ชุมชนตรอกหม้อ ตั้งอยู่ในพื้นที่เกาะรัตนโกสินทร์ เขตพระนคร กรุงเทพฯ ซึ่งเป็นศูนย์กลางของราชธานีในยุครัชกาลที่ 1-5 พื้นที่บริเวณนี้เดิมมีลักษณะเป็น "ตรอก" หรือซอยเล็ก ๆ อยู่ระหว่างวัดราชบพิธฯ กับเสาชิงช้า (หรือถนนดินสอในปัจจุบัน) เป็นที่ตั้งของผู้คนซึ่งส่วนใหญ่เป็น ชาวไทยเชื้อสายจีน และ ชาวไทยพื้นถิ่น ที่มาตั้งรกรากเพื่อค้าขายหรือทำงานรับราชการ

หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ประเทศไทยเข้าสู่ยุคพัฒนาเมืองอย่างรวดเร็ว ส่งผลให้หลายย่านเก่าแก่ รวมถึงตรอกหม้อ เริ่มมีการปรับเปลี่ยน เตาเผาหม้อถูกเลิกใช้ ร้านขายหม้อดินค่อย ๆ หายไป เนื่องจากหม้ออะลูมิเนียมและสเตนเลสเข้ามาแทนที่ แต่ตลาดเช้าตรอกหม้อ ยังคงอยู่และเริ่มมีความหลากหลายมากขึ้น มีอาหารตามสั่ง ข้าวแกง ผักสด อาหารทะเล รวมถึงของใช้เบ็ดเตล็ด ชุมชนยังคงอาศัยกันแบบดั้งเดิม รุ่นสู่รุ่น โดยมีการพัฒนาเรื่องสุขอนามัย ระบบไฟฟ้า น้ำประปา และการจัดระเบียบร้านค้าอย่างต่อเนื่อง

ตั้งอยู่บนพื้นที่เกาะรัตนโกสินทร์ ฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา อยู่ใกล้สถานที่สำคัญ ได้แก่ วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม, ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร (เสาชิงช้า), ถนนดินสอ, ถนนบำรุงเมือง ชุมชนครอบคลุมพื้นที่โดยรอบ "ซอยเทศา" ซึ่งเป็นซอยแคบ ๆ ที่เชื่อมระหว่างวัดราชบพิธกับถนนบำรุงเมือง และเป็นที่ตั้งของตลาดเช้าตรอกหม้อ ซึ่งขอบเขตโดยประมาณของชุมชนมีดังนี้

• ทิศเหนือ ติดกับ ถนนดินสอ ใกล้วัดสุทัศน์และเสาชิงช้า
• ทิศใต้ ติดกับ ถนนบำรุงเมือง
• ทิศตะวันออก ติดกับ ชุมชนศาลเจ้าพ่อเสือและเขตการค้ารอบเสาชิงช้า
• ทิศตะวันตก ติดกับ วัดราชบพิธ

ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวไทยเชื้อสายจีน (จีนแต้จิ๋ว) กลุ่มหลักของชุมชน อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานตั้งแต่สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น โดยเฉพาะในช่วงรัชกาลที่ 3-5 รองลงมาเป็นชาวไทยพื้นถิ่น เป็นกลุ่มที่อยู่ในพื้นที่เกาะรัตนโกสินทร์ดั้งเดิมตั้งแต่สมัยกรุงธนบุรี-รัตนโกสินทร์ มีวิถีชีวิตผูกพันกับวัดราชบพิธซึ่งอยู่ติดกับชุมชน และบางส่วนมีชาวมุสลิมร่วมอาศัยหรือค้าขายในตลาด

อาชีพของคนใน ชุมชนตรอกหม้อ มีความหลากหลายและสะท้อนวิถีชีวิตแบบชุมชนเมืองเก่าอย่างชัดเจน โดยมีทั้งอาชีพดั้งเดิมที่สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น และอาชีพใหม่ที่ปรับตัวเข้ากับยุคสมัย โดยอาชีพหลักของคนในพื้นที่ คือ  ค้าขาย เป็นอาชีพที่สืบทอดมาตั้งแต่ต้นกำเนิดของชุมชน ร้านค้ามักตั้งอยู่หน้าบ้าน (ชั้นล่าง) หรือในตลาดตรอกหม้อ ประเภทสินค้าที่ขาย คือ อาหารเช้า เช่น ข้าวมันไก่ หมูหวาน กระเพาะปลา โรตี ของชำ เช่น ผักสด ผลไม้ อาหารทะเล ข้าวสาร ขนมไทย-จีน เช่น ขนมเข่ง ขนมเทียน ขนมเปี๊ยะ เสื้อผ้า รองเท้า ของใช้เบ็ดเตล็ดในครัวเรือน และร้านดังหลายร้านเปิดมายาวนานกว่า 30-50 ปี

ประเพณีประจำปี

• มกราคม : กิจกรรมวันปีใหม่ (1 ม.ค.) ทำบุญตักบาตรร่วมกันในชุมชนและที่วัดราชบพิธ, ทำความสะอาดชุมชนใหญ่ เตรียมรับตรุษจีน (ปลายเดือน) คนในชุมชนเชื้อสายจีนเริ่มเตรียมของไหว้ บริเวณบ้านและร้านค้าเริ่มประดับโคมแดง
• กุมภาพันธ์ : ตรุษจีน (วันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 1 ตามปฏิทินจีน) ไหว้เจ้า-ไหว้บรรพบุรุษ, แจกอั่งเปา, ทำอาหารจีนและขนมไหว้ บางปีมีการเชิญเชิดสิงโตจากเยาวราชมาร่วม ทำบุญเลี้ยงพระหลังตรุษจีน
• เมษายน : สงกรานต์ (13-15 เม.ย.) รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ในชุมชน, ทำบุญที่วัดราชบพิธ มีการจัดเวรดูแลผู้สูงอายุที่อยู่บ้านคนเดียว ตลาดจะเงียบลงในช่วงนี้ แต่มีบรรยากาศอบอุ่นในครอบครัว
• สิงหาคม : กิจกรรมวันแม่แห่งชาติ (12 ส.ค.) ทำบุญตักบาตร โรงเรียนหรือวัดอาจมีงานวันแม่ ชาวชุมชนร่วมด้วย มอบของขวัญแก่ผู้สูงอายุในชุมชน
• กันยายน–ตุลาคม : เทศกาลสารทจีน-ไหว้บรรพบุรุษ เตรียมโต๊ะไหว้หน้าบ้าน แจกขนมเข่ง ขนมเทียน มีการแบ่งของไหว้ให้เพื่อนบ้าน แสดงความเคารพต่อผู้อาวุโส เทศกาลกินเจ บางบ้านตั้งโรงทานเล็ก ๆ ตลาดมีอาหารเจเพิ่มขึ้นในช่วง 9 วัน ร่วมกิจกรรมกินเจของวัดใกล้เคียง เช่น ศาลเจ้าพ่อเสือ
• พฤศจิกายน : ลอยกระทง บางบ้านทำกระทงเองจากวัสดุธรรมชาติ ชาวชุมชนอาจไปลอยกระทงที่วัดราชบพิธ หรือริมคลองใกล้เคียง เด็ก ๆ ทำกิจกรรมวาดภาพหรือประดิษฐ์กระทงในชุมชนหรือโรงเรียน
• ธันวาคม : วันพ่อแห่งชาติ (5 ธ.ค.) ทำบุญร่วมกันทั้งในบ้านและที่วัด บางปีมีการมอบเกียรติบัตรให้ "พ่อดีเด่นชุมชน" เตรียมงานปีใหม่ ทำความสะอาดบ้านและตลาด เริ่มประดับไฟเล็ก ๆ ตามร้านค้า

กิจกรรมประจำอื่น ๆ ตลอดปี

• ตลาดเช้า (ทุกวัน) เปิดช่วง 05:00-11:00 น. เป็นกิจกรรมเศรษฐกิจและสังคมของชุมชนที่สำคัญ
• ตักบาตรวันพระ / ทำบุญประจำเดือน ร่วมกับวัดราชบพิธ มีคนในชุมชนนำอาหารไปตักบาตร หรือร่วมเวียนเทียนในวันสำคัญทางพุทธศาสนา เช่น วันมาฆบูชา วิสาขบูชา อาสาฬหบูชา
• กิจกรรมเยาวชน / ชมรมผู้สูงอายุ (บางเดือน) มีจัดกิจกรรมเล็ก ๆ ร่วมกับ กทม. หรืออาสาสมัคร เช่น สอนทำขนมไทย ประดิษฐ์ของเหลือใช้ ทำความสะอาดตรอก

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

อาคารเรือนแถวเก่าแบบชิโน‑โปรตุกีส/ไทย‑จีน อายุกว่า 50-100 ปี ตลาดเช้าตรอกหม้อที่มีโครงสร้างแบบเปิด โล่ง โปร่ง เหมาะกับกิจกรรมค้าขาย ตรอกซอกซอยที่เชื่อมโยงกันอย่างมีเอกลักษณ์ สร้างอัตลักษณ์ชุมชนติดกับวัดราชบพิธ ซึ่งเป็นศูนย์กลางจิตใจและกิจกรรมทางศาสนา

ผู้สูงอายุที่มีภูมิปัญญาด้านอาหาร ขนมไทย ขนมจีน ศิลปวัฒนธรรม พ่อค้าแม่ค้าที่มีทักษะการค้าขายแบบดั้งเดิม (ตั้งแต่รุ่นปู่ย่าตายาย) เยาวชนรุ่นใหม่บางส่วนมีความสามารถด้านการออกแบบ สื่อสาร ศิลปะ และเริ่มกลับมาพัฒนาชุมชนด้วยวิธีสมัยใหม่

ขนบธรรมเนียม ความเชื่อ และวิถีชีวิตของชุมชน ประเพณีไทย-จีน เช่น ตรุษจีน สารทจีน กินเจ ประเพณีพุทธ เช่น ตักบาตรวันพระ งานสงกรานต์ ลอยกระทง ภาษา วัฒนธรรมการกิน และการค้าขายแบบไทย-จีน ที่ยังคงอยู่ชัดเจน ความเคารพผู้สูงอายุ และความสัมพันธ์แบบเครือญาติ

ทรัพยากรด้านเศรษฐกิจที่หมุนเวียนในชุมชน ตลาดเช้าเป็นแหล่งรายได้หลักของครัวเรือนจำนวนมาก อาหารพื้นบ้าน ขนมโบราณ เป็นสินค้าที่สร้างรายได้ต่อเนื่อง พื้นที่เชิงพาณิชย์ขนาดเล็ก (ร้านของชำ ร้านอาหาร) เป็นแหล่งรายได้ที่มั่นคง

ความสัมพันธ์ ความไว้วางใจ และการรวมกลุ่มของคนในชุมชน ชาวบ้านรู้จักกันดี มีความสัมพันธ์ฉันท์เพื่อนบ้าน มีการช่วยเหลือกันในยามเจ็บป่วยหรือมีเหตุฉุกเฉิน กลุ่มแม่ค้า กลุ่มผู้สูงอายุ และคณะกรรมการชุมชน มีการประชุมร่วมกัน การทำกิจกรรมร่วมกับวัดราชบพิธ เป็นอีกหนึ่งสายสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้น

แม้จะอยู่ในเมือง แต่ยังมีบางทุนที่เกี่ยวข้องกับธรรมชาติ ชุมชนมีการปลูกต้นไม้หน้าบ้าน สร้างบรรยากาศร่มรื่น ตลาดใช้วัตถุดิบสดใหม่จากธรรมชาติ เช่น ผัก ผลไม้ อาหารทะเล การใช้ถุงผ้า ปิ่นโต ลดการใช้พลาสติก เป็นแนวคิดที่เริ่มแพร่หลายในตลาด

ภาษาเขียน : ภาษาไทย

ภาษาพูด : ภาษาไทย, ภาษาจีนแต้จิ๋ว (ในกลุ่มผู้สูงอายุเชื้อสายจีน), ภาษาถิ่นสำเนียงกรุงเทพเก่า/สำเนียงปากคลองตลาด

ด้านเศรษฐกิจ:

คนรุ่นใหม่มีแนวโน้มใช้ชีวิตเร่งรีบและเปลี่ยนพฤติกรรมการซื้อของไปสู่ร้านสะดวกซื้อหรือห้างสรรพสินค้ามากขึ้น ตลาดเช้าซึ่งเป็นแหล่งค้าขายหลักของชุมชนจึงมีรายได้และจำนวนลูกค้าลดลง บางร้านค้าแบบดั้งเดิมต้องปรับตัวหรือปิดกิจการ เนื่องจากไม่สามารถแข่งขันกับร้านค้าใหญ่หรือออนไลน์ได้ และผลกระทบจากการพัฒนาเมืองและความเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน เช่น ถนน รถไฟฟ้า หรือโครงการก่อสร้างในพื้นที่ใกล้เคียง ส่งผลให้ราคาที่ดินสูงขึ้น ผู้ค้ารายย่อยบางรายมีต้นทุนเพิ่มขึ้น เช่น ค่าเช่าพื้นที่ และค่าครองชีพที่สูงขึ้น มีแรงกดดันจากการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพของพื้นที่ อาจทำให้บรรยากาศดั้งเดิมของชุมชนลดน้อยลง การแข่งขันจากช่องทางขายออนไลน์และธุรกิจขนาดใหญ่ ร้านค้าขนาดเล็กในชุมชนเผชิญการแข่งขันกับร้านค้าบนแพลตฟอร์มออนไลน์ที่มีความสะดวกและหลากหลาย ผู้ประกอบการในชุมชนยังขาดความรู้หรือเทคโนโลยีในการขายสินค้าออนไลน์อย่างเต็มรูปแบบ ภาวะเศรษฐกิจโดยรวมและสถานการณ์โรคระบาด ผลกระทบจากเศรษฐกิจถดถอยในช่วงที่ผ่านมา เช่น การระบาดของโควิด-19 ทำให้ยอดขายลดลง นักท่องเที่ยวและลูกค้าจากภายนอกลดลง ส่งผลต่อรายได้ของร้านอาหารและขนมโบราณในชุมชน

ด้านวัฒนธรรม:

คนรุ่นใหม่ในชุมชนเริ่มรับวัฒนธรรมสมัยใหม่ เช่น การใช้เทคโนโลยี สื่อโซเชียล และแฟชั่นที่แตกต่างจากบรรพบุรุษ ส่งผลให้การปฏิบัติตามประเพณีหรือพิธีกรรมดั้งเดิมลดน้อยลง บางครอบครัวอาจไม่ได้ส่งต่อภาษาจีนหรือวิถีชีวิตแบบไทย-จีนให้กับลูกหลานอย่างเต็มที่ การขยายตัวของเมืองและการพัฒนาพื้นที่ทำให้ชุมชนเก่าแก่บางส่วนถูกรื้อถอนหรือเปลี่ยนรูปแบบ อาคารเก่าและสถาปัตยกรรมดั้งเดิมที่เป็นเอกลักษณ์อาจหายไป ส่งผลให้ความรู้สึกผูกพันกับอดีตลดลง ชุมชนที่เคยมีความใกล้ชิดกัน อาจกระจัดกระจายเนื่องจากค่าเช่าที่สูงหรือแรงกดดันจากการพัฒนา ความเสื่อมถอยของภาษาและประเพณีดั้งเดิม ภาษาจีนแต้จิ๋วที่เคยเป็นภาษาพูดในครอบครัวเริ่มถูกใช้ลดลง โดยเฉพาะในคนรุ่นใหม่ ประเพณีจีน-ไทย เช่น ตรุษจีน สารทจีน เริ่มมีความร่วมสมัยน้อยลง หรือจัดอย่างผิวเผินเพื่อตอบสนองนักท่องเที่ยวมากกว่าคนในชุมชน การละเลยในเรื่องพิธีกรรมทางศาสนาและขนบธรรมเนียมบางประการ การเปลี่ยนแปลงของบทบาทวัดและศาสนา วัดราชบพิธยังเป็นศูนย์กลางทางศาสนาและวัฒนธรรม แต่การเข้าร่วมกิจกรรมทางศาสนาของคนรุ่นใหม่ลดลง มีความหลากหลายทางศาสนาและความเชื่อเพิ่มขึ้นในชุมชน เช่น มุสลิมและกลุ่มต่าง ๆ ที่เข้ามาอยู่ร่วมกันมากขึ้น

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กรมการปกครอง. (2564). ข้อมูลชุมชนและเขตพื้นที่: แขวงวัดราชบพิธ. สืบค้น 13 มิถุนายน 2568, จาก http://www.dopa.go.th

ดำเนิน เตจ๊ะใหม่. (2552). การใช้สอยที่ว่างในตลาด กรณีศึกษาตลาดตรอกหม้อ แขวงวัดราชบพิธ กรุงเทพฯ. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

ศูนย์วัฒนธรรมกรุงเทพมหานคร. (2563). ชุมชนตรอกหม้อ: วิถีชีวิตและวัฒนธรรม. สำนักวัฒนธรรม.

สมาคมอนุรักษ์สถาปัตยกรรมและชุมชนเก่า. (2562). การเปลี่ยนแปลงชุมชนเมืองเก่าในกรุงเทพฯ. วารสารอนุรักษ์วัฒนธรรม, 12(1), 45-60.

สำนักพัฒนาชุมชน กรุงเทพมหานคร. (2564). รายงานการสำรวจทุนชุมชนตรอกหม้อ. สำนักพัฒนาชุมชน.

Ryoii only delicious. (ม.ป.ป.). 6 ร้านตลาดตรอกหม้อ ตลาดเช้าน่าเดิน เจริญตากับอาหาร จนอยากให้อยู่ใกล้บ้าน. สืบค้น 13 มิถุนายน 2568, จาก https://www.ryoiireview.com/