ชุมชนเริ่มก่อร่างจากการสร้างทางรถไฟ เมืองกรุงเทพฯ เริ่มวางระบบรางสายเหนือ อีสาน ใต้ ในช่วงต้นยุค ร.5 โดยผ่านบริเวณเขตราชเทวี ผ่านสถานียมราช ซึ่งทำให้พื้นที่โค้งรางนี้กลายเป็นจุดตั้งถิ่นฐานแรก ๆ ของแรงงานก่อสร้างและช่างซ่อมราวราง มีการอพยพจากต่างจังหวัดของแรงงานจากภาคอีสานเดินทางด้วยรถไฟหรือบันไดเข้ากรุงเทพฯ ด้วยความหวังจะมีงานทำแต่ขาดทรัพย์สำหรับบ้านเช่า จึงตั้งถิ่นฐานตามทางโค้งรางเป็นชุมชนแออัดริมทาง เป็นชุมชนแน่นติดราง และในช่วงโควิด-19 กระทบแรง ชุมชนกลายเป็น "พื้นที่สีแดง" พบผู้ติดเชื้อจำนวนมาก รายได้จากการค้าหายไป เด็กต้องหยุดเรียนหรือกลับบ้านต่างจังหวัด ทำให้ภาครัฐและภาคีเริ่มเข้ามา มีการฉีดพ่นฆ่าเชื้อและให้ความช่วยเหลือ พม. และ รามาธิบดี จัดกิจกรรมฉีดพ่นฆ่าเชื้อภายใต้โครงการ Hope for Home ดูแลราว 200 หลัง พร้อมติดสติ๊กเกอร์ป้องกันโควิด ตั้งศูนย์ OSS

พม. เปิดศูนย์ช่วยประสานบริการ One Stop Service ให้สิทธิ์ต่าง ๆ อาทิ เบี้ยสูงอายุ เยียวยาเด็กพิการ และช่วยไกล่เกลี่ยหนี้ พอช. ดำเนินโครงการที่อยู่อาศัยริมราง โดยเริ่มในช่วงมิถุนายน 2566 มีแผนพัฒนารวม 280 ครัวเรือน ชุมชนร่วมออกแบบและจัดตั้งกลุ่มออมทรัพย์ และเป็นชุมชนตัวอย่างตั้งแต่ปี 2566 เป็นต้นมา เป็นชุมชนต้นแบบเพื่อขยายผล โดย รมว.พม. วราวุธ ศิลปอาชา ชูชุมชนนี้เป็น "โมเดลนำร่อง" แก้ปัญหาเด็กเร่ขายพวงมาลัย ให้มีที่ขายปลอดภัย และส่งเสริมการเรียนเด็กจนมีโอกาสเข้าถึงระบบการศึกษา บูรณาการครบมิติ ภาครัฐ ภาคเอกชน และ NGO ทำงานร่วมกันใน 5 กรม 2 รัฐวิสาหกิจ 1 องค์การมหาชน เพื่อสร้างความยั่งยืน ไม่ทอดทิ้งใครไว้ข้างหลัง 

ชุมชนทอดยาวตาม โค้งรางรถไฟสายใต้ โดยมี ถนนเพชรบุรี และ แยกยมราช เป็นจุดอ้างอิงหลัก เป็นชุมชนขนาดเล็กที่ "ผสานราง-ถนน" อย่างใกล้ชิดในย่านราชเทวีของกรุงเทพฯ โดยมีอาณาเขตติดต่อดังนี้

• ทิศเหนือ ใกล้แนวรางรถไฟบริเวณโค้งของสถานียมราช
• ทิศตะวันออก แนวเข้าใกล้แยกยมราช เชื่อมถนนเพชรบุรี–พระราม 6
• ทิศใต้ ลึกลงไปตามแนวถนนเพชรบุรี ผ่านพื้นที่ชุมชนตามทางรถไฟ
• ทิศตะวันตก รับรู้ถึงแนวถนนศรีอยุธยา และสามารถเลยไปถึงเขตถนนพญาไท/ราชเทวีโดยไม่ไกลมากนัก

จากสถิติจำนวนประชากรพื้นที่เขตราชเทวี แขวงถนนเพชรบุรี ในเดือนธันวาคม 2567 มีจำนวนประชากรในชุมชนโค้งรถไฟยมราชประมาณ 1,100 คน โดยประชากรในชุมชนกว่า 80% เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ไทย-อีสาน ที่อพยพมาจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เช่น อุบลราชธานี, ขอนแก่น, มหาสารคาม, ร้อยเอ็ด ฯลฯ รองลงมาคือ กลุ่มชาติพันธุ์ไทยภาคกลาง พบได้บางส่วน โดยเฉพาะครอบครัวที่ตั้งถิ่นฐานอยู่ในพื้นที่เดิมของกรุงเทพ หรือทำงานในเขตใกล้เคียง มีการแต่งงานข้ามชาติพันธุ์ เช่น อีสาน-ภาคกลาง ทำให้ลูกหลานพูดไทยกลางเป็นหลัก และอาจพบแรงงานต่างด้าว จากเมียนมา ลาว หรือกัมพูชา บางรายทำงานรับจ้างในครัวหรือดูแลผู้สูงอายุในชุมชน ไม่ใช่กลุ่มหลักของชุมชน และมักเป็นผู้อยู่อาศัยชั่วคราว

อาชีพเด่นที่สุดของคนในชุมชน คือ พ่อค้า-แม่ค้ารถเข็น / แผงลอยริมทาง ขายอาหารประเภท อาหารจานด่วน-ราคาประหยัด เช่น ข้าวแกง ข้าวเหนียวหมูปิ้ง ก๋วยเตี๋ยว ฯลฯ ส่วนใหญ่นำสูตรอาหารจากภาคอีสานมาปรับให้ถูกปากคนเมือง มีการตั้งแผงหน้าสถานีรถไฟ บริเวณเพชรบุรี-ยมราช โดยลูกค้าหลักคือ แรงงาน พนักงานออฟฟิศ และคนเดินทาง รับจ้างทั่วไป / แรงงานไม่ประจำ เช่น รับจ้างทำความสะอาด งานก่อสร้าง หาบเร่ขายของตามแยกต่าง ๆ บางคนทำงานในตลาดใกล้เคียง เช่น ตลาดมหานาค ตลาดโบ๊เบ๊ ลักษณะอาชีพไม่แน่นอน รายได้รายวัน ไม่คงที่ แม่บ้าน / รปภ. / คนงานโรงแรม หรือห้าง เนื่องจากอยู่ใจกลางเมือง ใกล้ห้าง โรงแรม โรงพยาบาล ชาวบ้านบางส่วนทำงานเป็นแม่บ้าน พนักงานรักษาความปลอดภัย ทำงานเป็นกะ โดยเฉพาะในละแวก ราชเทวี-พญาไท-ประตูน้ำ

• มกราคม แจกของยังชีพปีใหม่ / ตรวจสุขภาพผู้สูงอายุ ภาครัฐ-ภาคเอกชนเข้าแจกของ / ตรวจสุขภาพฟรี
• กุมภาพันธ์ สำรวจเด็กเตรียมเข้าเรียน พม. และโรงเรียนประสานนำเด็กหลุดระบบกลับสู่โรงเรียน
• มีนาคม สำรวจบ้านเสี่ยง / เยี่ยมผู้ป่วยติดเตียง ร่วมกับ พอช. และเจ้าหน้าที่เขตราชเทวี
• เมษายน ทำบุญสงกรานต์ / รดน้ำผู้สูงอายุ จัดแบบเรียบง่ายในพื้นที่ชุมชน
• พฤษภาคม แจกชุดนักเรียน-เปิดเทอม สนับสนุนโดยหน่วยงานรัฐ/NGO เช่น กสศ., พม.
• มิถุนายน อบรมอาชีพแม่บ้าน / ทำครัวกลาง ฝึกทำอาหาร ขนม ขายผ่านเครือข่ายในเมือง
• กรกฎาคม จิตอาสาเก็บขยะ-ล้างรางรถไฟ เด็ก-ผู้ใหญ่ร่วมกันทำความสะอาดชุมชน
• สิงหาคม วันแม่แห่งชาติ / ช่วยเหลือแม่เลี้ยงเดี่ยว มอบของใช้จำเป็นให้ครอบครัวเปราะบาง
• กันยายน กิจกรรมเยาวชน / ปรับพื้นที่เล่นเด็ก พื้นที่เล็ก ๆ ในชุมชนถูกจัดเป็นสนามเด็กเล่น
• ตุลาคม ตักบาตรออกพรรษา / ทำบุญกลางชุมชน เชิญพระมาจากวัดใกล้เคียง
• พฤศจิกายน ตลาดชุมชน "อาหารอีสานริมราง" (ถ้ามีงบ) จัดจำหน่ายสินค้า-อาหารพื้นถิ่นโดยแม่ค้าในชุมชน
• ธันวาคม วันพ่อ / วันเด็กล่วงหน้า / ฉลองปีใหม่ มีการแสดงของเด็ก แจกของขวัญเล็ก ๆ

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ชุมชนมีพ่อค้าแม่ค้าที่มีฝีมือด้านอาหาร โดยเฉพาะอาหารอีสานพื้นบ้าน ทำให้มีศักยภาพด้านอาชีพ มีเยาวชนที่แม้จะเปราะบาง แต่มีความสามารถทางศิลปะ ดนตรี กีฬา ฯลฯ ซึ่งสามารถต่อยอดได้ บางครัวเรือนมีแรงงานที่เคยเป็นแม่บ้าน-รปภ.-ลูกจ้างโรงแรม มีทักษะพร้อมฝึกเพิ่มเติม 

ชาวบ้านมีความรู้พื้นถิ่น เช่น การทำอาหารขาย การตั้งร้านรถเข็น ทำขนมไทย มีระบบช่วยกันในชุมชน เช่น การแลกเปลี่ยนแรงงาน การสอนเด็กในชุมชน ผู้สูงอายุมีภูมิปัญญาในการจัดการชีวิตในพื้นที่จำกัดอย่างมีประสิทธิภาพ

ชาวชุมชนมีความสัมพันธ์แน่นแฟ้น ช่วยเหลือกัน ใกล้ชิดเหมือนเครือญาติ มีผู้นำชุมชนที่เข้มแข็ง และทำหน้าที่ประสานกับภายนอก เช่น หน่วยงานรัฐ/เอกชน

พื้นที่ริมทางรถไฟ แม้คับแคบแต่สามารถดัดแปลงเป็น "ตลาดชุมชน" ชั่วคราวได้บ้านหลายหลังมีพื้นที่ทำครัวเล็ก ๆ ซึ่งสามารถขยายเป็น "ครัวกลางชุมชน" หรือทำอาหารส่งได้ มีจุดรวมตัว เช่น ลานหน้าโรงรถร้าง หรือลานใกล้รางรถไฟ ที่ใช้จัดกิจกรรมได้

ภาษาเขียน : ภาษาไทย

ภาษาพูด : ภาษาไทย บางครอบครัวมีการพูดภาษาอีสาน และภาษาอื่น ๆ ในครอบครัวแรงงานต่างด้าว

ด้านเศรษฐกิจ:

การปรับปรุงโครงสร้างพื้นฐานของรัฐ รางรถไฟสายใต้ที่ผ่านชุมชนกำลังอยู่ในแผนการพัฒนา (เช่น รถไฟฟ้า รถไฟทางคู่ หรือโครงการพื้นที่เมืองใหม่) อาจทำให้ชุมชนถูกเวนคืน ย้ายถิ่น หรือปรับสภาพแวดล้อมโดยไม่มีการมีส่วนร่วมที่แท้จริงของชาวบ้าน ค่าครองชีพในเมืองสูงขึ้น ไม่ว่าจะเป็นค่าของกิน ค่าน้ำ ค่าไฟ ค่าเดินทาง ล้วนเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะหลังโควิด ในขณะที่รายได้ของคนในชุมชนยังคงเป็นแบบ "รายวัน-ไม่แน่นอน" ทำให้เกิดภาวะขาดดุลรายจ่าย และผลกระทบจากโควิด-19 และวิกฤตเศรษฐกิจต่อเนื่อง รายได้จากรถเข็น/ขายอาหารตกลงอย่างมากในช่วงโควิด และยังไม่ฟื้นตัวเต็มที่ คนตกงาน หรือเปลี่ยนอาชีพบ่อย ไม่สามารถเข้าถึงประกันสังคม เด็กบางคนต้องออกจากโรงเรียนมาช่วยทำงาน มีการแข่งขันในตลาดแรงงานเมือง อาชีพที่คนในชุมชนทำ เช่น รถเข็น, แม่บ้าน, พ่อครัว ฯลฯ ถูกแทนที่ด้วยแรงงานราคาถูกจากนอกชุมชน หรือระบบสั่งอาหารออนไลน์ ความไม่มีวุฒิ ไม่มีทุน ไม่มีเครือข่าย ทำให้เปลี่ยนงานยาก

ด้านสังคมและประชากร:

โครงสร้างครอบครัวเปลี่ยนไป "ครอบครัวขยายแบบไม่สมบูรณ์" มากขึ้น เช่น ปู่-ย่าเลี้ยงหลาน, พ่อแม่แยกทาง, เด็กอยู่กับญาติ บางบ้านมีเด็ก 5-10 คนอาศัยในห้องเล็กเพียง 4-6 ตารางเมตร เกิดภาระเลี้ยงดูซ้ำซ้อนระหว่างรุ่น ไม่มีผู้ใหญ่ที่มีรายได้ประจำ ประชากรวัยเด็กจำนวนมากเสี่ยงหลุดระบบการศึกษา เด็กในชุมชนบางส่วนไม่ได้เข้าเรียน เนื่องจากยากจน ย้ายที่อยู่บ่อย หรือไม่มีเอกสารทะเบียนราษฎร เยาวชนบางกลุ่มต้องออกมาทำงาน เช่น ขายของริมถนน ขายพวงมาลัย ช่วยทำอาหาร มีปัญหา "การศึกษาไม่ต่อเนื่อง" และโอกาสต่ำในการเข้าสู่สายอาชีพหรือมหาวิทยาลัย

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์, กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการ. (2566). การเปิดศูนย์ช่วยเหลือสังคมชุมชนโค้งรถไฟยมราช. สืบค้น 12 มิถุนายน 2568, จาก https://www.dep.go.th

ณัชชา สินคีรี. (23 สิงหาคม 2567). ‘อยากเรียน ไม่ได้เรียน’ : เสียงจาก ‘ชุมชนโค้งรถไฟยมราช’ เมื่อเด็กกลางเมืองเข้าไม่ถึงการศึกษา. สืบค้น 12 มิถุนายน 2568, จาก https://www.the101.world/

โรงพยาบาลรามาธิบดี. (2564). โครงการ Hope for Home ดูแลสุขภาพชุมชนแออัด. สืบค้น 12 มิถุนายน 2568, จาก https://www.rama.mahidol.ac.th

วิมลพรรณ กุญแจทอง. (2551). แนวทางการส่งเสริมการจัดสวัสดิการชุมชนเมือง กรณีศึกษาชุมชนโค้งรถไฟยมราช. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน. (2566). โครงการบ้านมั่นคงและการพัฒนาที่อยู่อาศัยชุมชนริมรางรถไฟยมราช. สืบค้น 12 มิถุนายน 2568, จาก https://www.codi.or.th

สมนึก เหล่าอุ่นอ่อน (2551). เครือข่ายทางสังคมและความมั่นคงในชีวิตของผู้ประกอบการอาชีพหาบเร่-รถเข็น: กรณีศึกษาชุมชนโค้งรถไฟยมราช. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

The101.World. (2023). ยมราชโค้งของชีวิตริมราง. สืบค้น 12 มิถุนายน 2568, จาก https://www.the101.world/yommarat-community/

Thai PBS. (2023). Smiling Land แดนยิ้ม(คน)ยาก – ชุมชนโค้งรถไฟยมราช. สืบค้น 12 มิถุนายน 2568, จาก https://www.thaipbs.or.th/