ชุมชนบ้านแพ่แฮ เป็นชุมชนที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานเกี่ยวข้องกับการอพยพของชาวปกาเกอะญอ บรรพบุรุษของชาวบ้านแพ่แฮได้เดินทางและตั้งถิ่นฐานในพื้นที่นี้จากบริเวณเทือกเขาทางตอนเหนือหลายสิบปีที่ผ่านมา โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อหาที่อยู่อาศัย แหล่งทำกินและสร้างชุมชนใหม่ ในอดีตชุมชนมีลักษณะเป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ ที่ดำรงชีวิตแบบพึ่งพาธรรมชาติและเกษตรกรรมดั้งเดิม สมาชิกในชุมชนมีความสัมพันธ์แน่นแฟ้นผ่านเครือญาติและวัฒนธรรมร่วมกัน รวมถึงมีการรักษาประเพณีและพิธีกรรมพื้นบ้านไว้ตลอดมา

บ้านแพ่แฮ ตั้งอยู่ในตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ล้อมรอบด้วยภูมิประเทศที่เป็นทั้งที่ราบลุ่มและเนินเขา ซึ่งช่วยสนับสนุนการทำเกษตรกรรมในพื้นที่อย่างเหมาะสม ชุมชนมีลำห้วยและแหล่งน้ำธรรมชาติที่สำคัญ เช่น ลำห้วยแม่จะเรา ซึ่งเป็นแหล่งน้ำหลักที่ชาวบ้านใช้สำหรับการเกษตรและอุปโภคบริโภค

ในด้านการคมนาคม ชุมชนตั้งอยู่ไม่ไกลจากถนนสายหลักแม่สอด-แม่ระมาด ทำให้การเดินทางไปยังตัวอำเภอและจังหวัดสะดวกและรวดเร็วมากขึ้น ชุมชนมีความใกล้ชิดกับธรรมชาติ มีป่าไม้และทรัพยากรธรรมชาติที่ชาวบ้านใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน โดยทั่วไปสภาพแวดล้อมของบ้านแพ่แฮจึงเอื้อต่อการดำรงชีวิตแบบเกษตรกรรมเนื่องจากพื้นที่ในชุมชนมีแหล่งน้ำเพียงพอและธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ สนับสนุนวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของชุมชนอย่างต่อเนื่อง

ข้อมูลประชากรจากกรมการปกครอง ในปี พ.ศ. 2568 พบว่า ชุมชนบ้านแพ่แฮ มีประชากรทั้งหมดจำนวน 1,742 คน โดยสามารถแบ่งเป็นกลุ่มคนไทยและกลุ่มที่ไม่ใช่คนไทย กลุ่มคนไทย แบ่งเป็นชาย 855 คน และหญิง 827 คน รวมประชากรที่เป็นคนไทย 1,682 คน และกลุ่มที่ไม่ใช่คนไทย แบ่งเป็นชาย 38 คน และหญิง 22 คน รวมประชากรที่ไม่ใช่คนไทยทั้งหมด 60 คน

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ปกาเกอะญอ

โครงสร้างทางสังคมของชุมชนบ้านแพ่แฮ ประกอบด้วยหน่วยงานและกลุ่มต่าง ๆ ที่มีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนและดูแลชุมชน ผู้นำชุมชน เช่น ผู้ใหญ่บ้าน นอกจากนี้ยังมีกลุ่มองค์กรภายในชุมชน เช่น กลุ่มสตรี กลุ่มเยาวชน และกลุ่มเกษตรกร ที่ช่วยส่งเสริมกิจกรรมทางสังคมและเศรษฐกิจ ซึ่งชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ปลูกข้าว พืชไร่ และเลี้ยงสัตว์ ซึ่งกลุ่มเกษตรกรในชุมชนมักรวมตัวกันเพื่อแลกเปลี่ยนความรู้และช่วยเหลือกันในด้านการผลิต

ในรอบปีวิถีชุมชนของชุมชนบ้านแพ่แฮ มีวิถีชีวิตทางวัฒนธรรม และวิถีชีวิตทางเศรษฐกิจร่วมกัน โดยมีอัตลักษณ์โดดเด่น ดังต่อไปนี้

วิถีชีวิตทางวัฒนธรรม

วิถีชีวิตของชาวชุมชนบ้านแพ่แฮ ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ดำเนินไปตามปฏิทินชีวิตที่สัมพันธ์กับฤดูกาลเกษตรกรรม ความเชื่อ และพิธีกรรมของชาวปกาเกอะญอ ซึ่งสืบทอดจากบรรพบุรุษมาหลายชั่วอายุคน 

วิถีชีวิตทางเศรษฐกิจ

ชุมชนบ้านแพ่แฮมีวิถีชีวิตทางเศรษฐกิจที่พึ่งพาทรัพยากรธรรมชาติและเกษตรกรรมเป็นหลัก สภาพภูมิประเทศที่เป็นเนินเขาสลับที่ราบ ประกอบกับความอุดมสมบูรณ์ของผืนป่าและแหล่งน้ำธรรมชาติ เช่น ลำห้วยและลำเหมือง ทำให้ชาวบ้านสามารถดำรงชีวิตโดยอาศัยการเพาะปลูก การเลี้ยงสัตว์ และการหาของป่าอยู่แบบเป็นมิตรกับธรรมชาติ

อาชีพหลักของประชากรในชุมชนคือ การเกษตร โดยเฉพาะการปลูกข้าว ข้าวโพด ถั่วเหลือง และพืชไร่พื้นบ้านอื่น ๆ ซึ่งปลูกตามฤดูกาลโดยใช้แรงงานในครอบครัวเป็นหลัก ลักษณะการทำการเกษตรยังคงเป็นแบบดั้งเดิม ใช้เทคนิคที่สอดคล้องกับภูมิปัญญาท้องถิ่น เช่น การปลูกพืชหมุนเวียนและการเก็บเมล็ดพันธุ์เอง รายได้ของครัวเรือนจึงขึ้นอยู่กับผลผลิตที่ได้จากฤดูกาลแต่ละปี นอกจากการทำไร่ ชาวบ้านบางส่วนยังเลี้ยงสัตว์เพื่อใช้บริโภคและจำหน่าย เช่น ไก่ หมู วัว และเป็ด อีกทั้งยังมีการรวมกลุ่มอาชีพย่อย เช่น กลุ่มเลี้ยงสัตว์ กลุ่มปลูกพืชสมุนไพร กลุ่มจักสาน และกลุ่มแปรรูปผลิตผลทางการเกษตร ซึ่งช่วยเพิ่มรายได้เสริมให้กับครอบครัว โดยเฉพาะกลุ่มสตรีและผู้สูงอายุที่มีบทบาทในงานหัตถกรรมและผลิตภัณฑ์ชุมชน นอกจากนี้การหาของป่า เช่น เห็ด หน่อไม้ สมุนไพร และพืชอาหารตามฤดูกาล ยังเป็นอีกหนึ่งแหล่งรายได้สำคัญของชาวบ้าน ซึ่งมีการนำมาบริโภคในครัวเรือนและขายในตลาดท้องถิ่น

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ชุมชนบ้านแพ่แฮ เป็นชุมชนที่มีทุนชุมชนหลากหลายประเภท ทั้งทุนทางธรรมชาติ เช่น ป่าไม้ ลำห้วย และดินที่อุดมสมบูรณ์ ซึ่งเอื้อต่อการเพาะปลูกและการหาของป่าตามฤดูกาล ทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่นยังคงเข้มแข็ง โดยเฉพาะประเพณีของชาวปกาเกอะญอที่สืบทอดต่อกันมา ทั้งด้านความเชื่อ พิธีกรรม และภาษา โดยด้านทุนทางสังคม ชุมชนมีเครือญาติที่เหนียวแน่น การช่วยเหลือกันในรูปแบบของแรงงานแลกเปลี่ยน และการรวมกลุ่มเพื่อประกอบอาชีพ เช่น กลุ่มเลี้ยงสัตว์ กลุ่มแปรรูปอาหาร กลุ่มจักสาน ซึ่งเป็นทุนด้านความร่วมมือที่สำคัญ ส่วนทุนด้านมนุษย์ ชุมชนมีผู้นำท้องถิ่นที่เข้มแข็ง มีสติปัญญา และมีจิตอาสาในการพัฒนาชุมชน

บ้านแพ่แฮ ยังคงใช้ภาษาปกาเกอะญอในการสื่อสารภายในครอบครัวและชุมชน

ด้านเศรษฐกิจ:

ชุมชนบ้านแพ่แฮ มีเศรษฐกิจที่พึ่งพาอาศัยการเกษตรกรรมเป็นหลัก โดยชาวบ้านส่วนใหญ่ทำการเพาะปลูกพืชไร่ เช่น ข้าว ข้าวโพด และพืชผักตามฤดูกาล เพื่อใช้บริโภคในครัวเรือนและจำหน่ายในตลาดท้องถิ่น นอกจากนี้ยังมีการเลี้ยงสัตว์ เช่น ไก่ หมู และวัว ซึ่งช่วยสร้างรายได้เสริมให้แก่ครอบครัว

การเกษตรในชุมชนส่วนใหญ่ยังใช้วิธีการดั้งเดิมที่เน้นความยั่งยืนและการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ เช่น การปลูกพืชหมุนเวียนและการใช้แหล่งน้ำในชุมชนอย่างประหยัด นอกจากนี้ชาวบ้านยังมีการเก็บของป่า เช่น เห็ด หน่อไม้ และสมุนไพร ซึ่งเป็นรายได้เสริมที่สำคัญในบางช่วงเวลา ซึ่งกลุ่มอาชีพในชุมชน เช่น กลุ่มจักสาน กลุ่มแปรรูปอาหาร และกลุ่มงานหัตถกรรม เป็นแหล่งรายได้สำคัญอีกทางหนึ่ง ที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของสมาชิกในชุมชน โดยเฉพาะผู้หญิงและผู้สูงอายุ ซึ่งช่วยเพิ่มความมั่นคงทางเศรษฐกิจและสร้างอาชีพในชุมชน แต่อย่างไรก็ตาม ชุมชนยังเผชิญกับความท้าทายทางเศรษฐกิจ เช่น ข้อจำกัดด้านตลาด การเข้าถึงเทคโนโลยีและทุน รวมถึงผลกระทบจากสภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลง ชุมชนจึงมีความพยายามพัฒนากลยุทธ์ในการปรับตัวและส่งเสริมความหลากหลายทางเศรษฐกิจเพื่อความยั่งยืนในระยะยาว

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย. (2568). สถิติทางการทะเบียนราษฎร. สืบค้นเมื่อ 4 มิถุนายน 2568, จาก https://stat.bora.dopa.go.th/stat/

รัชนีย์ อาชานำรัก. (2557). วัฒนธรรมอาหารพื้นบ้านตามภูมิปัญญาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ปกาเกอะญอ ตำบลสามหมื่น อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

องค์การบริหารส่วนตำบลสามหมื่น. (2564). แผนพัฒนาตำบลสามหมื่น ฉบับสมบูรณ์. สืบค้นเมื่อ 4 มิถุนายน 2568, จาก https://www.sammuen.go.th/