โครงการพระราชดำริ

สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี เมื่อครั้งยังดำรงพระอิสริยยศเป็น สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี ได้ทรงมีความห่วงใยต่อชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนตามแนวชายแดน โดยเฉพาะพื้นที่ติดต่อกับประเทศกัมพูชา ซึ่งมักจะได้รับผลกระทบจากสถานการณ์สู้รบในประเทศกัมพูชา ได้เสด็จเยี่ยมราษฎรและมีพระราชดำริในการฟื้นฟูและพัฒนาคุณภาพชีวิต เพื่อยกระดับความเป็นอยู่ของราษฎรให้ดีขึ้น โดยจัดทำโครงการเรียกว่า "โครงการทับทิมสยาม" มียุทธศาสตร์ในการดำเนินงาน 3 ด้าน คือ เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม

ความเป็นมาของโครงการ

หมู่บ้านทับทิมสยาม 05 ตั้งอยู่หมู่ที่ 10 ตำบลคลองไก่เถื่อน อำเภอคลองหาด จังหวัดสระแก้ว เดิมพื้นที่บริเวณนี้เป็นป่าสมบูรณ์ ต่อมามีชาวกัมพูชาอพยพเข้ามาอยู่อาศัยตามแนวเขาตาง๊อกในระหว่างที่ยังเกิดการสู้รบในกัมพูชาและได้ถอนตัวกลับไปเมื่อเหตุการณ์สงบลง ต่อมาองค์ประธานสถาบันวิจัยจุฬาภรณ์ได้ทรงให้จัดตั้งหมู่บ้านเมื่อวันที่ 15 เมษายน พ.ศ. 2537 เพื่อเป็นหมู่บ้านตัวอย่างในการนำผลการทดลองค้นคว้าสาธิตในด้านการเกษตร และส่งเสริมอาชีพ ขยายผลไปยังหมู่บ้านอื่น ๆ ในบริเวณใกล้เคียงต่อไป การดำเนินงานโครงการได้จัดตั้งหมู่บ้าน จำนวน 150 หลังคาเรือน โดยแต่ละครอบครัวได้รับมอบพื้นที่อยู่อาศัยพร้อมบ้านพัก จำนวน 1 หลัง ในเนื้อที่ 1 ไร่ และพื้นที่ทำกิน 10 ไร่ นอกจากนี้ยังมีพื้นที่เกษตรส่วนกลางและพื้นที่แหล่งน้ำปัจจุบันราษฎรในหมู่บ้านมีรายได้เลี้ยงชีพจากการประกอบอาชีพด้านการปลูกไม้ผล พืชไร่ชนิดต่าง ๆ

วัตถุประสงค์ของโครงการ

1. เพื่อรักษาความมั่นคงของประเทศ โดยยกระดับคุณภาพชีวิตของราษฎรที่อยู่ในพื้นที่โครงการ ทั้งทางเศรษฐกิจ สังคมและจิตวิทยา
2. เพื่อเป็นศูนย์กลางในการดำเนินการให้ความช่วยเหลือ การศึกษาและพัฒนาพื้นที่หมู่บ้านชายแดนไทย-กัมพูชา
3. เพื่อสนับสนุนอาชีพ สร้างแรงงานและรายได้ให้กับเกษตรกรอย่างยั่งยืน 

ที่ตั้งพื้นที่โครงการ

ตั้งอยู่หมู่ที่ 10 ตำบลคลองไก่เถื่อน อำเภอคลองหาด มีพื้นที่ประมาณ 9,960 ไร่ มีแนวเขตติดต่อกับประเทศกัมพูชา โดยมีคลองน้ำใสเป็นเขตแดนกั้นระหว่างไทย-กัมพูชา พื้นที่โครงการเดิมเป็นที่ตั้งศูนย์อพยพของผู้ลี้ภัยจากประเทศกัมพูชา (ศูนย์อพยพที่ 8) จัดตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2536 (จังหวัดสระแก้ว, ออนไลน์)

มีพื้นที่ประมาณ 9,960 ไร่ มีแนวเขตติดต่อกับประเทศกัมพูชา โดยมีคลองน้ำใสเป็นเขตแดนกั้นระหว่างไทย-กัมพูชา มีอาณาเขตติดต่อดังนี้

• ทิศเหนือ ติดกับ บ้านเขาช่องแคบ
• ทิศใต้ ติดกับ เขาตาง๊อก
• ทิศตะวันตก ติดกับ เขาตาง๊อก
• ทิศตะวันออก ติดกับ ประเทศกัมพูชา

จากข้อมูลสถิติประชากร กรมการปกครองกระทรวงมหาดไทย (กุมภาพันธ์ 2568) บ้านทับทิมสยามประชากร 878 คน แบ่งเป็นชาย 443 คน หญิง จำนวน 435 คน 

การปลูกสมุนไพร : เป็นอาชีพหลักของคนในหมู่บ้าน โดยปลูกสมุนไพร เช่น ขมิ้น ฟ้าทะลายโจร รางจืด และไพล เป็นต้น ซึ่งใช้ระยะเวลาเก็บเกี่ยวสั้น ปัจจุบันมีการแปรรูปผลิตภัณฑ์ในกระบวนการผลิตสมุนไพรแบบครบวงจร จากนั้นส่งต่อผลิตภัณฑ์สมุนไพรอบแห้งให้แก่โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร จังหวัดปราจีนบุรี และโรงพยาบาลวังน้ำเย็น จังหวัดสระแก้ว เพื่อนำไปผลิตเป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพรต่อไป นอกจากนั้นโครงการฯ ได้มีการพัฒนาการแปรรูปสมุนไพรเป็นผลิตภัณฑ์หลากหลายรูปแบบ อาทิ ยาดมสมุนไพร ยาหม่องสมุนไพร เครื่องดื่มสมุนไพร สมุนไพรขัดผิว สมุนไพรแช่มือ-เท้า และลูกประคบสมุนไพร เป็นต้น ภายใต้แบรนด์สมุนไพร "Siam Herb" แบรนด์ที่มีเอกลักษณ์โดดเด่นในเรื่องของการใช้สมุนไพรไทยเป็นส่วนผสมหลัก โดยกลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรูปสมุนไพรทับทิมสยาม 05 อ.คลองหาด จ.สระแก้ว อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของสำนักกิจกรรมพิเศษ สถาบันวิจัยจุฬาภรณ์

วิสาหกิจชุมชนเป็นแหล่งเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง มีโครงการอ่างเก็บน้ำทับทิมสยาม 05 อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ศูนย์การเรียนรู้รัฐวิสาหกิจชุมชน โครงการโรงอบแห้งพลังแสงอาทิตย์สำหรับวิสาหกิจชุมชนแปรรูปสมุนไพรทับทิมสยาม 05 โครงการศึกษาและพัฒนาสมุนไพรเพื่อการวิจัย ซึ่งในชุมชนนี้มีการรวมกลุ่มผู้ปลูกสมุนไพรบ้านทับทิมสยาม 05 ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2543 โดยมีสมาชิกแรกเริ่มทั้งหมด 26 คน ซึ่งทางสถาบันวิจัยจุฬาภรณ์ได้เข้ามาอบรมให้ความรู้แก่สมาชิกด้านกระบวนการปลูกและการแปรรูปสมุนไพร รวมทั้งจัดสรรพื้นที่เพื่อปลูกสมุนไพร เช่น ไพล ขมิ้นชัน ฟ้าทะลายโจร รางจืด ดอกคําฝอย อัญชันและฝาง เป็นต้น ส่งเสริมให้คนในชุมชนปลูกสมุนไพรเพื่อนำผลิตผลไปจำหน่ายให้กับกลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรูปสมุนไพรทับทิมสยาม 05 นำไปแปรรูปเป็นสมุนไพรอบแห้งหรือสมุนไพรตากแห้ง รวมทั้งนำไปทําเป็นผลิตภัณฑ์ชุมชน เช่น ลูกประคบ น้ำมันไพลเครื่องดื่มจากสมุนไพร สบู่ ยาหม่องไพล เสลดพังพอน อีกส่วนหนึ่งนำสมุนไพรแห้งไปบรรจุภัณฑ์ส่งให้กับ กลุ่มผู้บริโภคหรือผู้ใช้ของกลุ่ม เช่น โรงพยาบาลแพทย์แผนไทยวังน้ำเย็น และโรงพยาบาลอภัยภูเบศร

และในปี 2566 ได้รับรางวัลชมเชยในกลุ่มวิสาหกิจชุมชนที่มีการดําเนินงานดีเด่น ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความสําเร็จในการพัฒนาธุรกิจสมุนไพรที่ตอบโจทย์ตลาดทั้งในและต่างประเทศ ระยะเวลาการพัฒนาของกลุ่มจนถึงปัจจุบันรวม 11 ปี ผลิตภัณฑ์เริ่มต้นคือ ลูกประคบ สมุนไพรแห้ง สบู่ ผลิตภัณฑ์เด่นของกลุ่มที่สามารถสร้างรายได้หลักคือ ชาสมุนไพร เช่น สมุนไพรแห้งดอกเก๊กฮวยเริ่มแรกเริ่มทดลองปลูก 2 สายพันธุ์เก็กฮวย คือ พันธุ์ดอกขาว กับพันธุ์ดอกเหลือง ซึ่งเป็นพืชเมืองหนาว ออกดอกปีละครั้ง ผลสรุปสายพันธุ์ที่ได้ คือ "พันธุ์ดอกเหลือง" ซึ่งมีความเหมาะกับสภาพภูมิอากาศในพื้นที่มากกว่า ดังนั้นสภาพอากาศจึงมีความสําคัญมากสำหรับต้นเก็กฮวย (สัญลักษณ์หรือสีประจำกลุ่มวิสาหกิจคือสีเขียว และมีตราสัญลักษณ์เป็นของตนเอง)

การเก็บของป่า : ชาวบ้านออกไปเก็บยอดหวายอ่อน หอยหอม และผักหนามจากป่า เพื่อบริโภคและจำหน่ายในตลาดชายแดน เช่น ตลาดศรีเพ็ญ

กิจกรรมท่องเที่ยวเชิงเกษตร : ทุ่งเก๊กฮวยทับทิมสยาม 05 ทางองค์การบริหารส่วนจังหวัดสระแก้ว ได้มีการส่งเสริมให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวมาตั้งปี พ.ศ. 2561 และนำดอกเก๊กฮวยมาแปรรูปเป็นชาสมุนไพรสร้างรายได้อีกทางหนึ่งให้กับคนในชุมชน พร้อมกับได้เข้ามาส่งเสริมฤดูกาลท่องเที่ยวทุ่งเก๊กฮวย โดยให้ชุมชนมีส่วนร่วมและให้ความสำคัญกับการท่องเที่ยว 

วิถีชีวิตของชาวบ้านในชุมชนบ้านทับทิมสยาม 05 เป็นการผสมผสานระหว่างการเกษตร สมุนไพร การเก็บของป่า และการแปรรูปผลิตผล ซึ่งทั้งหมดนี้จะหมุนเวียนตามฤดูกาลและสภาพแวดล้อมตามธรรมชาติ นอกจากนี้ ชุมชนยังมีการส่งเสริมอาชีพและการแลกเปลี่ยนความรู้ผ่านโครงการต่าง ๆ จากหน่วยงานรัฐ รวมทั้งการร่วมมือกันในกิจกรรมทางสังคมและประเพณี เพื่อรักษาวัฒนธรรมและสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชนอย่างยั่งยืน

1.พระครูสันติวรชัย (พรชัย อุปสโม) เจ้าอาวาสวัดทับทิมสยาม 05 พระครูสัญญาบัตรเจ้าอาวาสวัดราษฎร์ชั้นโท (จร.ชท.)

หมู่บ้านเป็นหมู่บ้านตามโครงการทับทิมสยาม 05 อันเนื่องมาจากพระราชดำริ พระราชดำริในพระองค์สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี ผลการดำเนินงานตามโครงการ มีดังนี้

1. การส่งเสริมเกษตรกรปลูกหน่อไม้อินทรีย์ การฝึกอาชีพให้แก่ราษฎร
2. การจัดทำแปลงหญ้าสาธิต และการสนับสนุนเสบียงสัตว์
3. ดำเนินการปลูกป่า จำนวน 6,000 ไร่ ตลอดจนการบำรุงรักษาป่าในพื้นที่โครงการ
4. การพัฒนาแหล่งน้ำเพื่อการเกษตร เช่น การจัดสร้างฝายเก็บกักน้ำ และอ่างเก็บน้ำแก้มลิง

โครงการสมุนไพรพัฒนาเพื่อการวิจัย หมู่บ้านทับทิมสยาม 05 ได้รับการสนับสนุนจากสถาบันวิจัยจุฬาภรณ์ในการจัดตั้งโครงการศึกษาและพัฒนาสมุนไพรเพื่อการวิจัย โดยมีการปลูกสมุนไพรอินทรีย์คุณภาพดี เช่น ขมิ้น ไพร และสมุนไพรอื่น ๆ ซึ่งได้รับการรับรองมาตรฐานเกษตรปลอดภัย (GAP) และมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ ผลิตภัณฑ์สมุนไพรที่ได้จากโครงการนี้ เช่น ยาดมสมุนไพร ยาหม่องสมุนไพร เครื่องดื่มสมุนไพร และลูกประคบสมุนไพร ภายใต้แบรนด์ "Siam Herb" ได้รับการส่งต่อให้แก่โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร จังหวัดปราจีนบุรี และโรงพยาบาลวังน้ำเย็น จังหวัดสระแก้ว 

ใช้ภาษาอีสานเป็นภาษาหลักในการสื่อสารในชุมชน

ด้านการศึกษา:

เด็กและเยาวชนในชุมชนมีโอกาสได้รับการศึกษาในระดับพื้นฐาน โดยจัดให้มีการฝึกอบรมและส่งเสริมทักษะต่าง ๆ เช่น การตลาดออนไลน์ การพัฒนาฝีมือแรงงาน การเข้าถึงทรัพยากรทางการศึกษาอย่างครบถ้วน รวมถึงโอกาสในการพัฒนาศักยภาพของเยาวชนในพื้นที่ห่างไกล ชุมชนและโรงเรียนร่วมกันจัดกิจกรรมและส่งเสริมการเรียนรู้ตลอดชีวิต

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

ชุมชนยังคงมีทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ แต่มีการใช้ทรัพยากรอย่างระมัดระวัง มีการนำแนวคิดเกษตรอินทรีย์และการใช้พลังงานทดแทนเข้ามาใช้ในชุมชน เช่น การใช้โรงอบแห้งพลังงานแสงอาทิตย์ ชุมชนร่วมมือกับหน่วยงานภาครัฐและเอกชนในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและส่งเสริมการใช้พลังงานสะอาด

วัดทับทิมสยาม 05

วัดทับทิมสยาม 05 หมู่ที่ 10 ตำบลคลองไก่เถื่อน อำเภอคลองหาด จังหวัดสระแก้ว ตั้งอยู่ในโครงการหมู่บ้านทับทิมสยาม ที่สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2536 เป็นเขตนิคมสหกรณ์ มีสมาชิก 155 หลังคาเรือน มีจำนวนประชากรประมาณ 840 คน ได้รับการจัดสรรที่ดินครอบครัวละ 1 ไร่ และที่ทำกินครอบครัวละ 10 ไร่ นอกจากนี้ ภายในนิคมแห่งนี้ ยังมีโรงเรียน และสถานีอนามัยอยู่ภายในโครงการด้วย (ต่อมาเปลี่ยนเป็นโรงพยาบาลสุขภาพตำบล) เดิมเป็นสำนักสงฆ์ มีพระสงฆ์ผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนมาบำเพ็ญเพียรและประกอบศาสนกิจอยู่เสมอ

ต่อมา นายวิทยา เนียมคำ ได้ดำเนินการขออนุญาตสร้างวัดจากสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ และได้รับการอนุญาตให้สร้างวัด ตามข้อ 3 แห่งกฎกระทรวง ฉบับที่ 1 (พ.ศ. 2507) ตามความในพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 เมื่อวันที่ 21 มกราคม 2557 จากนั้นเป็นเวลา 1 ปี สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติจึงมีประกาศตั้ง "วัดทับทิมสยาม 05" เป็นวัดขึ้น ตามข้อ 4 แห่งกฎกระทรวง ฉบับที่ 1 (พ.ศ. 2507) ตามความในพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 ณ วันที่ 9 มีนาคม 2558

วัดทับทิมสยาม 05 เป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวบ้านในโครงการหมู่บ้านทับทิมสยาม และชาวบ้านตำบลคลองไก่เถื่อน เป็นที่จัดกิจกรรมของชุมชนดังกล่าว ได้แก่ กิจกรรมในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา นอกจากนี้ยังใช้เป็นสถานที่จัดกิจกรรมส่วนกลางภายในโครงการฯ ได้แก่ กิจกรรมของโรงเรียน และกิจกรรมของโรงพยาบาลสุขภาพตำบล และกิจกรรมอื่น ๆ ประจำท้องถิ่น

ปัจจุบันยังขาดอุโบสถในการประกอบพิธีสังฆกรรมตามพระวินัย สวดปาฏิโมกข์ และประกอบศาสนกิจอื่น ๆ จึงจำเป็นต้องใช้อุโบสถของวัดในจังหวัดปราจีนบุรี ซึ่งห่างจากวัดทับทิมสยาม 05 ประมาณ 200 กิโลเมตร ในการประกอบพิธีสังฆกรรม เนื่องจากวัดในสังกัดคณะสงฆ์ธรรมยุติในจังหวัดสระแก้วมีเพียง 7 วัดเท่านั้น (มูลนิธิชัยพัฒนา, ออนไลน์)

กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย. (2568). สถิติจำนวนประชากร. https://stat.bora.dopa.go.th/stat/statnew/

สำนักงานจังหวัดสระแก้ว. (ม.ป.ป.). โครงการทับทิมสยาม. https://www.sakaeo.go.th/royalproject/tubtim05.html

มูลนิธิชัยพัฒนา. (ม.ป.ป.). วัดทับทิมสยาม 05. https://www.chaipat.or.th/publication/

ศิรินันท์ ล้อทวีทรัย์. (2567). การพัฒนาสื่อสิ่งพิมพ์รูปแบบอินโฟกราฟิกสําหรับการประชาสัมพันธ์วิสาหกิจชุมชนกลุ่มแปรรูปสมุนไพรทับทิมสยาม 05 ตําบลคลองไก่เถื่อน อําเภอคลองหาด จังหวัดสระแก้ว. ภาคนิพนธ์. มหาวิทยาลัยศรีนคริทรวิโรฒ.

สถาบันวิจัยจุฬาภรณ์. (17 มกราคม 2566). โครงการศึกษาและพัฒนาสมุนไพรเพื่อการวิจัย หมู่บ้านทับทิมสยาม 05. https://www.cri.or.th/th/

สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ. (2568). โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ โครงการทับทิมสยาม 05 อันเนื่องมาจากพระราชดำริ. https://projects.rdpb.go.th/projects/

องค์การบริหารส่วนตำบลคลองไก่เถื่อน. (2568). สภาพทั่วไป. https://www.khlongkaithuean.go.th/home

ThaiPBS. (26 ธันวาคม 2565). วิถีคนบ้านทับทิมสยาม 05 ต.คลองไก่เถื่อน อ.คลองหาด จ.สระแก้ว. ThaiPBS. https://www.thaipbs.or.th/program/TheConnect/

TNNThailand. (19 มกราคม 2568). อบจ.สระแก้ว เปิดฤดูกาลท่องเที่ยวทุ่งเก๊กฮวยทับทิมสยาม 05. TNN. https://www.tnnthailand.com/lifestyle/