
อนุรักษ์วัฒนธรรมปกาเกอญอและมีวิถีชีวิตอยู่กับธรรมชาติอย่างยั่งยืน
บ้านแม่แพม หมู่ที่ 8 ตำบลเมืองแหง อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นชุมชนของกลุ่มชาติพันธุ์ปกาเกอะญอ จุดเริ่มต้นของหมู่บ้านนี้เกิดจากกลุ่มคนที่เคยทำงานเกี่ยวกับการชักลากไม้ในช่วงสัมปทานป่าไม้ ซึ่งต่อมาได้เลือกตั้งถิ่นฐานอยู่ในพื้นที่และรวมตัวกันเป็นชุมชนถาวร ผู้คนในชุมชนส่วนใหญ่สืบเชื้อสายจากกลุ่มที่อพยพเข้ามาจากบริเวณชายแดนไทย-เมียนมา เพื่อหาความมั่นคงและพื้นที่ทำกินใหม่ พวกเขานำภูมิปัญญาดั้งเดิมด้านการทำเกษตร เช่น การทำไร่หมุนเวียน และการอยู่ร่วมกับธรรมชาติมาใช้ในการดำเนินชีวิต
ชุมชนบ้านแม่แพมตั้งอยู่ในพื้นที่ภูเขาสูง หมู่ที่ 8 ตำบลเมืองแหง อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่
- ทิศเหนือ ติดกับ ตำบลทุ้งข้าวพวง อ.เชียงดาว
- ทิศใต้ ติดกับ บ้านป่าไผ่
- ทิศตะวันออก ติดกับ หมู่บ้านปางควาย
- ทิศตะวันตก ติดกับ บ้านกองลม
ลักษณะพื้นที่ทางกายภาพ พื้นที่เป็นภูเขาสูงสลับเนินลาดชัน ส่วนใหญ่ปกคลุมด้วยป่าธรรมชาติ พื้นที่บางส่วนได้พัฒนาเป็นที่อยู่อาศัยและพื้นที่เกษตรกรรม เช่น ไร่หมุนเวียนและสวนพืชพื้นเมือง มีลำห้วยแม่แพมไหลผ่านกลางหมู่บ้าน เป็นแหล่งน้ำหลักสำหรับอุปโภคบริโภคของชาวบ้าน และยังมีป่าชุมชนที่ชาวบ้านร่วมกันดูแลเพื่อใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน
ลักษณะภูมิอากาศ มีอากาศเย็นสบายในฤดูหนาว และมีฝนตกชุกในฤดูฝน ช่วงฤดูร้อนอุณหภูมิจะสูงเฉลี่ยประมาณ 30-35 องศาเซลเซียส เนื่องจากเป็นพื้นที่สูงและอยู่ใกล้ป่าต้นน้ำจึงมีความชุ่มชื้นตลอดทั้งปี อากาศโดยรวมเหมาะแก่การเพาะปลูกพืชเขตหนาว
จำนวนครัวเรือน : 108 ครัวเรือน
จำนวนประชากร : ประมาณ 396 คน
กลุ่มชาติพันธุ์ปกาเกอะญอ : ประมาณ 95% ของประชากรทั้งหมด
คนไทยพื้นราบ กลุ่มชาติพันธุ์อื่น : ประมาณร้อยละ 5 (เจ้าหน้าที่รัฐ ครู หรือผู้ย้ายถิ่นมาตั้งถิ่นฐานภายหลัง)
ระบบเครือญาติ : ส่วนใหญ่เป็นระบบครอบครัวขยายที่อยู่ร่วมกันหลายรุ่น เช่น ปู่ ย่า พ่อ แม่ และลูกหลานในบ้านเดียวกัน มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดและพึ่งพาอาศัยกันในชีวิตประจำวัน
ปกาเกอะญอชาวบ้านแม่แพมมีการรวมกลุ่มในรูปแบบกลุ่มเกษตร กลุ่มป่าชุมชน กลุ่มทอผ้า กลุ่มเยาวชน และกลุ่มผู้นำชุมชนเพื่อจัดกิจกรรมทางวัฒนธรรม เช่น พิธีมัดมือและกิจกรรมปีใหม่กะเหรี่ยง
วิถีชีวิตประจำวัน: ชาวบ้านแม่แพมส่วนใหญ่ตื่นแต่เช้าเพื่อทำไร่ ทำสวน เลี้ยงสัตว์ และเตรียมอาหาร ครอบครัวมักอยู่ร่วมกันหลายรุ่นแบบครอบครัวขยาย เวลาว่างใช้ทำกิจกรรมชุมชน เช่น ทอผ้า จักสาน เย็บผ้าพื้นเมือง หรือร่วมแรงงานในหมู่บ้าน วิถีชีวิตเรียบง่าย พึ่งพาธรรมชาติ และช่วยเหลือกันในชุมชน
- มกราคม-กุมภาพันธ์ : พิธีปีใหม่กะเหรี่ยง พิธีมัดมือ
- มีนาคม-เมษายน : เตรียมพื้นที่ทำไร่ใหม่และเผาไร่ตามประเพณี (หมุนเวียนพื้นที่)
- พฤษภาคม-กรกฎาคม : ฤดูเพาะปลูกข้าวโพด ข้าวดอย และพืชผักพื้นบ้าน
- สิงหาคม-กันยายน : การดูแลแปลงเพาะปลูก กำจัดวัชพืช
- ตุลาคม-พฤศจิกายน : เก็บเกี่ยวผลผลิต
- ธันวาคม : พักผ่อน เตรียมงานปีใหม่ จัดกิจกรรมชุมชนและทำพิธีกรรม
1.นายจอแบ๊ะ พนาพิทักษ์พงศ์ ลือซีโข่’ หรือผู้อาวุโสของชุมชนแม่แพม
2.นายคละแพ จะแคโพ เป็นผู้นำทางพิธีกรรม เป็นคุณครูสอนเรื่องพิธีกรรมให้แก่คนในชุมชน
3.นายกิลิ พะยอ มีความรู้ด้านสมุนไพร เป็นคุณครูสอนเรื่องสมุนไพรให้แก่คนในชุมชน
บ้านแม่แพมมีทุนชุมชนหลากหลายด้านที่หล่อเลี้ยงวิถีชีวิตและความมั่นคงของชุมชน ได้แก่
- ทุนมนุษย์ : มีผู้นำชุมชนที่เข้มแข็ง เช่น ผู้ใหญ่บ้าน กลุ่มเยาวชน และกลุ่มสตรีที่ทำงานร่วมกันได้ดี มีความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่น เช่น การทำไร่หมุนเวียน การทอผ้า และการจัดการป่าชุมชน
- ทุนวัฒนธรรม : มีภาษา เครื่องแต่งกาย และพิธีกรรมดั้งเดิมของชาวปกาเกอะญอ เช่น พิธีมัดมือ ปีใหม่กะเหรี่ยง การบูชาผีบ้านผีเรือน
- ทุนธรรมชาติ : มีป่าชุมชนอุดมสมบูรณ์ ลำห้วยแม่แพมที่เป็นแหล่งน้ำหลัก และพื้นที่เพาะปลูกหลากหลาย
- ทุนทางสังคม : ชาวบ้านมีความสามัคคี ช่วยเหลือเกื้อกูลกันผ่านระบบเครือญาติและกลุ่มชุมชน
- ทุนเศรษฐกิจ : พึ่งพาเกษตรกรรมพอเพียง เช่น ปลูกข้าว เลี้ยงสัตว์ และมีการขายผลผลิตบางส่วน รวมถึงการทอผ้าเป็นรายได้เสริม
- ทุนกายภาพ : มีโรงเรียนบ้านแม่แพม ศาลาชุมชน ถนนดิน ระบบไฟฟ้าบางส่วน และอ่างเก็บน้ำขนาดเล็ก
- ทุนองค์กร : มี อบต.เมืองแหง โรงเรียน อสม. และองค์กรพัฒนาต่าง ๆ เข้ามาสนับสนุนกิจกรรมและพัฒนาศักยภาพชุมชน
ชุมชนใช้ภาษาปกาเกอะญอในการสื่อสาร
- นอเม่อที ชาออร์แกนิกบ้านแม่แพม (Normertea) สินค้าบริการ ชาออร์แกนิก "บ้านแม่แพม อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่
กรมการปกครอง. (2568). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://stat.bora.dopa.go.th
MGR Online. (22 พฤษภาคม 2559). ขึ้นดอยเที่ยว "หมู่บ้านเมืองแพม" สัมผัสชีวิตดั้งเดิมชาวปกาเกอะญอ ชม "ถ้ำยาว" หินงอกหินย้อยสมบูรณ์. MGR Online. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://mgronline.com/travel/detail/
ชานนท์ อัศวานุวัตถ์. (2560). การปกครองคุ้มครองเด็กตามวัฒนธรรมปกาเกอญอ กรณีศึกษาบ้านแม่แพม ตำบลเมืองแหง อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.
ประชาไท. (20 พฤษภาคม 2552). ชุมชนบ้านแม่แพม: ชุมชนชาติพันธุ์กับสิทธิในผืนป่า. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://prachatai.com/journal/2009/05/24363
องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองแหง. (2563). ข้อมูลพื้นฐานหมู่บ้านในเขตตำบลเมืองแหง. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://www.muanghaeng.go.th
Thai PBS. (2561). ชุมชนชาติพันธุ์กับการอนุรักษ์ป่าต้นน้ำ. Thai PBS. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://www.thaipbs.or.th
TNN Online. (2566). วัฒนธรรมปีใหม่กะเหรี่ยง. TNN Online. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://www.tnnthailand.com