บ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ เดิมพื้นที่ชุมชนเป็นพื้นที่ป่าธรรมชาติที่มีความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรเป็นอย่างมาก เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่อยู่ติดกำแม่น้ำเลย ส่งผลให้บริเวณโดยรอบมีพืชพรรณไม้ป่า สมุนไพร และสัตว์ป่าตามธรรมชาติเป็นจำนวนมาก การก่อตั้งเป็นชุมชนของบ้านห้วยกะโปะ เกิดจากการย้ายถิ่นฐานของผู้คนที่รวมกลุ่มกันอยู่อาศัยเป็นครอบครัวขนาดเล็กเพียงไม่กี่ครอบครัว ในระยะแรกมีเพียง 4-5 ครอบครัว ซึ่งอพยพเข้ามาในบริเวณนี้ในช่วงราวปี พ.ศ. 2450 เพื่อใช้ทรัพยากรที่มีอยู่มากในบริเวณนี้ในการยังชีพ โดยชาวบ้านที่เข้ามาเดิมเป็นกลุ่มพ่อค้าควายที่สัญจรไปมาผ่านเส้นทางเขตลุ่มน้ำเลย และเดิมที่ตั้งถิ่นฐานบริเวณบ้านถ้ำอูฐ แต่เนื่องจากในเวลาต่อมาบ้านถ้ำอูฐเกิดโรคระบาดภายในชุมชน ทำให้ชาวบ้านกลุ่มหนึ่งพาครอบครัวเข้ามาที่บริเวณบ้านห้วยกะโปะแห่งนี้ จนตั้งถิ่นฐานและมีผู้คนเข้ามาอยู่อาศัยเพิ่มเติมและกลายเป็นชุมชนมาจนถึงปัจจุบัน

ส่วนสาเหตุที่พื้นที่บริเวณนี้เรียกว่าชุมชนบ้านห้วยกะโปะนั้น มาจากชื่อของลำห้วยกะโปะ ซึ่งเป็นแหล่งน้ำสำคัญของชุมชนที่หล่อเลี้ยงชีวิตชาวบ้านมาโดยตลอด ซึ่งสาเหตุที่เรียกว่าห้วยกะโปะสันนิษฐานว่า เดิมทีพื้นที่บริเวณนี้เป็นเส้นทางสัญจรของเหล่าพ่อค้าควายที่เดินทางเพื่อนำควายไปขาย และได้พักแรมในบริเวณนี้ ซึ่งเป็นแหล่งลำห้วยสายหนึ่งของแม่น้ำเลยที่มีน้ำซับ ที่ไหลลงมาจากอุทยานแห่งชาติน้ำหนาว โดยพ่อค้าและนักเดินทางที่สัญจรผ่านเส้นทางนี้คือจากเขตพื้นที่มณฑลอุดร ข้ามขึ้นไปยังมณฑลเพชรบูรณ์จะใช้น้ำในลำห้วยนี้เพื่อการอุปโภคและบริโภค โดยจะทำการขุดบ่อน้ำขนาดเล็กเพื่อใช้น้ำจากแหล่งน้ำซับดังกล่าว ซึ่งจะใช้กะลามะพร้าวในการตักน้ำขึ้นมาใช้ประโยชน์ โดยกะลามะพร้าวในภาษาถิ่นจะเรียกว่า "กะโปะ" จึงได้เรียกชื่อพื้นที่แห่งนั้นว่าห้วยกะโปะ และใช้เป็นชื่อชุมชนในเวลาต่อมาจนถึงทุกวันนี้

บ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ ที่ตั้งของบ้านเรือนของประชาชนในพื้นที่บ้านห้วยกะโปะ สัมพันธ์กับระบบนิเวศน์ การใช้ทรัพยากรธรรมชาติ และการเดินทาง การตั้งถิ่นฐานบ้านเรือนของชาวบ้านในอดีตจะตั้งใกล้กับแม่น้ำลำธาร ริมห้วย พิจารณาจากความเหมาะสมเป็นหลัก บ้านห้วยกะโปะมีที่ตั้งอยู่ลุ่มริมน้ำเลย ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ของอำเภอน้ำหนาว โดยมีระยะห่างจากที่ว่าการอำเภอน้ำหนาว ประมาณ 50 กิโลเมตร สภาพภูมิประเทศโดยส่วนใหญ่ของบ้านห้วยกะโปะ มีความลาดชันโดยเฉลี่ย ระหว่าง 35-45 องศา การใช้ประโยชน์ที่ดินสามารถจำแนกเป็นร้อยละ 85 เป็นพื้นที่ภูเขา ร้อยละ 15 เป็นพื้นที่ราบริมลำน้ำเลย ที่ดินส่วนใหญ่อยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติน้ำหนาว ระบบกรรมสิทธิ์ที่ดินมีการรับรองกรรมสิทธิ์ โดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ผ่านการเสียภาษี คือ ภาษีบำรุงท้องที่ หรือ ภบท.5 พื้นที่บ้านห้วยกะโปะมีระดับความสูงโดยเฉลี่ย 570-700 เมตร จากระดับทะเล จึงทำให้มีอากาศเย็นสบายเกือบตลอดปี ปริมาณน้ำฝนโดยเฉลี่ยของบ้านห้วยกะโปะรวมตลอดทั้งปี 1,088.4 มิลลิเมตรต่อปี จำนวนวันที่ฝนตกเฉลี่ยตลอดปี 105 วัน โดยฝนจะตกในช่วงเดือนพฤษภาคม ถึงตุลาคม เฉลี่ยรวม 100 วัน โดยมีปริมาณน้ำฝนสูงสุด 1980.8 มิลลิเมตร (กรมพัฒนาที่ดิน)

บ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ ประชากรในชุมชนอาศัยอยู่ร่วมกันแบบครอบครัว มีลักษณะความเป็นเครือญาติสูง และเป็นประชากรที่อยู่ในกลุ่มวัฒนธรรมเลย-หล่มสัก โดยมีสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 6 บ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 658 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 340 คน ประชากรหญิง 318 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 210 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

โครงสร้างทางสังคมบ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ เดิมทีมีการตั้งบ้านเรือนโดยอาศัยภูมิศาสตร์เชิงพื้นที่เป็นหลักในการตั้งบ้านเรือน โดยอาศัยพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรและสะดวกต่อการดำรงชีพ เช่น พื้นที่บริเวณริมลำน้ำ และสร้างบ้านเรือนกระจายกันอยู่โดยทั่วไปซึ่งไม่ได้มีการวางผังชุมชนในแรกเริ่ม ก่อนที่จะมีการตัดถนนและระบบสาธารณูปโภคอย่างในปัจจุบัน ซึ่งมีการแบ่งพื้นที่ชุมชนออกเป็น 7 คุ้ม โดยมีหัวหน้าแต่ละคุ้มที่ช่วยกำกับดูแลทำหน้าที่ช่วยสนับสนุนการจัดการชุมชนของผู้นำท้องถิ่น เพื่อการพัฒนาชุมชนร่วมกับผู้ใหญ่บ้านและสมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบล โดยอยู่ภายใต้การปกครองขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นคือ องค์การบริหารส่วนตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์

ด้านการประกอบอาชีพของผู้คนในชุมชนบ้านห้วยกะโปะ ประชากรส่วนใหญ่ในชุมชนจะประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก ซึ่งเป็นวิถีชีวิตดั้งเดิมของชาวบ้านที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ โดยอาศัยทรัพยากรในพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ในการประกอบสัมมาชีพ ซึ่งการทำเกษตรกรรมในชุมชนมีพืชเศรษฐกิจหลักที่ชาวบ้านทำ ได้แก่ การทำนา ปลูกข้าวไร่ การทำไร่ข้าวโพด โดยปัญหาที่พบในปัจจุบันคือ ต้นทุนการผลิตที่สูงขึ้น มีการเพิ่มต้นทุนที่มากขึ้นในทุก ๆ ปี จากสภาวะปัญหาทางระบบเศรษฐกิจของสังคม ซึ่งสวนทางกับราคาผลผลิตของชาวบ้านที่เมื่อเก็บเกี่ยวผลผลิตและนำไปจำหน่ายจะได้ราคาที่ค่อนข้างต่ำ ทำให้ไม่ค่อยคุ้มค่ากับการลงทุน ส่งผลให้ชาวบ้านมีสภาวะปัญหาหนี้สิน และขาดทุนมากขึ้น และเนื่องจากปัญหาส่งผลกระทบต่อผลผลิตของชาวบ้านทำให้มีการใช้สารเคมีในการบำรุงพืชพรรณ ทั้งการใช้ปุ๋ยและยากำจัดศัตรูพืช เพื่อให้ได้ปริมาณเพิ่มมากขึ้น และคงคุณภาพของผลผลิต อันก่อให้เกิดปัญหาการเสื่อมโทรมของสภาพพื้นที่ที่ใช้ในการเพาะปลูก และเป็นปัญหาในการทำเกษตรกรรมในฤดูกาลถัดไป อีกทั้งยังมีปัญหาในการปรับปรุงพัฒนาระบบการผลิต และการส่งต่อให้กับเกษตรกรรุ่นใหม่ และการเรียนรู้ในการพัฒนาอาชีพของคนในชุมชน

บ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ ประชากรในชุมชนส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ และมีความเชื่อดั้งเดิมในการนับถือผี และนับถือบรรพบุรุษ มีวิถีชีวิตและจารีตที่ผสมผสานระหว่างขนบธรรมเนียมแบบประเพณีไทอีสาน แบบพุทธศาสนา และความเชื่อในสิ่งเหนือธรรมชาติ โดยประเพณีพิธีกรรมของชุมชนจะมีเพียง 6 ประเพณีหลักที่จัดขึ้นในช่วงเทศกาลต่าง ๆ ในรอบปี และถึงแม้ชาวบ้านส่วนใหญ่จะสืบเชื้อสายมาจากชาวอีสาน กลุ่มวัฒนธรรมเลย-หล่มสัก แต่ด้านการประกอบพิธีกรรม งานบุญประเพณีประจำปีจะไม่ได้ยึดโยงกับขนบธรรมเนียมจารีตแบบอีสาน คือ ฮีต 12 คอง 14 มากนัก โดยเหตุผลที่เป็นเช่นนั้นอาจมาจากการเกิดชุมชนที่มาจากกลุ่มชุมชนขนาดเล็ก และเป็นกลุ่มของพ่อค้าที่ต้องสัญจรไปมาเพื่อทำการค้า มีการโยกย้ายถิ่นฐานการจะลงหลักอย่างถาวร ซึ่งไม่ได้มีประเพณีที่ปฏิบัติกันอย่างต่อเนื่อง ประเพณีหลายอย่างจึงถูกสร้างขึ้นเพิ่มเติมจากกลุ่มคนอีสานที่เข้ามาอยู่ในพื้นที่ชุมชนในช่วงระยะหลัง และร่วมกันจัดเป็นกิจกรรมทางสังคมในระยะเวลาต่อมา

เดือน	เทศกาลประเพณี
มกราคม	เทศกาลปีใหม่
เมษายน	ประเพณีสงกรานต์
สิงหาคม	ประเพณีเข้าพรรษา
กันยายน	บุญข้าวประดับดิน
ตุลาคม	บุญข้าวสาก
พฤศจิกายน/ธันวาคม	ประเพณีลอยกระทง
ธันวาคม	บุญกุ้มข้าวโพด

 

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ด้วยลักษณะเด่นของที่ตั้งชุมชนบ้านห้วยกะโปะ ที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ที่มีสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์เป็นอย่างมาก ทั้งภูเขาน้อยใหญ่สลับซับซ้อนเรียงรายเป็นแนวเทือกเขา แม่น้ำเลยและลำห้วยสาขาที่ไหลผ่านพื้นที่ชุมชน ส่งผลให้ทรัพยากรป่าไม้และระบบนิเวศทางธรรมชาติมีความสมบูรณ์และสวยงาม กลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่อยู่โดยรอบบริเวณชุมชน ทั้งในลักษณะของน้ำตก วังน้ำ และลำห้วยอีกหลายแห่ง โดยพื้นที่แถบบริเวณชุมชนบ้านห้วยกะโปะมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่สำคัญ ได้แก่

เลยดั้น เป็นลักษณะนิเวศที่สำคัญและมีความแปลกมหัศจรรย์คือเป็นลักษณะของการไหลของน้ำลอดผ่านชั้นหินด้านล่าง โดยเป็นลานในแม่น้ำเลยที่เชื่อมต่อพื้นที่จังหวัดเลยและจังหวัดเพชรบูรณ์ ซึ่งเลยดั้นเกิดจากการกัดเซาะของกระแสน้ำที่ไหลมากระทบกับลานหินเป็นระยะเวลานานนับร้อยปีจนเกิดเป็นลักษณะเป็นหลุมเป็นบ่อหินในบริเวณลำน้ำ ทั้งขนาดเล็กใหญ่สลับกันไปในแต่ละจุด ซึ่งคำว่า "เลยดั้น" เป็นภาษาท้องถิ่น อธิบายถึงลักษณะของน้ำที่ไหลและแรงดันทำให้หมุนวน จนทำให้พื้นลานหินในบริเวณนั้นเกิดเป็นแอ่งหลุม และชาวบ้านจะเรียกแอ่งหลุมนั้นว่า "โบก" นับเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่สวยงามให้ผู้คนได้เข้าไปสัมผัส

นอกจากนี้ยังมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่สวยงาม เช่น น้ำตกวงพระจันทร์ หรือตาดหมาตาย มีลำห้วยสาขาสำคัญคือ ลำห้วยกะโปะ ห้วยงูเหลือม ห้วยแล้ง ห้วยกกข่า ห้วยตูบข่า ห้วยผาน้ำเที่ยง ห้วยลาด ห้วยวังหินแห่ ห้วยผาลาน้อย ห้วยสายน้ำภูฟ้า ฯลฯ และมีลักษณะภูมิประเทศที่เรียกว่า วัง กระจายตัวในลำน้ำเลย บริเวณบ้านห้วยกะโปะ ได้แก่ วังคอน วังแดง วังดึง วังบ้าน วังมนต์ วังดั้น วังหินแห่ ซึ่งการมีลักษณะนิเวศที่เป็นวังกระจายตัวนี่เอง ส่งผลให้มีปลาที่ขึ้นมาวางไข่ในลุ่มน้ำโขงและลุ่มน้ำเลยจำนวนมาก โดยปลาท้องถิ่นที่สำคัญได้แก่ ปลาเคิง ปลาจาด ปลาขี้ขม ปลากั้ง ปลาสร้อย ปลาขาว ปลาเคียง ปลาพัน เป็นต้น ส่วนพรรณไม้ที่เป็นแหล่งอาหารตามธรรมชาติของชุมชน ตัวอย่างเช่น ผักกุ่ม ผักกูด หวายยาง สะคร้าน ผักหวานป่า กล้วยป่า ต้าวมุ่ย บอน เป็นต้น

บ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ ชาวบ้านมีการใช้ภาษาถิ่นในการติดต่อสื่อสารระหว่างกัน คือ ภาษาเลย และภาษาอีสาน ซึ่งสืบทอดมาจากกลุ่มบรรพบุรุษดั้งเดิมก่อนอพยพเข้ามาตั้งชุมชนและสืบเนื่องมาถึงปัจจุบัน โดยจะมีภาษาเลยที่ใช้สื่อสารกันโดยทั่วไป เนื่องจากเป็นภาษาหลักของกลุ่มประชากรในแถบพื้นที่เลย-เพชรบูรณ์ ในเขตที่ตั้งชุมชนห้วยกะโปะ

ด้านเศรษฐกิจ:

ด้านเกษตรกรรม ในอดีตชุมชนจะมีความผูกพันสัมพันธ์กับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ในมิติของความเกื้อกูล อุ้มชู และเคารพในธรรมชาติ ซึ่งตกผลึกมาเป็นวิถีวัฒนธรรมชุมชน เช่น การเคารพผีตาแฮก การเคารพเจ้าพ่อถ้ำใหญ่ การอนุรักษ์ป่าในวิถีป่าเชิงวัฒนธรรม การรักษาฮีตคองประเพณี เป็นต้น การใช้ทรัพยากรในอดีตจึงใช้เพื่อการดำรงชีวิตและรักษาฐานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แต่ปัจจุบันเกษตรกรได้เปลี่ยนแปลงฐานคติความคิด มองดิน น้ำ ป่า เป็นทรัพยากรธรรมชาติที่ต้องตักตวง อาจเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติที่ส่งผลโดยตรงต่อการทำเกษตรกรรม และผลกระทบจากสภาวะทางเศรษฐกิจต่าง ๆ ร่วมด้วย ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับทรัพยากรธรรมชาติอยู่ในลักษณะของการเบียดเบียน และทำทุกอย่างเพื่อตอบสนองต่อการสร้างกำไรสูงสุดในการใช้ประโยชน์จากที่ดิน ยกตัวอย่างเช่น เกษตรกรใช้เวลาในการทำงานในไร่นาน้อยลง ทั้งเยาวชนคนหนุ่มสาวในชุมชนขาดความรู้ความเข้าใจ ขาดแรงจูงใจ และแรงบันดาลใจ ในการทำเกษตรกรรม รวมทั้งขาดความเชื่อมโยงหรือความสัมพันธ์ในการทำการเกษตรระหว่างคนรุ่นใหม่กับคนรุ่นก่อน ส่วนใหญ่ไม่สนใจในการทำเกษตรกรรม พร้อมที่จะละทิ้งภูมิปัญญาดั้งเดิม ด้วยองค์ความรู้ในการทำเกษตรกรรมของท้องถิ่น อันเกี่ยวเนื่องกับระบบเกษตรกรรมแบบเชิงเดี่ยว คุณภาพผลผลิต และผลลัพธ์ที่ได้จากค่าตอบแทนในการทำเกษตรกรรม

ด้านระบบสาธารณูปโภค:

บ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ มีที่ตั้งอยู่ไกลจากโรงพยาบาลในระดับอำเภอ ทำให้การเคลื่อนย้ายผู้ป่วยหรือผู้ได้รับบาดเจ็บนำส่งโรงพยาบาลในภาวะฉุกเฉินได้ค่อนข้างล่าช้า เพราะเส้นทางค่อนข้างคดเคี้ยว ปัญหาในเรื่องระบบขนส่ง ซึ่งระบบขนส่งมีผลต่อประชาชนในตำบลหลักด่านในเรื่องค่าครองชีพที่สูงกว่าประชาชนในพื้นที่ราบในระดับหนึ่ง เพราะมีค่าใช้จ่ายที่สูงมากกว่าในเรื่องการขนส่งสินค้าของพื้นที่ ค่าขนส่งมีส่วนสัมพันธ์กับราคาอาหาร เครื่องอุปโภค บริโภค เชื้อเพลิงหุงต้ม ราคาวัสดุก่อสร้าง ฯลฯ

พื้นที่ซ้อนทับ:
อุทยานแห่งชาติ: น้ำหนาว

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทวิต ราษี. (2558). โครงการเสริมสร้างกระบวนการเรียนรู้นิเวศเพื่อฟื้นฟูต้นน้ำเลย บ้านห้วยกะโปะ ตำบลหลักด่าน อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์: รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์  วิจัยและนวัตกรรม.

เก็บเรื่องมาเล่าโดยหนุ่มสุทน. (17 สิงหาคม 2566). ชวนชมลานหิน "เลยดั้น" ชุมชนบ้านห้วยกะโปะ อ.น้ำหนาว จ.เพชรบูรณ์ โดยหนุ่ม-สุทน. สืบค้นเมื่อ 8 มิถุนายน 2568, จาก https://travel.trueid.net/detail/

คมฉาน ตะวันฉาย. (6 กุมภาพันธ์ 2563). มนต์ภูเขาและ 'เลยดั้น' ตามหากันจนเจอ. สืบค้นเมื่อ 8 มิถุนายน 2568, จาก https://www.bangkokbiznews.com/lifestyle/

HRพาเที่ยว. (2567). สืบค้นเมื่อ 5 มิถุนายน 2568, จาก https://www.facebook.com/HRCheckinThailand/posts/