บ้านแสม ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ในอดีตชุมชนบ้านแสมมีลักษณะเป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ ที่มีการดำรงชีวิตแบบพึ่งพาธรรมชาติและเกษตรกรรมแบบดั้งเดิม สมาชิกในชุมชนมักรวมกลุ่มกันเป็นครอบครัวใหญ่และมีความสัมพันธ์แน่นแฟ้นผ่านเครือญาติและความเชื่อทางวัฒนธรรม

ในปัจจุบันชุมชนได้ผ่านการเปลี่ยนแปลงหลายด้าน ทั้งในเรื่องของการพัฒนาทางสังคม เศรษฐกิจ และการเข้าถึงบริการพื้นฐานต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการขยายตัวของถนนและการคมนาคมที่ทำให้ชุมชนสามารถติดต่อกับภายนอกได้สะดวกขึ้น ส่งผลให้วิถีชีวิตบางส่วนได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรมภายนอกมากขึ้น แต่ชุมชนยังคงรักษาเอกลักษณ์และวัฒนธรรมดั้งเดิมไว้

บ้านแสม ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก มีลักษณะภูมิประเทศเป็นภูเขาสูงประมาณร้อยละ 80 และความชื้นต่างระดับกัน ทำให้มีสภาพป่าที่แตกต่างกันหลายประเภท เช่น ป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา ป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง และมีที่ราบสำหรับทำการเกษตรน้อย โดยละเอียดของพื้นที่โดยรอบ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดกับ ตำบลแม่ตื่น อำเภอแม่ระมาด และ ตำบลบ้านนา อำเภอสามเงา จังหวัดตาก
• ทิศใต้ ติดกับ ตำบลท้องฟ้า อำเภอบ้านตาก และ ตำบลบ้านนา อำเภอสามเงา จังหวัดตาก
• ทิศตะวันออก ติดกับ ตำบลแม่ท้อ อำเภอเมือง จังหวัดตาก
• ทิศตะวันตก ติดกับ ตำบลพระธาตุ อำเภอแม่ระมาด ตำบลพระวอ และ ตำบลแม่กาษา อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก

พื้นที่โดยรอบมีการใช้ประโยชน์เพื่อการเกษตร เช่น การปลูกข้าวโพด ถั่ว ข้าว และการทำไร่หมุนเวียนในบางพื้นที่

ข้อมูลประชากรจากกรมการปกครอง ในปี พ.ศ. 2567 พบว่า หมู่ที่ 4 ชุมชนบ้านแสม ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก มีประชากรทั้งหมดจำนวน 2,223 คน โดยสามารถแบ่งเป็นกลุ่มคนไทยและกลุ่มที่ไม่ใช่คนไทย กลุ่มคนไทย แบ่งเป็นชาย 1,089 คน และหญิง 1,052 คน และกลุ่มที่ไม่ใช่คนไทย แบ่งเป็นชาย 52 คน และหญิง 30 คน

บ้านแสม มีโครงสร้างทางสังคมที่เข้มแข็งและเป็นระบบ ด้วยการรวมตัวกันของชาวบ้านในรูปแบบขององค์กรชุมชนและกลุ่มอาชีพต่าง ๆ ที่มีบทบาทสำคัญในการพัฒนาท้องถิ่น ทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ภายในชุมชนมีคณะกรรมการหมู่บ้านที่ทำหน้าที่บริหารจัดการกิจการชุมชน วางแผนพัฒนา ประสานงานกับหน่วยงานรัฐ และเป็นกลไกสำคัญในการแก้ไขปัญหาในระดับท้องถิ่น นอกจากนี้ยังมีอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) กลุ่มสตรี กลุ่มเยาวชน และกองทุนหมู่บ้านที่ช่วยส่งเสริมด้านสุขภาพ การเงิน และการพัฒนาศักยภาพของประชาชนในพื้นที่

ด้านอาชีพ ชาวบ้านส่วนใหญ่มีพื้นฐานทางเกษตรกรรม โดยเฉพาะการปลูกข้าวโพด ข้าว และเลี้ยงสัตว์ในระดับครัวเรือน

ในรอบปีชุมชนบ้านแสมมีวิถีชีวิตทางวัฒนธรรม และวิถีชีวิตทางเศรษฐกิจร่วมกัน 

วิถีชีวิตทางวัฒนธรรม

• เดือนมกราคม-กุมภาพันธ์ ในช่วงต้นปีนี้ ชุมชนบ้านแสมใหญ่จะเริ่มเตรียมพื้นที่ทำการเกษตรสำหรับฤดูกาลใหม่ 
• เดือนมีนาคม-เมษายน เป็นช่วงเวลาที่ชาวบ้านเริ่มลงมือปลูกพืชฤดูร้อนตามที่เตรียมดินไว้แล้ว เช่น ข้าวโพดและพืชผักต่าง ๆ ที่เป็นรายได้หลักของชุมชน นอกจากการทำเกษตรแล้ว ในช่วงนี้ยังมีเทศกาลสำคัญคือประเพณีสงกรานต์
• เดือนพฤษภาคม-มิถุนายน ช่วงนี้เป็นช่วงที่พืชได้เจริญเติบโตดี ชาวบ้านจะดูแลต้นพืชอย่างใกล้ชิด เช่น การให้น้ำ การกำจัดศัตรูพืชและแมลงที่จะมาทำลายผลผลิต เพื่อให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพดี 
• เดือนกรกฎาคม-สิงหาคม เป็นช่วงฤดูฝนที่สำคัญ ชาวบ้านจะต้องเฝ้าระวังและดูแลพืชผลอย่างใกล้ชิด เนื่องจากฝนตกชุกอาจทำให้พืชได้รับความเสียหาย 
• เดือนกันยายน-ตุลาคม เป็นช่วงเวลาที่ชาวบ้านจะเริ่มเก็บเกี่ยวผลผลิตหลัก

วิถีชีวิตทางเศรษฐกิจ

วิถีชีวิตทางเศรษฐกิจของชุมชนบ้านแสม ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก มีรากฐานมาจากการทำเกษตรกรรมซึ่งเป็นอาชีพหลักของคนในชุมชน โดยชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรประมาณ 90-95% ของประชากรทั้งหมด การเพาะปลูกพืชหลัก ได้แก่ ข้าวโพด และข้าว ซึ่งเป็นพืชเศรษฐกิจที่ตอบสนองต่อสภาพภูมิประเทศและภูมิอากาศในพื้นที่ได้ดี

นอกจากเกษตรกรรมแล้ว ชุมชนยังมีการเลี้ยงสัตว์ เช่น ไก่ หมู และวัว เพื่อเพิ่มรายได้และเป็นแหล่งอาหารเสริม การผลิตสินค้าทางเกษตรบางส่วนจะถูกนำไปจำหน่ายในตลาดท้องถิ่นหรือส่งต่อไปยังอำเภอแม่ระมาดและจังหวัดตาก ช่วยให้เกิดรายได้หมุนเวียนในชุมชน

ชุมชนบ้านแสม เป็นชุมชนที่มีทุนชุมชนหลากหลายและเข้มแข็ง ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของการดำเนินชีวิตคงรักษาขนบธรรมเนียม ประเพณี และวัฒนธรรมดั้งเดิมของชาวปกาเกอะญอ เช่น การแต่งกายด้วยผ้าทอพื้นเมือง การพูดภาษาท้องถิ่น และการจัดประเพณีสำคัญต่าง ๆ ที่เชื่อมโยงกับวิถีชีวิตพุทธและวิถีเกษตร พื้นที่โดยรอบของชุมชนมีทรัพยากรธรรมชาติที่สมบูรณ์ โดยเฉพาะป่าไม้และแหล่งน้ำที่ใช้ในการเกษตรและดำรงชีวิตประจำวัน

อาชีพหลักของชาวบ้านคือการเกษตร ปลูกข้าวโพด ข้าว และพืชไร่อื่น ๆ ซึ่งสร้างรายได้และความมั่นคงในชีวิต ในด้านสังคม ชุมชนมีความสามัคคีและช่วยเหลือกันอย่างใกล้ชิด มีการจัดตั้งกลุ่มอาชีพ กลุ่มออมทรัพย์ และกลุ่มเกษตรกรเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ร่วมกันและพัฒนาศักยภาพในการดำรงชีพ ความร่วมมือระหว่างคนในชุมชนและองค์กรภายนอก เช่น องค์การบริหารส่วนตำบล โรงเรียน และวัด เป็นอีกหนึ่งพลังขับเคลื่อนที่ช่วยให้บ้านแสมใหญ่สามารถอนุรักษ์ทรัพยากร และพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในชุมชนได้อย่างยั่งยืน

ชาวบ้านในชุมชนบ้านแสม ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ใช้ภาษาปกาเกอะญอเป็นภาษาหลักในการสื่อสารในชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะภายในครอบครัวและระหว่างคนในชุมชน 

กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย. (2568). สถิติทางการทะเบียนราษฎร. สืบค้นจาก https://stat.bora.dopa.go.th/stat/

รัชนีย์ อาชานำรัก. (2557). วัฒนธรรมอาหารพื้นบ้านตามภูมิปัญญาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ปกาเกอะญอ ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

สำนักงานอำเภอแม่ระมาด. (2555). รายงานสถิติและประวัติศาสตร์ชุมชนตำบลสามหมื่น. ตาก : สำนักงานอำเภอแม่ระมาด.

องค์การบริหารส่วนตำบลสามหมื่น. (2555). รายงานสถานการณ์การปกครองและสังคมท้องถิ่น ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก. สืบค้นจาก https://www.sammuen.go.th/history-rev2