บ้านโพธิ์ทอง ตำบลแม่กาษา ได้แยกตัวออกมาจากหมู่ที่ 2 บ้านแม่กาษา ตำบลแม่กาษา เนื่องจากหมู่บ้านมีขนาดประชากรจำนวนเพิ่มมากขึ้น พื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ มีแหล่งน้ำธรรมชาติ และเหมาะแก่การทำเกษตรกรรม วิถีชีวิตจึงเน้นการปลูกข้าว พืชไร่ และเลี้ยงสัตว์เป็นหลัก การอยู่อาศัยและพัฒนา ในระยะเริ่มต้น ชาวบ้านสร้างบ้านเรือนแบบเรียบง่าย เมื่อมีการพัฒนาทางถนนและสาธารณูปโภคพื้นฐาน ชุมชนจึงเริ่มมีความเป็นระเบียบมากขึ้น มีศาลาประชาคม วัด และโรงเรียนเข้ามาเสริมสร้างคุณภาพชีวิต จากเดิมที่อาศัยเพียงการทำไร่ ชาวบ้านเริ่มมีการรวมกลุ่มผลิตสินค้าท้องถิ่น เช่น ผ้าทอ กระเป๋าสาน จัดทำเป็นสินค้า OTOP และตลาดชุมชนใกล้เคียง ทำให้ชุมชนมีรายได้หมุนเวียนมากขึ้น ด้านสาธารณสุขและการพัฒนา มีการจัดตั้งอาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน (อสม.) และได้รับบริการจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลอย่างต่อเนื่อง ชาวบ้านได้รับความรู้ด้านสุขภาพ การป้องกันโรค และการดูแลผู้สูงอายุ

หมู่บ้านโพธิ์ทองตั้งอยู่ในพื้นที่ราบเชิงเขา มีอาณาเขตด้านหนึ่งติดกับถนนสายแม่กาษา-แม่ละเมา พื้นที่ส่วนใหญ่ใช้สำหรับเกษตรกรรม มีพื้นที่ชุมชนกระจายตัวเป็นกลุ่มบ้านเรือน ขนาดพื้นที่ครอบคลุมประมาณ 3.5 ตารางกิโลเมตร พื้นที่สาธารณะในชุมชน ใช้พื้นที่วัดแม่กาษา ซึ่งตั้งอยู่ในหมู่ที่ 2 เป็นพื้นที่ใช้ประโยชน์ร่วมกันของคนในชุมชน เป็นที่จัดงานประเพณีและกิจกรรมของชุมชนเป็นประจำทุกปี เช่น งานปีใหม่ งานทำบุญหมู่บ้าน และกิจกรรมออกกำลังกาย สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติ ยังมีความอุดมสมบูรณ์ โดยมีลำห้วยเล็ก ๆ ไหลผ่านหมู่บ้าน และอยู่ใกล้กับพื้นที่ป่าเขาแม่ละเมา ชาวบ้านบางส่วนยังคงใช้ประโยชน์จากทรัพยากรป่า เช่น ไม้ฟืน สมุนไพร และเห็ดป่าอย่างมีความรับผิดชอบ

บ้านโพธิ์ทองมีจำนวนประมาณ 100 ครัวเรือน คิดเป็นประชากรโดยรวมราว 400-500 คน ประชากรส่วนใหญ่เป็นคนท้องถิ่นดั้งเดิมที่อาศัยอยู่ในพื้นที่มาตั้งแต่รุ่นปู่ย่าตายาย มีความผูกพันกับถิ่นฐานเดิมอย่างแน่นแฟ้น ระบบเครือญาติ ในหมู่บ้านยังคงมีความเข้มแข็ง โดยแต่ละครอบครัวมีความสัมพันธ์ในลักษณะเครือญาติแบบขยาย เช่น ปู่ย่าหลานอาศัยอยู่ร่วมกัน การแต่งงานมักเกิดขึ้นภายในหมู่บ้านหรือระหว่างหมู่บ้านใกล้เคียง ซึ่งช่วยรักษาวัฒนธรรมและประเพณีเดิมไว้ได้อย่างดี คนส่วนใหญ่ในหมู่บ้านเป็นชาวไทยพื้นถิ่นเชื้อสายล้านนา

หมู่บ้านโพธิ์ทองมีลักษณะโครงสร้างทางสังคมที่เป็นระบบเครือญาติผสมผสานกับการรวมกลุ่มตามอาชีพและความสนใจ ชาวบ้านยังมีความร่วมมือกันอย่างเข้มแข็งในระดับครัวเรือนและชุมชน

กลุ่มอาชีพหลักในชุมชน ได้แก่ เกษตรกรผู้ปลูกข้าว ผักสวนครัว และพืชไร่ เช่น ข้าวโพด มันสำปะหลัง รวมถึงการเลี้ยงสัตว์ เช่น เป็ด ไก่ วัว ซึ่งเป็นฐานเศรษฐกิจสำคัญของชุมชน

กลุ่มอาชีพเสริมและการรวมกลุ่ม มีการรวมกลุ่มแม่บ้านผลิตสินค้า OTOP บ้านโพธิ์ทอง เช่น ผ้าทอ กระเป๋าสาน รวมถึงกลุ่มเยาวชนที่รวมตัวจัดกิจกรรมเพื่อสร้างความสามัคคีในชุมชน เช่น กลุ่มจิตอาสาและกลุ่มฟื้นฟูวัฒนธรรม โฮมสเตย์บ้านแม่กาษา บ้านพักโฮมสเตย์บ้านแม่กาษา จัดทำ โดยการรวมกลุ่มของ หมู่ 2, 11, 13, 14 และ 16 ซึ่งทั้ง 5 หมู่นี้จะใกล้สถานที่ท่องเที่ยวต่าง ๆ ทั้งน้ำตกแม่กาษา น้ำพุร้อนแม่กาษา ถ้ำแม่อุษา และยังใกล้แหล่งชุมชน ทั้ง โรงเรียน วัด ชมรมผู้สูงอายุ และศูนย์จำหน่าย สินค้า OTOP

เครือข่ายการค้าขายและแลกเปลี่ยน ส่วนใหญ่จะขายผลิตภัณฑ์ในตลาดแม่กาษา และมีเครือข่ายกับกลุ่มแม่บ้านจากหมู่บ้านใกล้เคียง รวมถึงมีช่องทางขายผ่านงาน OTOP ระดับอำเภอ-จังหวัด และบางส่วนขายผ่านโซเชียลมีเดีย

องค์กรภายนอกที่เข้ามาทำงานในชุมชน เช่น องค์การบริหารส่วนตำบลแม่กาษา สำนักงานพัฒนาชุมชน และโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล ซึ่งเข้ามาหนุนเสริมกิจกรรมการเกษตร การพัฒนาผลิตภัณฑ์ และสุขภาพอนามัยของประชาชน

 

ชื่อกิจกรรม	ระยะเวลา/วันที่	วัตถุประสงค์	ขั้นตอนการดำเนินงาน
ประเพณีส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ (รดน้ำดำหัวผู้สูงอายุ)	1 มกราคม ของทุกปี	แสดงความเคารพนับถือต่อผู้เฒ่าผู้แก่ในชุมชน	เชิญผู้สูงอายุในตำบลแม่กาษามาที่องค์การบริหารส่วนตำบลแม่กาษา แล้วจัดกิจกรรมรดน้ำดำหัวและมอบของขวัญให้กับผู้สูงอายุ
ประเพณีเดือนสี่จี่ข้าวหลาม	ธันวาคม-มกราคม	สืบทอดประเพณีพิธีกรรมล้านนา	ชาวบ้านแต่ละครอบครัวจะนำข้าวหลามและข้าวเปลือก ไปที่วัด  นำข้าวเปลือกและข้าวหลามถวายพระ
การเลี้ยงผีปู่ย่า	กุมภาพันธ์ (เดือน 5 ตามความเชื่อของล้านนา) มิถุนายน (เดือน 9)	เพื่อระลึกถึงบรรพบุรุษและเป็นการสร้างความสามัคคีให้กับคนในชุมชนและคนในครอบครัว	การเลี้ยงผีปู่ย่า คือวิญญาณบรรพบุรุษประจำตระกูลของตนเองในแต่ละปีแต่ละตระกูลจะมีการเซ่นไหว้เพื่อความเป็นสิริมงคล
การกินสุ่มกินเซอ	กุมภาพันธ์ (เดือน 5 ตามความเชื่อของล้านนา) มิถุนายน (เดือน 9) กำหนด 3 ปี ครั้ง	เพื่อรวบรวมญาติจากที่ต่างๆ ให้มาไหว้ร่วมกัน เป็นการสร้างความรู้จักคุ้นเคยระหว่างหมู่ญาติ และเป็นการแสดงความกตัญญูต่อบรรพบุรุษ	การกินสุ่มกินเซอ คือการเซ่นไหว้ผีปู่ย่าของตระกูลใหญ่ จัดทำขึ้นโดย 3 ปีครั้ง
งานป่อย	มีนาคม	เพื่ออุทิศกุศลให้ผู้เสียชีวิต	งานป่อย คือการทำบุญให้กับผู้ที่เสียชีวิต
ประเพณีรดน้ำดำหัว	15-16 เมษายน ของทุกปี	แสดงความเคารพนับถือผู้เฒ่าผู้แก่ และขอขมาในสิ่งที่ได้ล่วงเกิน	เข้าวัดทำบุญ หลังจากนั้นในแต่ละครอบครัวพากันไปรดน้ำดำหัวผู้เฒ่าผู้แก่ในชุมชนที่ตนเคารพนับถือ
ประเพณีบุญบั้งไฟ	เมษายน	เพื่อขอให้ฝนตกตามฤดูกาล	มีการจุดบั้งไฟที่แต่ละบ้านได้ทำเพื่อขอให้ฝนตก เป็นการบูชาปู่แถน ย่าแถนตามความเชื่อของคนในพื้นที่
การสงเคราะห์บ้าน	17 เมษายน ของทุกปี	เพื่อเป็นการสะเดาะเคราะห์นำสิ่งไม่ดีออกจากชุมชนและตัวเอง	งานสงเคราะห์บ้านเพื่อเป็นการสะเดาะเคราะห์นำสิ่งไม่ดีออกจากชุมชนและตัวเอง
สงเคราะห์ตนเอง	วันที่ 25 เมษายนของทุกปี	เป็นการสะเดาะเคราะห์นำสิ่งไม่ดีออกจากตัวเอง	งานสงเคราะห์ตนเองเป็นการสะเดาะเคราะห์นำสิ่งไม่ดีออกจากตัวเอง จัดขึ้นในวันที่ 25 เมษายนของทุกปีที่บ้านของตนเอง
การทำการเกษตรของแต่ละครอบครัว	พฤษภาคม-ตุลาคม	เป็นช่วงเดือนในการประกอบอาชีพเกษตรกรรมของคนในชุมชน	เป็นช่วงที่ชาวบ้านเข้านา เข้าไร่ เพื่อเตรียมทำการเพาะปลูก
การไหว้ศาลหลักเมืองใหม่	28 ธันวาคม ของทุกปี	สร้างความเป็นสิริมงคล	ในหนึ่งปีชาวบ้านจะรวมตัวกันเพื่อทำพิธีกรรมเลี้ยงศาลหลักเมืองด้วยการสังเวยเป็นหมู
การทำบุญก๋วยสลาก	ตามที่กำหนดร่วมกัน	อุทิศให้กับผู้เสียชีวิต	การทำบุญก๋วยสลาก คือ การทำบุญอุทิศให้กับผู้เสียชีวิต

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนกายภาพ หมู่บ้านโพธิ์ทองตั้งอยู่ในพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์ มีภูเขา ป่าไม้ และลำห้วยธรรมชาติไหลผ่าน เช่น ห้วยแม่กาษา ทำให้พื้นที่เหมาะสำหรับการเกษตรและปลูกพืชผักสวนครัว เช่น กวางตุ้งและใบกุยช่าย นอกจากนี้ยังมีดินที่ดีสำหรับเพาะปลูก และเส้นทางคมนาคมที่เชื่อมต่อได้สะดวกกับตลาดในอำเภอแม่สอด การบริการท่องเที่ยวมีการบริหารจัดการการท่องเที่ยวโดยชุมชนร่วมกับหน่วยงานภาครัฐในท้องถิ่นการคมนาคมที่สะดวก เดินทางปลอดภัย แหล่งท่องเที่ยว แม่กาษาเป็นชุมชนที่เต็มไปด้วยธรรมชาติสมบูรณ์ มีสถานที่ท่องเที่ยวที่โดดเด่นหลายแห่ง เช่น น้ำตกแม่กาษา บ่อน้ำพุร้อนแม่กาษา ถ้ำแม่อุษา

ทุนมนุษย์ หมู่บ้านมีผู้นำชุมชนที่เข้มแข็ง และผู้จัดตั้งกลุ่มฮักนะแม่กาษา 

ทุนวัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่น ชุมชนมีประเพณีท้องถิ่นที่ยังคงรักษาไว้ เช่น ประเพณีสงกรานต์ และงานบุญที่สำคัญต่าง ๆ 

การใช้ภาษาของผู้คนในชุมชน ภาษาไทยถิ่นเหนือ (คำเมือง) ในชีวิตประจำวัน

ด้านการเมืองการปกครอง:

หมู่บ้านโพธิ์ทองอยู่ภายใต้การดูแลขององค์การบริหารส่วนตำบลแม่กาษา โดยมีผู้ใหญ่บ้านและคณะกรรมการหมู่บ้านทำหน้าที่เป็นตัวแทนประชาชนในการประสานงานกับภาครัฐ 

ด้านสาธารณสุข/ระบบสุขภาวะ:

มีอาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน (อสม.) คอยดูแลและเฝ้าระวังโรคระบาด เช่น ไข้เลือดออกและโควิด-19 อย่างใกล้ชิด การเข้าถึงบริการสาธารณสุขโดยรวมอยู่ในเกณฑ์ดี แต่ยังต้องเพิ่มความรู้ด้านสุขภาพจิตและการดูแลผู้สูงอายุในครอบครัวมากขึ้น

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

การใช้ทรัพยากรธรรมชาติ เช่น ป่าไม้ น้ำ และดิน อยู่ในเกณฑ์พอเพียง แต่มีการเปลี่ยนแปลงบางส่วนจากการขยายพื้นที่เพาะปลูกและการสร้างบ้านเรือนใหม่ ชุมชนมีการรณรงค์อนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและร่วมมือกับองค์การบริหารส่วนตำบลแม่กาษาในการจัดการขยะ

เส้นทางการท่องเที่ยว มี 3 เส้นทางการท่องเที่ยว ประกอบด้วย

1.โปรแกรมเส้นทางพุทธศิลป์แห่งแม่กาษา จำนวน 4 แห่ง เพื่อสร้างความเป็นสิริมงคลให้กับชีวิต ตามวิถี และความเชื่อของชาวพุทธศาสนิกชน รวมทั้งได้ชื่นชมความงดงามของสถาปัตยกรรมของวัดที่มีลักษณะเป็นแบบวังไทย ที่วัดศรีพรเพ็ญมาตยาราม กราบนมัสการ "พระเจ้าทันใจรัตนมุงเมือง" พร้อมเรียนรู้พิธีการสร้างพระเจ้าทันใจ ตามแบบล้านนาไทย ที่วัดไทยสามัคคี หลังจากนั้นไปสักการะเกจิดังนักบุญแห่งลุ่มน้ำเมย (หลวงพ่อครูบากัญไชย) ด้วยบุญญาบารมีของหลวงพ่อ ร่ายกายของท่านจึงไม่เน่าเปื่อยไปตามกาลเวลา ได้ที่วัดมาตานุสรณ์ ออกจากวัดมาตานุสรณ์แล้ว เดินทางไปขอพรกับองค์เทพต่าง ๆ ให้สักการะขอพร เช่น 1) วิหารพระพุทธภัทรกัป 2) เทวาลัยพระพิฆเนศ 3) เทวาลัยพระตรีมูรติ 4) ขอพรพระศิวะนาคราช 5) ขอพรพระราหู และ6) ขอพรพระเจ้าตากสิน ที่เทวสถานดอยสา โดยมีระยะทางรวม 37.31 กิโลเมตร

2.โปรแกรมเส้นทางพลังศรัทธาและธรรมชาติบำบัด เชื่อมโยงการท่องเที่ยวเชิงสุขภาพ จำนวน 4 แห่ง เพื่อพักผ่อนและผ่อนคลายไปกับน้ำธรรมชาติ ช่วงเช้าชื่นชมความงดงามของสถาปัตยกรรมของวัดที่มีลักษณะเป็นแบบวังไทย ที่วัดศรีพรเพ็ญมาตยาราม กราบนมัสการ "พระเจ้าทันใจรัตนมุงเมือง" พร้อมเรียนรู้พิธีการสร้างพระเจ้าทันใจ ตามแบบล้านนาไทยที่วัดไทยสามัคคี จากนั้นเดินทางไปน้ำพุร้อนแม่กาษา ที่เป็นน้ำพุขนาดเล็ก มีความร้อนประมาณ 70-80 องศาเซลเซียส ธารน้ำร้อนที่พุ่งออกมาผสมกับน้ำจากผิวดินที่เป็นน้ำเย็น เกิดเป็นธารน้ำอุ่น มีกลิ่นกำมะถันอ่อน ๆ และไอน้ำลอยขึ้นมา มีบ่อน้ำแร่ให้แช่เท้า และมีห้องอาบน้ำแร่ ด้วยปริมาณความร้อนของน้ำพุร้อนสามารถใช้สำหรับในการต้มไข่ได้ โดยต้องใช้เวลาในการลวกประมาณ 20 นาที แต่หากต้องการ ผ่อนคลายกับการแช่น้ำร้อนในอ่างไม้ ช่วยผ่อนคลายความเมื่อยล้า ช่วยรักษาอาการไหล่แข็ง ปวดเมื่อยคอ บ่า ไหล่ ปวดหลัง เคล็ดขัดยอก ช่วยให้เลือดไหลเวียนดี สามารถเดินทางไปที่ภูกาษาวาเลย์&ออนเซ็น โดยมีระยะทางรวม 42.41 กิโลเมตร

3.โปรแกรมเส้นทางเดินทางสู่ธรรมชาติพร้อมสัมผัสน้ำแร่ และพลังแห่งความศรัทธา เป็นเส้นทางที่ผสมผสานกันอย่างลงตัวทั้งด้านทรัพยากรธรรมชาติ ในการเดินป่าเพื่อศึกษาธรรมชาติ เป็นระยะทางไป-กลับ 3 กิโลเมตร โดยในการเดินป่าจะได้พบกับพรรณไม้ที่หายาก เช่น (ต้นพระเจ้าห้าพระองค์) หรือลักษณะของต้นไม้ที่มีความน่าสนใจ (พูพอน) และแมลงที่น่าสนใจ (จักจั่นงวง) และจุดเด่นที่จะพบในป่า ได้แก่ น้ำตก พรรณไม้สำคัญ ได้แก่ ยาง แดง ไทร มะเดื่อ รวมทั้งได้เรียนรู้เกี่ยวกับภูมิปัญญาในการรักษาทรัพยากรธรรมชาติ (การสืบชะตาป่า และฝายชะลอน้ำ) เป็นต้น ช่วงบ่ายขึ้นไปถ้ำโพธิ์ทอง ลงมาเล่นน้ำตกแม่กาษา ก่อนที่จะมาผ่อนคลายความเมื่อยล้าด้วยการลงแช่น้ำแร่ที่ภูกาษาวาเลย์&ออนเซ็น เช้าวันรุ่งขึ้นเข้าวัดทำบุญขอพรสักการะพระเกจิดังนักบุญแห่งลุ่มแม่น้ำเมย ต่อด้วยขอพรหลวงพ่อทันใจ ที่วัดไทยสามัคคี รวมระยะทาง 57.57 กิโลเมตร

กรมการปกครอง.(2568). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://stat.bora.dopa.go.th

ปัญญา ไวยบุญญา, ปนัดดา ลาภเกิน, ศศิธร โคสุวรรณ,ประภัสสร ยอดสง่า, อารมย์ จันทะสอน, บุญธิดา ม่วงศรีเมืองดี และ จรีพร นาคสัมฤทธิ์. (2563). ศักยภาพด้านการท่องเที่ยวและการใช้ประโยชน์จากป่าสักของชุมชน อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก ภายใต้แผนงานการจัดการและใช้ประโยชน์จากป่าสักอย่างยั่งยืนในพื้นที่อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก. รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. สำนักงานการวิจัยแห่งชาติ.

ศศิธร โคสุวรรณ, ปนัดดา ลาภเกิน, บุญธิดา ม่วงศรีเมืองดี, อารมย์ จันทะสอน, ปัญญา ไวยบุญญา, และ ประภัสสร ยอดสง่า. (2563). การสร้างฐานข้อมูลหมู่บ้านด้วยเทคโนโลยีภูมิสารสนเทศ ตำบลแม่กาษา อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก. วิจัยฉบับสมบูรณ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

ศศิธร โคสุวรรณ, ปัญญา ไวยบุญญา และ ประภัสสร ยอดสง่า. (2566). การประยุกต์ใช้เทคโนโลยีภูมิสารสนเทศเพื่อกำหนดเส้นทางแหล่งท่องเที่ยวชุมชน ตำบลแม่กาษา อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก. วิจัยฉบับสมบูรณ์, วิทยาลัยโพธิ วิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

องค์การบริหารส่วนตำบลแม่กาษา. (2566). ข้อมูลภูมิสังคมตำบลแม่กาษา. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://www.maekasa.go.th

ฮักนะแม่กาษา. (มปป.). ข้อมูลการท่องเที่ยวตำบลแม่กาษา. สืบค้นเมื่อ 6 กรกฎาคม 2568, จาก https://ฮักนะแม่กาษา.ไทย