บ้านรำแดง ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา ประวัติศาสตร์การตั้งถิ่นฐานของชุมชนเริ่มขึ้นตั้งแต่เมื่อใดไม่ทราบเป็นที่แน่ชัด และไม่มีหลักฐานยืนยันว่าการเข้ามาอยู่อาศัยของผู้คนในพื้นที่บริเวณนี้เริ่มขึ้นตั้งแต่เมื่อใด จนมีการขยายตัวเป็นชุมชนขนาดใหญ่จนทุกวันนี้ แต่โดยการตั้งถิ่นฐานบ้านเรือนของคนในพื้นที่มีการอยู่อาศัยมาหลายชั่วอายุคนอย่างต่อเนื่อง ทำให้เป็นพื้นที่ที่มีความหนาแน่นของบ้านเรือนและผู้คนเป็นจำนวนมาก และมีพัฒนาการทางสังคมจนกลายเป็นชุมชนในระดับตำบล

ที่มาของชื่อบ้านรำแดง หรือตำบลรำแดง มีเรื่องเล่าตามความเชื่อของผู้คนชาวรำแดงที่ได้บอกเล่าสืบต่อกันมาถึงเหตุที่ได้เรียกพื้นที่แถบนี้ว่า "รำแดง" โดยมีที่มาอยู่ 2 มูลเหตุตามความเชื่อ คือ

1.คำว่ารำแดง คือ รำข้าวสีแดง เล่ากันมาว่าในอดีตพื้นที่ชุมชนแถบบริเวณนี้เป็นแหล่งเกษตรกรรมที่ชาวบ้านจะทำนาเป็นหลัก เพื่อเก็บเกี่ยวข้าวไว้รับประทานตลอดทั้งปี โดยมีพันธุ์ข้าวชนิดหนึ่งที่ปลูกกันมาช้านานและเป็นที่นิยมในแถบนี้ โดยมีชื่อสายพันธุ์ว่าข้าวเล็บนก โดยมีลักษณะของเปลือกที่มีสีออกแดงหรือน้ำตาลเข้ม ในสมัยก่อนไม่มีโรงสีข้าว ชาวบ้านเกือบทุกหลังคาเรือนจะตำข้าวไว้กินเอง เปลือกของข้าวและรำที่ได้จากการตำข้าวก็จะมีสีแดงเป็นสีหลัก และผลิตในพื้นที่มีความอุดมสมบูรณ์มาก ในแต่ละปีเมื่อบริโภคไม่หมดจะเหลือข้าวตกค้างจากฤดูกาลที่ผ่านมาทับถมเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ เป็นข้าวเก่าสีแดง ชาวบ้านจะเรียกกันว่าข้าวแดง จึงเป็นที่มาของชื่อชุมชนตามลักษณะของสีเปลือกข้าวว่ารำแดง และใช้เป็นชื่อชุมชน และกลายเป็น "ตำบลรำแดง" มาจนถึงปัจจุบัน

2.บ้านรำแดง มีที่มาจากคำว่า "รังมดแดง" ชุมชนบ้านรำแดงเป็นพื้นที่ชุมชนขนาดใหญ่ที่มีการอยู่อาศัยของผู้คนอย่างหนาแน่นมาตั้งแต่อดีตเพิ่มขึ้นเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน การตั้งบ้านเรือนของชาวบ้านจะสร้างอาคารตัวบ้านอยู่ชิดติดกันในอาณาบริเวณใกล้เคียงกันเป็นกลุ่มก้อน (กลุ่มบ้าน) ซึ่งบ้านแต่ละหลังจะไม่มีรั้วบ้าน นอกจากบ้านที่อยู่รอบนอกสุดของชุมชน วัสดุส่วนใหญ่ที่ชาวบ้านนำมาใช้สร้างบ้านมักจะเป็นวัสดุที่มีในพื้นที่ ได้แก่ ตาลโตนด และไม้ไผ่ จากการที่บ้านเรือนอยู่รวมกันเป็นกลุ่มก้อนใกล้ชิดกัน เมื่อสังเกตจากระยะไกล จึงมีลักษณะคล้ายกับรังมดแดงที่เกาะกันอยู่เป็นกลุ่ม ชาวบ้านจึงเรียกชื่อชุมชนพื้นที่นี้ว่า "บ้านรังมดแดง" แต่ต่อมามีการขยายตัวของชุมชนและพัฒนากลายมาเป็นตำบล และคงใช้ชื่อว่า "ตำบลรังมดแดง" ในระยะต่อมาจึงมีการกร่อนเสียงและเพี้ยนกลายเป็น "ตำบลรำแดง" มาจนถึงปัจจุบัน

บ้านรำแดง ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา เป็นชุมชนขนาดใหญ่ และเป็นชุมชนระดับตำบล โดยที่ตั้งชุมชนอยู่ห่างจากพื้นที่อำเภอสิงหนครเป็นระยะทางประมาณ 12 กิโลเมตร ลักษณะพื้นที่โดยส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ราบ และพื้นที่ราบแบบแอ่งกระทะ บริเวณชุมชนรำแดงมักมีน้ำท่วมขังในช่วงฤดูฝน สภาพอากาศโดยทั่วไปมีลักษณะแบบร้อนชื้น โดยมีลมทะเลพัดผ่านทั้งสองด้านจากทะเลอ่าวไทย และทะเลสาบสงขลา มีฤดูกาลอยู่ 2 ฤดู คือ ฤดูฝน ในช่วงแรกจะได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ ในเดือนพฤษภาคมถึงเดือนกันยายน และในช่วงที่ 2 อยู่ในช่วงระหว่างเดือนตุลาคมถึงเดือนมกราคม โดยจะได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงเหนือ และจะค่อย ๆ ลดระดับลงเข้าสู่ฤดูร้อน ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนเมษายน พื้นที่ติดต่อบริเวณชุมชนรำแดงมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลบางเขียด และตำบลม่วงงาม อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลป่าขาด อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลวัดขนุน และตำบลชิงโค อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลชะแล้ และตำบลปากรอ อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา

บ้านรำแดง ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา เป็นชุมชนขนาดใหญ่ที่มีความหนาแน่นของประชากรที่อยู่อาศัยร่วมกันในชุมชน จึงมีการแบ่งเขตการปกครองชุมชนออกเป็น 2 หมู่บ้าน คือหมู่ที่ 3 และหมู่ที่ 6 โดยมีรายละเอียดสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง ดังนี้

• จำนวนประชากรหมู่ที่ 3 บ้านรำแดง ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 211 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 95 คน ประชากรหญิง 116 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 63 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)
• จำนวนประชากรหมู่ที่ 6 บ้านรำแดง ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 286 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 142 คน ประชากรหญิง 144 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 92 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

บ้านรำแดง ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา ในอดีตประชากรส่วนใหญ่ในชุมชนจะประกอบอาชีพด้านการทำเกษตรกรรมเป็นหลัก มีการทำนาข้าวตามฤดูกาลเพื่อเลี้ยงชีพ โดยเป็นรูปแบบการปลูกเพื่อยังชีพ ไม่ได้เป็นการทำเกษตรกรรมเชิงพาณิชย์เท่าไรนัก เมื่อถึงฤดูกาลเก็บเกี่ยวชาวบ้านจะเก็บไว้บริโภคภายในครัวเรือนตลอดทั้งปี จนกว่าจะถึงฤดูการเพาะปลูกในรอบถัดไป ในปัจจุบันอาชีพหลักของชุมชนยังคงมีความเกี่ยวเนื่องกับการทำเกษตรกรรมอยู่เช่นเคย มีการทำนาเป็นส่วนใหญ่ รองลงมาคือ การเลี้ยงวัวสายพันธุ์พื้นเมือง และการประกอบอาชีพรับจ้างทั่วไป มีหน่วยงานท้องถิ่นบริหารดูแลโดยองค์การบริหารส่วนตำบลรำแดง ซึ่งมีนโยบายการใช้ทรัพยากรในพื้นที่ให้มีประโยชน์มากที่สุด ไม่ว่าจะเป็นทางด้านกายภาพและชีวภาพ ตลอดจนด้านวัฒนธรรม มีการรณรงค์ให้ชุมชนยังคงวัฒนธรรมแบบดั้งเดิมไว้ 

ภาคเกษตรนั้นองค์การบริหารส่วนตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา ได้สนับสนุนการปลูกต้นปอเทืองในแปลงนาเพื่อให้เป็นปุ๋ยพืชสดบำรุงดิน ตามแนวทางพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ทรงแนะนำให้เกษตรกรทำปุ๋ยหมัก และปุ๋ยพืชสดใช้เองเพื่อลดต้นทุน และยังสามารถแก้ความเป็นกรดให้แก่พื้นที่ดินของเกษตรกร ในระหว่างที่ต้นปอเทืองออกดอกเหลืองอร่ามเต็มพื้นที่ในแปลงนากว่า 300 ไร่ ทางองค์การบริหารส่วนตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร ได้มีการสนับสนุนพัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรของ ตำบลรำแดง โดยจัดงาน "ทุ่งปอเทืองบาน ณ บ้านรำแดง" โดยการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยกำหนดในปฏิทินการท่องเที่ยว ให้เดือนสิงหาคมเป็นเดือนท่องเที่ยวชมดอกปอเทืองบ้านที่บ้านรำแดง โดยได้รับการตอบรับจากนักท่องเที่ยวในพื้นที่ และนักท่องเที่ยวจากต่างถิ่นที่เดินทางผ่านอำเภอสิงหนครเข้ามาชมความสวยงามจำนวนมาก นอกจากนี้ในด้านการท่องเที่ยวยังมีนโยบายช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจของชุมชน โดยทำการท่องเที่ยวที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ใช้ทรัพยากรที่มีอยู่จริงทั้งหมดมาเป็นสินค้า โดยเน้นการสร้างองค์ความรู้ให้แก่ชุมชน และให้ชุมชนเรียนรู้จากบุคคลภายนอกที่เข้ามาด้วย (อุดม ทักขระ, 2557)

และด้วยการผลักดันและการสนับสนุนจากหน่วยงานองค์กรภาครัฐ และส่วนต่าง ๆ จึงมีการนำเอาวัตถุดิบในท้องถิ่นมาพัฒนา สร้างสรรค์ แปรรูปเป็นสินค้า และผลิตภัณฑ์ชุมชน ที่สร้างงานสร้างอาชีพ และเพิ่มรายได้ให้กับคนในพื้นที่ ไม่ว่าจะเป็นผลิตภัณฑ์จากปอเทืองที่สร้างสรรค์เป็นงานหัตถกรรมที่ช่วงสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับสิ่งของในพื้นที่ และเป็นเอกลักษณ์ของชุมชน เช่น กระเป๋าจักสาน และผลิตภัณฑ์อื่น ๆ ที่พัฒนามาจากเส้นใยปอเทือง รวมไปถึงการเพิ่มมูลค่าให้กับพืชท้องถิ่นอย่างตาลโตนดเป็นสินค้าชุมชน ได้แก่ น้ำส้มสายชูหมักจากตาลโตนด น้ำตาลโตนดผง กล้วยฉาบตาลโตนด งานจักสานจากใบตาล ฯลฯ 

นอกจากนี้ยังมีการรวมกลุ่มของชาวบ้านในพื้นที่ชุมชนเพื่อผลิตสินค้า และทำกิจกรรมทางสังคมร่วมกัน ได้แก่

• กลุ่มกล้วยฉาบรำแดง
• กลุ่มขนมข้าวพองนางเล็ด
• กลุ่มโรงสีข้าว
• กลุ่มน้ำส้มสายชูหมักจากตาลโตนด
• กลุ่มขนมเจาะหู
• กลุ่มน้ำตาลโตนดผง
• กลุ่มเครื่องแกงบ้านรำแดง

บ้านรำแดง ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา เป็นชุมชนเกษตรกรรมที่มีวิถีชีวิตที่ผูกพันยึดโยงกับวิถีของธรรมชาติ ทั้งการทำนา ปลูกพืชผักต่าง ๆ ตามฤดูกาล การทำตาลโตนด ที่เป็นอัตลักษณ์ท้องถิ่นของชุมชนที่ยึดถือปฏิบัติสืบทอดกันมาจากบรรพบุรุษ ชาวบ้านมีการอยู่อาศัยแบบเรียบง่าย กินง่าย อยู่ง่าย พึ่งพาอาศัยเกื้อกูลกันภายในสังคม อยู่กันเป็นครอบครัว และเป็นกลุ่มชุมชนที่มีความรักสามัคคีกัน ร่วมกิจกรรมทางสังคมและพัฒนาชุมชนอยู่เสมอ สังเกตได้จากการรวมกลุ่มทำกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างอาชีพ การร่วมแปรรูปผลิตภัณฑ์ และผลักดันส่งเสริมสินค้า วัตถุดิบภายในชุมชนเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม รวมไปถึงการสื่อสารกับกลุ่มองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น องค์กรภายนอก เพื่อรับเอาข่าวสาร องค์ความรู้มาพัฒนาสร้างเสริมศักยภาพให้กับสมาชิกในชุมชน เพื่อสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชนได้เป็นอย่างดี

ด้านวิถีวัฒนธรรม ความเชื่อ และประเพณีท้องถิ่น ชาวบ้านพื้นที่ชุมชนรำแดง มีความเชื่อความศรัทธาในพระพุทธศาสนา เข้าวัดทำบุญ ร่วมกันจัดกิจกรรมทางศาสนาในวันประเพณีและเทศกาลสำคัญต่าง ๆ มีการจัดกิจกรรมพิเศษตามวาระเพื่อทำนุบำรุงพุทธศาสนา อาคารสถานที่ที่ใช้ร่วมกัน เช่น การทอดผ้าป่าเพื่อปรับปรุงพัฒนาอาคารที่ใช้ในการสาธารณประโยชน์ของชุมชน เป็นต้น

ชุมชนรำแดง ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา เป็นชุมชนที่มีศักยภาพของพื้นที่ในการพัฒนาเป็นพื้นที่แห่งการท่องเที่ยว ทั้งวิถีชีวิตของชาวบ้าน ผู้คนในชุมชนโดยรอบ กิจกรรมทางสังคม และการส่งเสริมจากหน่วยงานองค์ภายในท้องถิ่น ที่หยิบยกเอาต้นทุนในพื้นที่มาจัดสรรและผลักดันเพื่อทำให้เกิดมูลค่าเพิ่ม ทั้งในส่วนของสินค้า ผลิตภัณฑ์ชุมชน งานหัตถกรรมท้องถิ่น รวมไปถึงการสร้างสรรค์กิจกรรมการท่องเที่ยว เส้นทางท่องเที่ยวศึกษาเรียนรู้วิถีชีวิตชุมชน ซึ่งมีการร่วมไม้ร่วมมือกับสมาชิกในชุมชน ผู้นำท้องถิ่น และผู้นำชุมชนโดยรอบจนเกิดเป็นกิจกรรมท่องเที่ยวและการให้บริการ กิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร เยี่ยมทัศนียภาพของธรรมชาติในพื้นที่ และมีฐานกิจกรรมต่างๆ ให้นักท่องเที่ยวได้เรียนรู้และสัมผัส ดังนี้

• ฐานบ้านทักษิณาธาร เป็นกิจกรรมการเรียนรู้ภูมิปัญญาการสร้างที่อยู่อาศัยแบบชาวบ้านและผู้คนลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ที่มีเอกลักษณ์และแฝงไปด้วยคุณค่าทางภูมิปัญญาท้องถิ่น
• ฐานการทำนา กิจกรรมการเรียนรู้วิถีแบบเกษตรกรรม ในพื้นที่แหล่งเกษตรกรรมดั้งเดิม ดินแดนแห่งการทำนาและสายพันธุ์ข้าวท้องถิ่น
• ฐานการผลิตก๊าซชีวภาพ เรียนรู้การจัดการทรัพยากรในท้องถิ่นอย่างคุ้มค่า การใช้ประโยชน์จากวัสดุเหลือใช้เพื่อสร้างประโยชน์และลดต้นทุนจากพลังงานทางเลือก
• ฐานภูมิปัญญาตาลโตนด เรียนรู้วิถีชีวิตของชาวบ้านกับตาลโตนด การใช้ประโยชน์จากส่วนต่างๆ ของต้นตาลโตนด เช่น การคาบตาล การเคี่ยวตาล การเย็บตาล การทำถ่านลูกตาล รวมไปถึงกิจกรรมล่องเรือชมทัศนียภาพของสิ่งแวดล้อมในพื้นที่
• ฐานบ้านใบตาล เป็นการเรียนรู้การใช้วัตถุดิบท้องถิ่นจากภูมิปัญญาชาวบ้าน คือการใช้ส่วนของต้นตาล ต้นไผ่ เพื่อสร้างที่อยู่อาศัยแบบดั้งเดิม ภูมิปัญญาและรูปแบบการก่อสร้างโดยอาศัยการผสานกันระหว่างวัสดุที่มีในพื้นที่เพื่อการอยู่อาศัยอย่างมั่นคงถาวร เป็นการเรียนรู้และอนุรักษ์รูปแบบสถาปัตยกรรมท้องถิ่นแบบดั้งเดิม
• ฐานครัวรำแดง กิจกรรมการเรียนรู้ภูมิปัญญาผ่านอาหารท้องถิ่น วัตถุดิบพื้นบ้าน พืช ผัก สมุนไพร การนำองค์ความรู้มารวมเป็นมื้ออาหารให้ได้ทดลองทำ ลองสัมผัสถึงวิถีการอยู่การกินแบบชาวบ้าน เมนูท้องถิ่น เช่น ปลาเค็มทอด แกงหัวโหนด ต้มกะทิกุ้งหัวโหนด น้ำพริกกะปิผักสด ลูกตาลน้ำกะทิ ฯลฯ
• ฐานหัตถกรรมพื้นถิ่น เรียนรู้การสร้างสรรค์วัสดุในพื้นที่เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม ภูมิปัญญาในการประดิษฐ์คิดค้นเครื่องมือเครื่องใช้เพื่อให้เกิดประโยชน์และใช้ในการดำรงชีวิต พัฒนากลายเป็นสินค้าที่สร้างมูลค่าให้กับชุมชน

อมรรัตน์ บุญสว่าง. (2560). การผลิตเส้นใยปอเทืองเพื่อใช้ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถกรรมชุมชน: กรณีศึกษากลุ่มผลิตภัณฑ์ชุมชนบ้านรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา: รายงานฉบับสมบูรณ์. สำนักงานคณะกรรมการ ส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.

สำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดสงขลา. (2562). สารสนเทศตำบลต้นแบบเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิต ตำบลรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา. https://songkhla.cdd.go.th/wp-content/uploads/

ฤทัยวรรณ บุญครองชีพ. (2561). การศึกษาคุณประโยชน์จากปอเทืองเพื่อการพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ของกลุ่มชุมชน บ้านรำแดง อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา: รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริม วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.

ฤทัยวรรณ บุญครองชีพ. (2561). การพัฒนาผลิตภัณฑ์ปอเทืองเพื่อสุขภาพของกลุ่มชุมชนบ้านรำแดง อำเภอสิง หนคร จังหวัดสงขลา: รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.

กรมการพัฒนาชุมชน. (2565). บ้านรำแดง สงขลา. สืบค้นเมื่อ 9 มิถุนายน 2568, จาก https://cddportal.cdd.go.th/portal/apps/storymaps/stories/

องค์การบริหารส่วนตำบลรำแดง. (ม.ป.ป.). แหล่งท่องเที่ยว. สืบค้นเมื่อ 9 มิถุนายน 2568, จาก http://www.ramdang.go.th/otop

OTOP นวัตวิถี. (2561). บ้านรำแดง. สืบค้นเมื่อ 9 มิถุนายน 2568, จาก http://otopinnovativelife.hellosongkhla.com/

TAT Hatyai - ททท. สำนักงานหาดใหญ่. (2559). รำแดง. สืบค้นเมื่อ 9 มิถุนายน 2568, จาก https://www.facebook.com/profile/100068945928547/