ในอดีตพื้นที่หมู่บ้านขุนห้วยส้มป่อยเป็นพื้นที่ป่าที่มีความอุดมสมบูรณ์ และเป็นพื้นที่ที่พบต้นส้มป่อยจำนวนมาก มีลักษณะเป็นพื้นที่ราบเหมาะแก่การเพาะปลูก อีกทั้งยังมีแหล่งน้ำที่อุดมสมบูรณ์ ชาวบ้านจึงอพยพเข้ามาอยู่เพื่อทำไร่ ทำสวน โดยบ้านขุนห้วยส้มป่อยตั้งหมู่บ้านครั้งแรกมีประชากรประมาณ 30 ครอบครัว ส่วนใหญ่ย้ายมาจากบ้านอุมยอม หมู่ 6 ตำบลแม่ท้อ อำเภอเมือง จังหวัดตาก และย้ายมาจากทางภาคเหนือตอนบน จังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย และแม่ฮ่องสอน การตั้งบ้านเรือนหลังแรกของหมู่บ้านส้มป่อย คือนายจะก๊ะ ตาประยูร (เสียชีวิตแล้ว) พร้อมกับนายจะตู ตาประยูร ปัจจุบัน นายจะหา ส้มป่อยหลวง ปัจจุบันยังมีชีวิตอยู่และเคยดำรงตำแหน่งปู่จารย์หมู่บ้าน ต่อมาด้วยอายุที่มากขึ้นจึงไม่สะดวกในการทำหน้าที่ และได้ยกตำแหน่งปู่จารย์หมู่บ้านให้ นายจะยู โชคบริการ เป็นปู่จารย์ของหมู่บ้านขุนห้วยส้มป่อย (คนปัจจุบัน) 

หมู่บ้านขุนห้วยส้มป่อย หมู่ที่ 5 ตำบลด่านแม่ละเมา อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก เป็นหมู่บ้านที่มีภูเขาล้อมรอบหมู่บ้านโดยมีพื้นที่หมู่บ้านรวม 150 ไร่ พื้นที่ป่าชุมชนจำนวน 30 ไร่ พื้นที่การเกษตรกรรม จำนวน 80 ไร่ ที่อยู่อาศัย 30 ไร่ ชุมชนบ้านส้มป่อยอยู่ในเขตพื้นที่ของศูนย์พัฒนาสงเคราะห์ชาวเขา หน่วยที่ 16 จังหวัดตาก บ้านขุนห้วยส้มป่อยตั้งอยู่ทางทิศใต้ของที่ว่าการอำเภอแม่สอด ระยะทาง 60 กิโลเมตร ห่างจากศาลากลางจังหวัด เป็นระยะทาง 36 กิโลเมตรและมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ หมู่ 8 ห้วยปลาหลด ตำบลด่านแม่ละเมา อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
• ทิศใต้ ติดต่อกับ หมู่ 7 ธงชัย ตำบลด่านแม่ละเมา อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ หมู่ 6 อุมยอม ตำบลแม่ท้อ อำเภอเมืองตาก จังหวัดตาก
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ หมู่ 1 ห้วยยะอุ ตำบลด่านแม่ละเมา อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก

ลักษณะภูมิอากาศ หมู่บ้านขุนห้วยส้มป่อย มีลักษณะภูมิอากาศตลอดทั้งปี แบ่งเป็น 3 ฤดู

• ฤดูร้อน เริ่มต้นตั้งแต่ ก.พ.-พ.ค.
• ฤดูฝน เริ่มต้นตั้งแต่ มิ.ย.-ต.ค.
• ฤดูหนาว เริ่มต้นตั้งแต่ ต.ค.-ก.พ.

ข้อมูลประชากรจากสำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง พ.ศ. 2568 พบว่า หมู่ที่ 5 บ้านขุนห้วยส้มป่อย มีประชากรที่เป็นคนไทยจำนวน 894 คน แบ่งเป็นชาย 447 คน และหญิง 447 คน โดยมีประชากรที่ไม่ใช่คนไทย จำนวนทั้งหมด 5 คน แบ่งเป็นชาย 2 คน และหญิง 3 คน จำนวนประชากรทั้งหมดมี 899 คน ภายในชุมชนมีจำนวนบ้านทั้งหมด 305 หลัง

อาชีพหลัก ประกอบอาชีพการเกษตร เช่น ปลูกข้าวและข้าวโพด ซึ่งเป็นอาชีพที่ทำกันทุกครัวเรือน และบางครอบครัวมีพื้นที่เพาะปลูกหลายแห่ง จึงมีการทำเกษตรกรรม ปลูกพืชผักสวนครัวไว้จำหน่ายตามฤดูกาล

ปฏิทินชุมชนวัฒนธรรมรอบปีของลาหู่ (LAHU)

1.นางนะฟะ ส้มป่อยหลวง หมอสมุนไพร

2.นางนะหา คีรีมาศอภิบาล หมอสมุนไพร

3.นางนะอือ รักษ์กล้วยไม้ หมอตำแย

4.นางนะแฮ พนาโยธิน หมอตำแย

5.นายจะลา ชัยกวินวงศ์ ช่างตีเหล็ก

6.นายจะฟะ จะลาหลวง ช่างตีเหล็ก

7.นายจะบู คีรีจรูณ ช่างตีเหล็ก

8.นายจะป๊า โชคนิรันดร์ ช่างตีเหล็ก

ทุนวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น การประกอบพิธีกรรมของชาวลาหู่ส่วนใหญ่ มีความเชื่อมโยงกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม การประกอบพิธีกรรมลาหู่จะต้องขอขมาต่อแม่ธรณีและแม่โพสพเพื่อแสดงความเคารพและนับถือ และสิ่งสำคัญในการประกอบพิธี จะใช้วัสดุและอุปกรณ์จากธรรมชาติ

ภาษาที่ใช้ติดต่อราชการ ภาษาไทย

ภาษาที่ใช้ท้องถิ่น ภาษาลาหู่ ภาษาเหนือ และภาษาพม่า ในบางพื้นที่หรือเฉพาะกลุ่ม

กรมการปกครอง. (2568). ระบบสถิติการลงทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 30 พฤษภาคม 2568. จาก https://stat.bora.dopa.go.th

พรพรรณ ตาประยูร. (2557). ปฏิทินประเพณีวัฒนธรรมรอบปีของชาติพันธุ์ลาหู่ (LAHU) : กรณีศึกษาชุมชนบ้านส้มป่อย ตำบลด่านแม่ละเมาะ อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

องค์การบริหารส่วนตำบลด่านแม่ละเมา. (ม.ป.ป.) ภาพถ้ำเสือ. สืบค้นเมื่อ 30 พฤษภาคม 2568. จาก https://www.danmaelamao.go.th/