บางยี่ขันถือเป็นพื้นที่ที่มีบทบาทสำคัญในด้านอุตสาหกรรมการผลิตสุราและการตั้งถิ่นฐานของแรงงานในช่วงต้นรัตนโกสินทร์ โดยมีจุดกำเนิดจากการตั้งโรงงานสุราบางยี่ขันในสมัยรัชกาลที่ 1 ซึ่งนับเป็นหนึ่งในโรงงานผลิตสุราเก่าแก่ของประเทศ โรงงานแห่งนี้ได้กลายเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจของพื้นที่ ทำให้ย่านบางยี่ขันเริ่มขยายตัวอย่างเป็นระบบ ทั้งในด้านประชากรและเศรษฐกิจชุมชน

การก่อตั้งโรงงานสุราได้นำมาซึ่งการเข้ามาตั้งถิ่นฐานของแรงงานชาวจีนจำนวนมาก ซึ่งมีบทบาทเป็นแรงงานหลักในกระบวนการต้มกลั่นสุรา แรงงานชาวจีนเหล่านี้บางส่วนยังได้ยึดอาชีพค้าขาย พายเรือเร่ขายของไปตามลำคลอง และเปิดกิจการต่าง ๆ เช่น โรงฝิ่นบริเวณริมแม่น้ำเจ้าพระยา เพื่อให้บริการแรงงานในโรงงาน โดยเฉพาะกลุ่ม “กุลี” ซึ่งอยู่ภายใต้การควบคุมของหัวหน้าคนงานและระบบอากรในยุคนั้น

ต่อมาใน พ.ศ. 2475 รัฐบาลได้ยกเลิกระบบผูกขาดการผลิตและจำหน่ายสุรา และมอบอำนาจการควบคุมให้กับกรมสรรพสามิต ส่งผลให้แรงงานจีนที่เคยอยู่ภายใต้ระบบนายอากรถูกปรับเปลี่ยนสถานะเป็นลูกจ้างของรัฐ และภายหลังเมื่อมีการเปลี่ยนผ่านบทบาทของโรงงานสุราไปสังกัดกรมโรงงานอุตสาหกรรมใน พ.ศ. 2485 โรงงานสุราบางยี่ขันก็ได้กลายเป็นหน่วยงานภาครัฐเต็มรูปแบบ ก่อนที่บริษัทสุรามหาราษฎรจะเข้ามารับสัมปทานดำเนินกิจการต่อในช่วงหลัง พ.ศ. 2503

โรงงานสุราบางยี่ขันดำเนินกิจการเรื่อยมาจนถึง พ.ศ. 2538 ก่อนจะยุติบทบาทลงเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงของนโยบายรัฐและการขยายเมือง โดยในช่วงหลังการปิดกิจการ แรงงานจำนวนหนึ่งได้ลาออกและหันไปประกอบอาชีพค้าขายในพื้นที่ ขณะที่บางส่วนได้ย้ายไปทำงาน ณ โรงงานสุราแห่งใหม่ในจังหวัดปทุมธานี ส่งผลให้บรรยากาศของพื้นที่บริเวณหน้าโรงงานซึ่งเคยคึกคักไปด้วยการสัญจรของคนงานและท่าเรือที่เชื่อมต่อกับย่านบางลำพูต้องยุติลง

การก่อสร้างสะพานพระราม 8 ที่เชื่อมระหว่างเขตบางพลัดกับฝั่งพระนครในช่วงปลายทศวรรษ 2530 ส่งผลให้พื้นที่เดิมของโรงงานสุราและอาคารอำนวยการบางส่วนต้องถูกรื้อถอนเพื่อใช้เป็นที่ตั้งของคอสะพาน โดยอาคารที่เหลือบางส่วนได้ถูกปล่อยทิ้งร้างหรือเปลี่ยนบทบาทการใช้งานในเวลาต่อมา

ปัจจุบันพื้นที่โรงงานสุราบางยี่ขันเดิมได้ถูกปรับเปลี่ยนให้เป็นพื้นที่ของหน่วยงานราชการและหน่วยงานสนับสนุนการพัฒนาประเทศ ได้แก่

• สำนักงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (กปร.)
• มูลนิธิชัยพัฒนา
• สถาบันอาหาร
• สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา

แม้ว่าบทบาทของโรงงานสุราในฐานะศูนย์กลางเศรษฐกิจของชุมชนจะสิ้นสุดลง แต่ความสัมพันธ์ระหว่างพื้นที่กับชุมชนโดยรอบยังคงดำรงอยู่ พื้นที่แห่งนี้ยังคงเป็นสัญลักษณ์เชิงประวัติศาสตร์ของการก่อร่างสร้างเมืองและเป็นความทรงจำร่วมของผู้คนในย่านบางยี่ขันจนถึงปัจจุบัน

ย่านบางยี่ขันตั้งอยู่ในพื้นที่เขตบางพลัด กรุงเทพมหานคร ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา ปัจจุบันมีสถานะเป็นหนึ่งในแขวงของเขตบางพลัด พื้นที่แห่งนี้จัดเป็นเขตชุมชนเมืองเก่าที่มีประวัติความเป็นมาย้อนหลังไปถึงช่วงปลายของกรุงศรีอยุธยา

บางยี่ขัน เป็นย่านเก่าแก่แห่งหนึ่งในฝั่งธนบุรี ตั้งอยู่บนเส้นทางคมนาคมทางน้ำที่สำคัญ โดยมีคลองบางยี่ขันเป็นเส้นทางหลักเชื่อมต่อกับแม่น้ำเจ้าพระยา คลองบางจาก และคลองผักหนาม นอกจากนี้ บางยี่ขันยังตั้งอยู่ในบริเวณชุมชนขนาดใหญ่บริเวณช่วงที่คลองบางยี่ขันตัดกับคลองบางบำหรุ ซึ่งพื้นที่ดังกล่าวมีเครือข่ายคลองขนาดเล็กหลายสายที่ลัดเลาะผ่านพื้นที่สวนและที่ดินทำกินของชุมชนอย่างต่อเนื่อง

ลักษณะภูมิประเทศของพื้นที่บางยี่ขันเป็นที่ราบลุ่มซึ่งมีน้ำท่วมขังได้ง่าย เนื่องจากในอดีตพื้นที่ส่วนใหญ่เคยเป็นสวนผลไม้และพื้นที่เกษตรกรรมที่มีลำคลองจำนวนมาก ปัจจุบันลำคลองเหล่านี้ยังคงมีความสำคัญในด้านการระบายน้ำ โดยทำหน้าที่เป็นเส้นทางหลักในการระบายน้ำจากพื้นที่ตอนในออกสู่แม่น้ำเจ้าพระยา สำหรับพื้นที่แขวงบางยี่ขัน พบว่ามีคลองขนาดใหญ่ที่ยังคงสภาพและใช้งานได้อย่างต่อเนื่อง ได้แก่ คลองบางยี่ขันและคลองบางจาก

มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ แขวงบางบำหรุและแขวงบางพลัด (เขตบางพลัด) มีถนนจรัญสนิทวงศ์และถนนราชวิถีเป็นเส้นแบ่งเขต
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับแขวงวชิรพยาบาล (เขตดุสิต) และแขวงวัดสามพระยา (เขตพระนคร) มีแนวกึ่งกลางแม่น้ำเจ้าพระยาเป็นเส้นแบ่งเขต
• ทิศใต้ ติดต่อกับแขวงวัดสามพระยา แขวงชนะสงคราม (เขตพระนคร) และแขวงอรุณอมรินทร์ (เขตบางกอกน้อย) มีแนวกึ่งกลางแม่น้ำเจ้าพระยาและถนนสมเด็จพระปิ่นเกล้าเป็นเส้นแบ่งเขต
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับแขวงอรุณอมรินทร์ (เขตบางกอกน้อย) และแขวงบางบำหรุ (เขตบางพลัด) มีถนนสมเด็จพระปิ่นเกล้าและถนนจรัญสนิทวงศ์เป็นเส้นแบ่งเขต

ประชากรในย่านบางยี่ขัน เขตบางพลัด เป็นชุมชนเมืองที่มีความหนาแน่นปานกลาง โดยประชากรส่วนใหญ่เป็นกลุ่มคนท้องถิ่นที่อาศัยในพื้นที่มานาน มีการสืบทอดวิถีชีวิตและวัฒนธรรมท้องถิ่นอย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้ยังมีประชากรกลุ่มใหม่ที่ย้ายเข้ามาเพื่อทำงานในภาคพาณิชย์ บริการ และอุตสาหกรรมที่กำลังขยายตัวในย่านนี้ ประชากรในพื้นที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์และวัฒนธรรม สะท้อนจากประวัติศาสตร์การตั้งถิ่นฐานที่เกี่ยวข้องกับการเป็นชุมชนริมแม่น้ำและคลองต่าง ๆ ทำให้เกิดการผสมผสานทางวัฒนธรรมระหว่างกลุ่มคนเก่าแก่กับผู้มาใหม่ รวมถึงการแลกเปลี่ยนวิถีชีวิตและประเพณีท้องถิ่นอย่างต่อเนื่อง

นอกจากนี้ การขยายตัวของโครงการพาณิชย์และการลงทุนในพื้นที่ส่งผลให้มีการเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากรและความหนาแน่นของชุมชน โดยเฉพาะในบริเวณใกล้แหล่งเศรษฐกิจและพื้นที่คมนาคมสะดวก ทำให้ย่านบางยี่ขันมีความเป็นชุมชนที่ผสมผสานทั้งความเป็นชุมชนเก่าและความทันสมัยอย่างสมดุล

ย่านบางยี่ขันมีโครงสร้างทางเศรษฐกิจที่มีฐานรากมาจากการเกษตรกรรม เนื่องจากความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่ ทำให้ในอดีตประชาชนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมเพื่อดำรงชีวิต รวมถึงการทำงานที่โรงงานสุราบางยี่ขัน ซึ่งเคยเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจและแหล่งงานสำคัญของชุมชนในอดีต ก่อนที่โรงงานสุราจะปิดตัวลง อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันย่านบางยี่ขันได้รับการพัฒนาด้านพาณิชยกรรมและการลงทุนในรูปแบบต่าง ๆ เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง

การประกอบอาชีพในพื้นที่จึงขยายตัวไปสู่ภาคการค้า บริการ และอุตสาหกรรม โดยกิจการที่เป็นแรงขับเคลื่อนเศรษฐกิจหลัก ได้แก่ ห้างสรรพสินค้าและโครงการลงทุนด้านอสังหาริมทรัพย์ ซึ่งเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากบางยี่ขันมีจุดเด่นด้านการเข้าถึงและความสะดวกในการคมนาคม

ด้วยเหตุนี้ การค้าพาณิชย์ในพื้นที่จึงมีบทบาทสำคัญในการรองรับการขยายตัวทางเศรษฐกิจของฝั่งพระนคร และส่งผลให้บางยี่ขันกลายเป็นพื้นที่พาณิชยกรรมที่มีการพัฒนาอย่างมีนัยสำคัญในเขตบางพลัด

วิถีชีวิตของชุมชนย่านบางยี่ขันยังคงสะท้อนถึงความผสมผสานระหว่างความเป็นชุมชนดั้งเดิมและการเปลี่ยนแปลงตามยุคสมัย ประชาชนส่วนใหญ่ยังคงรักษาเอกลักษณ์และวัฒนธรรมท้องถิ่นไว้อย่างเหนียวแน่น แม้ว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วในช่วงหลายปีที่ผ่านมา

ชุมชนในพื้นที่ยังคงมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกันโดยกิจกรรมประจำวัน เช่น การทำสวน การค้าขายสินค้าท้องถิ่น การประกอบอาชีพในภาคบริการ และงานฝีมือ ยังคงเป็นส่วนสำคัญของชีวิตประจำวัน นอกจากนี้ ประเพณีท้องถิ่นและพิธีกรรมต่าง ๆ ยังได้รับการสืบทอดและจัดขึ้นอย่างต่อเนื่อง ซึ่งเป็นการสร้างความสามัคคีและความผูกพันระหว่างสมาชิกในชุมชน

จากความสะดวกสบายของการเข้าถึงระบบคมนาคมและบริการสาธารณะ ทำให้ประชาชนสามารถดำเนินชีวิตร่วมกับการทำงานในเมืองใหญ่ได้อย่างลงตัว ความหลากหลายของกิจกรรมทางเศรษฐกิจทั้งในระดับครัวเรือนและชุมชน ส่งผลให้พื้นที่แห่งนี้เป็นย่านที่มีชีวิตชีวาและมีความเคลื่อนไหวทางสังคมอย่างต่อเนื่อง

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ด้านเศรษฐกิจ:

ย่านบางยี่ขันเป็นชุมชนเก่าที่ตั้งอยู่บนพื้นที่ราบลุ่มริมแม่น้ำเจ้าพระยา ซึ่งเดิมมีฐานเศรษฐกิจหลักมาจากการเกษตรกรรมและการประกอบอาชีพในโรงงานสุราท้องถิ่น ก่อนที่จะมีการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญในช่วงหลายทศวรรษที่ผ่านมา

สถานการณ์ปัจจุบันของย่านบางยี่ขันสะท้อนให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะการพัฒนาด้านพาณิชยกรรม การลงทุนในธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ และโครงสร้างพื้นฐานที่เพิ่มขึ้น ส่งผลให้ย่านนี้กลายเป็นพื้นที่ที่มีความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจและมีความหลากหลายของกิจกรรมทางธุรกิจมากยิ่งขึ้น

ด้านระบบสาธารณูปโภค:

การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานของสาธารณูปโภคและระบบคมนาคมที่ดีขึ้น ส่งผลให้ย่านบางยี่ขันมีการเชื่อมโยงกับพื้นที่โดยรอบอย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งการก่อสร้างสะพานพระราม 8 ซึ่งเป็นเส้นทางสำคัญที่เชื่อมต่อฝั่งธนบุรีและฝั่งพระนคร รวมถึงการก่อสร้างสถานีรถไฟฟ้าที่ช่วยเพิ่มความสะดวกในการเดินทางและสนับสนุนการขยายตัวของระบบขนส่งสาธารณะในพื้นที่ ทำให้การเข้าถึงย่านบางยี่ขันเป็นไปอย่างรวดเร็วและคล่องตัวมากขึ้น

อย่างไรก็ตาม การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานเหล่านี้ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทั้งทางสังคมและเศรษฐกิจ ซึ่งต้องอาศัยการบริหารจัดการอย่างรอบคอบ เพื่อรักษาความสมดุลระหว่างการเติบโตทางเศรษฐกิจและการอนุรักษ์วิถีชีวิตดั้งเดิมของชุมชน พร้อมทั้งส่งเสริมความยั่งยืนในระยะยาว

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ดรุณ นาถจำนง. (2544). การพัฒนาพื้นที่ริมน้ำบริเวณชุมชนย่านบางยี่ขัน กรุงเทพมหานคร. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

วริณาฐ พิทักษ์วงศ์วาน. (12 กรกฎาคม 2557). “บางยี่ขัน” ถิ่นวังเจ้าลาว โรงสุรา และโรงปูน. สืบค้น 10 มิถุนายน 2568, จาก https://lek-prapai.org/home/view.php?id=5034

สำนักงานเขตบางพลัด. (ม.ป.ป.). ข้อมูลทางกายภาพ. สืบค้น 10 มิถุนายน 2568, จาก https://webportal.bangkok.go.th/

DDproperty. (30 พฤศจิกายน 2568).MRT บางยี่ขัน (BL05) จากชุมชนเก่าริมคลองสู่ย่านพักอาศัยติดรถไฟฟ้า. สืบค้น 10 มิถุนายน 2568, จาก https://www.ddproperty.com/

PropertyScout Thailand. (ม.ป.ป.). บางยี่ขัน จากชุมชนริมคลองสู่ชีวิตใหม่ย่านฝั่นธน. สืบค้น 10 มิถุนายน 2568, จาก https://propertyscout.co.th/

การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.). สะพานพระราม 8. สืบค้น 16 กรกฎาคม 2568, จาก https://thai.tourismthailand.org/Attraction/%E0%B