิธีกรรมนี้แสดงถึงความเชื่อว่าข้าวมี "วิญญาณ" ที่ต้องเคารพบูชา ไม่ใช่เพียงวัตถุเพื่อบริโภค ต่อจากนั้นจะเป็นช่วงของการ "ลงแขกปลูกข้าว" ซึ่งเป็นวัฒนธรรมร่วมแรงร่วมใจ โดยแต่ละครอบครัวจะผลัดกันช่วยกันปลูกข้าวในไร่ของกันและกัน 

ฤดูเก็บเกี่ยวและขอบคุณธรรมชาติ (เดือนตุลาคม)

เมื่อข้าวเริ่มสุกเต็มที่ ชุมชนจะจัด "พิธีเก็บเกี่ยว" โดยเริ่มจากการ "เรียกขวัญข้าว" ซึ่งเป็นพิธีที่เชื่อว่าเมื่อข้าวถูกเก็บมาแล้ว วิญญาณของข้าวจะต้องได้รับการเชื้อเชิญให้อยู่ต่อในยุ้งฉาง หลังจากเก็บเกี่ยวเสร็จ จะมีการทำบุญให้บรรพบุรุษ และ "พิธีขอบคุณธรรมชาติ" โดยจะนำอาหาร พืชผัก และข้าวใหม่มาเซ่นไหว้เจ้าไร่ เจ้านา รวมถึงขอขมาต่อเจ้าป่าเจ้าที่

บ้านขุนห้วยช่องแคบตั้งอยู่ในพื้นที่ภูเขา มีป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์ เป็นที่มาของแหล่งน้ำ พืชอาหาร และสมุนไพรธรรมชาติ ป่าชุมชนที่ชาวบ้านร่วมกันดูแลไม่เพียงแต่เป็นแหล่งทรัพยากร แต่ยังเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจและเป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรมที่สืบทอดกันมา เช่น การเซ่นไหว้เจ้าป่าเจ้าเขา และพิธีขอขมาธรรมชาติก่อนการใช้ทรัพยากร นอกจากนี้ลำห้วยในหมู่บ้านยังมีบทบาทสำคัญในการหล่อเลี้ยงไร่นา ชีวิตความเป็นอยู่ และระบบเกษตรกรรมแบบไร่หมุนเวียนของชุมชน

ภาษาที่ใช้คือ ภาษาปกาเกอะญอ เป็นภาษาที่สื่อสารในชุมชน

น้ำตกปากากะญอ (ปกาเกอะญอ)  ตั้งอยู่ในพื้นที่บ้านขุนห้วยช่องแคบ ตำบลช่องแคบ อำเภอพบพระ อยู่ในพื้นที่ปลูกป่าบ้านช่องแคบ มีระยะทางห่างจาก บ้านช่องแคบ อำเภอพบพระ เพียง 5กิโลเมตร และห่างจากทางถนนหลักประมาณ 500 เมตร 

กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย. (2568). สถิติจำนวนประชากร. https://stat.bora.dopa.go.th/stat/statnew/

สมฤทัย สงเคราะห์. (2564 ). การปรับตัวในสถานการณ์การแพร่ระบาดโรคโควิด-19 ระลอกที่ 3 ของชาติพันธุ์กระเหรี่ยง ชุมชนบ้านขุนห้วยช่องแคบ ตำบลช่องแคบ อำเภอพบพระ จังหวัดตาก. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ. (2568). บทเรียนโครงการชุมชนน่าอยู่: โมเดล รพ.สต.บ้านช่องแคบ พื้นที่บ้านขุนห้วยช่องแคบ ม.3 จ.ตาก. https://opengrant.thaihealth.or.th/

องค์การบริหารส่วนตำบลช่องแคบ. (ม.ป.ป.). ประวัติความเป็นมา. https://www.chongkab.go.th/