บ้านคลองน้ำเป็น หมู่ที่ 8 ตำบลตะเคียนทอง อำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี เป็นชุมชนขนาดใหญ่ที่มีรากฐานทางประวัติศาสตร์อันยาวนาน โดยเดิมทีเป็นชุมชนดั้งเดิมในเขตการปกครองของอำเภอมะขาม จังหวัดจันทบุรี ได้รับการจัดตั้งเป็นหมู่บ้านขึ้นเมื่อประมาณปี พ.ศ. 2524 ในฐานะหมู่ที่ 1 ตำบลตะเคียนทอง อำเภอมะขาม จังหวัดจันทบุรี

การก่อตั้งหมู่บ้านในครั้งนั้นเกิดจากการขยายตัวของประชากรในพื้นที่บ้านลำพัง หมู่ที่ 1 ตำบลตะเคียนทอง โดยประชากรบางส่วนได้อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานบริเวณพื้นที่ปัจจุบันของบ้านคลองน้ำเป็น เพื่อจับจองพื้นที่ทำกิน และประกอบอาชีพหลักด้านเกษตรกรรม โดยเฉพาะการทำสวนผลไม้

ต่อมาในปี พ.ศ. 2536 ได้มีการปรับเปลี่ยนการปกครองในระดับท้องถิ่น โดยแยกพื้นที่บางส่วนของอำเภอมะขามออกมาตั้งเป็น "กิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏ" ส่งผลให้พื้นที่เดิมของบ้านคลองน้ำเป็นถูกแบ่งออกเป็นสองหมู่บ้าน คือ

• หมู่ที่ 7 บ้านคลองน้ำเป็น ตำบลพลวง
• หมู่ที่ 8 บ้านคลองน้ำเป็น ตำบลตะเคียนทอง

แม้จะอยู่ในเขตการปกครองของตำบลต่างกัน แต่ยังคงใช้ชื่อ "บ้านคลองน้ำเป็น" เหมือนกันตามชื่อที่ชาวบ้านเรียกขานกันมาแต่เดิม และในเวลาต่อมา เมื่อกิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏได้รับการยกฐานะเป็นอำเภออย่างเป็นทางการ บ้านคลองน้ำเป็นทั้งสองหมู่จึงอยู่ภายใต้การปกครองของอำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี จนถึงปัจจุบัน

ชื่อ "บ้านคลองน้ำเป็น" ตั้งขึ้นตามชื่อของลำคลองที่ไหลผ่านหมู่บ้าน คือ "คลองน้ำเป็น" ซึ่งเป็นลำธารที่มีต้นกำเนิดจากเทือกเขาน้อยทางด้านทิศตะวันตกของหมู่บ้าน ไหลไปทางทิศตะวันออก และทำหน้าที่เป็นเส้นแบ่งเขตระหว่างหมู่ที่ 7 ตำบลพลวง กับหมู่ที่ 8 ตำบลตะเคียนทอง

คำว่า "น้ำเป็น" เป็นคำพื้นถิ่นที่มีความหมายว่า "น้ำมาก" หรือ "น้ำที่ไม่เคยเหือดแห้ง" เป็นการสะท้อนถึงลักษณะของลำน้ำสายนี้ที่มีความอุดมสมบูรณ์ตลอดทั้งปี ชาวบ้านจึงอาศัยแหล่งน้ำสายนี้ในการประกอบอาชีพทางเกษตร โดยเฉพาะการปลูกพืชผลไม้ ทำให้ชุมชนมีความมั่นคงด้านน้ำเพื่อการเพาะปลูก จึงนำชื่อคลองมาใช้ตั้งชื่อหมู่บ้านเป็น "บ้านคลองน้ำเป็น" จนถึงปัจจุบัน

บ้านคลองน้ำเป็น ตั้งอยู่ในหมู่ที่ 8 ตำบลตะเคียนทอง อำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี บนเส้นทางสายชากเวช-ไทยรักมิตร โดยตั้งอยู่กึ่งกลางระหว่างบ้านทุ่งจันดำ หมู่ที่ 1 ตำบลคลองพลู กับบ้านคลองน้ำเป็น หมู่ที่ 7 ตำบลพลวง มีเส้นทางคมนาคมทางบกที่สามารถเชื่อมต่อกับพื้นที่ใกล้เคียงได้สะดวกหลายเส้นทาง ได้แก่

1. เดินทางจากตัวเมืองจันทบุรี สามารถใช้เส้นทางจากสามแยกทุ่งตาอิน แล้วเลี้ยวซ้ายเข้าสู่ถนนสายชากเวช-ไทยรักมิตร เป็นระยะทางประมาณ 12 กิโลเมตร
2. เดินทางจากสามแยกคลองพลู จะมีระยะทางประมาณ 5 กิโลเมตร ก็จะถึงหมู่บ้านคลองน้ำเป็น

อาณาเขต

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านทุ่งจันดำ ตำบลคลองพลู อำเภอเขาคิชฌกูฏ
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านคลองน้ำเป็น หมู่ที่ 7 ตำบลพลวง อำเภอเขาคิชฌกูฏ
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านลำพัง ตำบลตะเคียนทอง อำเภอเขาคิชฌกูฏ
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านตาเลียว ตำบลเขาแก้ว อำเภอเขาคิชฌกูฏ

ลักษณะภูมิประเทศ

บ้านคลองน้ำเป็นมีขนาดพื้นที่ประมาณ 4.48 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 2,800 ไร่ ลักษณะพื้นที่เป็นเนินเขาสลับกับพื้นที่ราบลุ่ม มีลำน้ำไหลล้อมรอบ โดยมีลำน้ำสำคัญหลายสายที่ไหลผ่านพื้นที่ ดังนี้

• ทิศเหนือ มีลำน้ำคลองปฏัก
• ทิศใต้ มีลำน้ำคลองน้ำเป็น
• ทิศตะวันออก มีแม่น้ำจันทบุรี และคลองน้ำเป็น
• ทิศตะวันตก มีคลองปฏักและคลองน้ำเป็น

ภูมิประเทศลักษณะดังกล่าวส่งผลให้พื้นที่มีความอุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจที่สำคัญ โดยเฉพาะพืชสวน เช่น ทุเรียน เงาะ มังคุด และลองกอง

ลักษณะภูมิอากาศ

บ้านคลองน้ำเป็นตั้งอยู่ในเขตภูมิอากาศแบบร้อนชื้น ได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันออกเฉียงใต้ และป่าฝนจากเทือกเขาคิชฌกูฏ โดยมีลักษณะภูมิอากาศดังนี้

• ฤดูฝน ยาวนานประมาณ 6 เดือน
• ฤดูร้อนและฤดูหนาว อย่างละประมาณ 3 เดือน

สภาพภูมิอากาศที่มีความชุ่มชื้นตลอดปี จึงเอื้ออำนวยต่อการปลูกไม้ผลแทบทุกชนิด ถือเป็นทุนทางธรรมชาติที่สำคัญในการส่งเสริมอาชีพเกษตรกรรมของชุมชน

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 8 บ้านคลองน้ำเป็น ตำบลตะเคียนทอง อำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 303 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 150 คน ประชากรหญิง 153 คน และมีจำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 110 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2567)

ประชากรส่วนใหญ่ในบ้านคลองน้ำเป็น หมู่ที่ 8 ตำบลตะเคียนทอง อำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี ประกอบอาชีพหลักด้านเกษตรกรรม โดยเฉพาะการทำสวนผลไม้ ซึ่งถือเป็นกิจกรรมเศรษฐกิจหลักที่สร้างรายได้ให้กับครัวเรือนในพื้นที่ โดยพืชเศรษฐกิจที่นิยมปลูกมากที่สุด ได้แก่ ทุเรียน เงาะ มังคุด และ ลองกอง ซึ่งสามารถปลูกได้ดีในพื้นที่ที่มีสภาพภูมิอากาศแบบร้อนชื้นและมีแหล่งน้ำอุดมสมบูรณ์ตลอดปี นอกจากนี้ ยังมีการปลูกพืชเศรษฐกิจรองอื่น ๆ ได้แก่ ส้ม สละ ลางสาด ระกำ และยางพารา

การปลูกพืชเหล่านี้มักดำเนินไปในลักษณะของเกษตรผสมผสานภายในแปลงสวนเดียวกัน ซึ่งช่วยเพิ่มรายได้ และลดความเสี่ยงจากความผันผวนของราคาผลผลิตในตลาด

ด้านอาชีพเสริม ประชากรบางส่วนมีการเลี้ยงสัตว์ควบคู่กับการทำสวน ได้แก่

• การเลี้ยงโคเนื้อ ซึ่งนิยมเลี้ยงในลักษณะปล่อยแปลงหญ้าธรรมชาติ
• การเลี้ยงหมูป่า ซึ่งเริ่มได้รับความนิยมเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากสามารถนำไปประกอบอาหารพื้นถิ่นและมีตลาดรองรับ
• การเลี้ยงเป็ดและไก่ เพื่อบริโภคในครัวเรือนและจำหน่ายเป็นรายได้เสริม

นอกจากนี้ บางครัวเรือนยังมีการปลูกผักสวนครัวไว้บริโภคเองและจำหน่ายในชุมชน เช่น ผักกาด คะน้า ตะไคร้ โหระพา เป็นต้น ซึ่งนอกจากจะลดรายจ่ายแล้ว ยังเป็นการส่งเสริมสุขภาพ และรักษาวิถีชีวิตแบบพึ่งพาตนเองของชุมชน

อาชีพของประชากรในบ้านคลองน้ำเป็นมีความหลากหลาย มีรากฐานจากเกษตรกรรมที่อิงทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่ ทั้งในด้านภูมิอากาศ แหล่งน้ำ และสภาพดิน ซึ่งส่งผลให้การทำสวนผลไม้และการดำเนินชีวิตของชุมชนเป็นไปอย่างยั่งยืนและเหมาะสมกับบริบทของพื้นที่

การรวมกลุ่มของชุมชน

• กลุ่มกองทุนหมู่บ้านบ้านคลองน้ำเป็น
• กลุ่มศูนย์การเรียนรู้เพื่อพัฒนาเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบบ้านคลองน้ำเป็น

วิถีชีวิตของประชากรบ้านคลองน้ำเป็น หมู่ที่ 8 ตำบลตะเคียนทอง อำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี มีลักษณะเด่นคือการประกอบอาชีพเกษตรกรรมในลักษณะ “ชาวสวน” โดยเฉพาะการเพาะปลูกไม้ผลซึ่งถือเป็นพืชเศรษฐกิจหลักของพื้นที่ การดำรงชีวิตในลักษณะดังกล่าวส่งผลให้รูปแบบการใช้ประโยชน์ในที่ดินมีการกระจายตัวอย่างชัดเจน

พื้นที่ของหมู่บ้านมีทั้งหมดประมาณ 2,800 ไร่ โดยในจำนวนนี้มีพื้นที่ที่ใช้สำหรับทำสวนผลไม้มากถึง ประมาณ 2,750 ไร่ ขณะที่พื้นที่ที่ใช้เป็นที่อยู่อาศัยและกิจกรรมอื่น ๆ มีเพียง ประมาณ 50 ไร่ เท่านั้น การใช้พื้นที่ในลักษณะนี้ทำให้ลักษณะการตั้งบ้านเรือนของประชากร มิได้มีการรวมกลุ่มหรือกระจุกตัวกันในลักษณะชุมชนหนาแน่นแบบหมู่บ้านเกษตรกรในพื้นที่ราบหรือปลูกพืชไร่ หากแต่มีการตั้งบ้านเรือนกระจายอยู่ภายในแปลงสวนของตนเอง ซึ่งเป็นผลสืบเนื่องจากการใช้พื้นที่เป็นแปลงสวนขนาดใหญ่

ในด้านแรงงาน ครัวเรือนส่วนใหญ่ใช้แรงงานภายในครอบครัวเป็นหลัก ซึ่งสอดคล้องกับวิถีชีวิตแบบพึ่งตนเองของชุมชน อย่างไรก็ตาม ในช่วงฤดูเก็บเกี่ยวผลผลิต มักมีความต้องการแรงงานเพิ่มขึ้น จึงมีการจ้างแรงงานเสริมจากภายนอก โดยส่วนใหญ่จะเป็นญาติพี่น้องของเจ้าของสวน ซึ่งอาจพำนักอยู่ในตำบลหรืออำเภอใกล้เคียง เป็นการระดมแรงงานชั่วคราวแบบเครือญาติ ซึ่งยังคงรักษาความสัมพันธ์ทางสังคมในชุมชนชนบทได้อย่างเหนียวแน่น

ศาสนา

ประชากรในชุมชนบ้านคลองน้ำเป็นส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ โดยมีวัดเป็นศูนย์กลางทางจิตใจของชุมชน แม้พื้นที่หมู่บ้านจะไม่มีวัดตั้งอยู่ภายในเขตโดยตรง แต่ประชาชนจะเดินทางไปร่วมกิจกรรมทางศาสนาที่วัดในหมู่บ้านใกล้เคียง เช่น วัดในตำบลตะเคียนทอง ตำบลพลวง และตำบลคลองพลู ชาวบ้านมีความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา และปฏิบัติกิจกรรมทางศาสนาอย่างสม่ำเสมอ ทั้งการทำบุญตักบาตรในวันพระ การเข้าพรรษา ออกพรรษา และวันสำคัญทางศาสนาอื่น ๆ

ประเพณี

บ้านคลองน้ำเป็นยังคงรักษาขนบธรรมเนียมประเพณีท้องถิ่นไว้เป็นอย่างดี โดยเฉพาะประเพณีที่เกี่ยวข้องกับศาสนา และวิถีชีวิตของชาวสวน เช่น

• ประเพณีสงกรานต์ จัดขึ้นในช่วงเดือนเมษายน เป็นโอกาสในการรวมญาติ ทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้บรรพบุรุษ และเล่นสาดน้ำเพื่อความสนุกสนาน
• ประเพณีเข้าพรรษาและออกพรรษา ชาวบ้านจะร่วมกันถวายเทียนพรรษาและสิ่งของจำเป็นแด่พระภิกษุในวัดใกล้เคียง
• ประเพณีทอดกฐินและผ้าป่า จัดขึ้นตามศรัทธาของชุมชน เพื่อทำนุบำรุงศาสนาและส่งเสริมความสามัคคีในหมู่บ้าน
• ประเพณีทำบุญขึ้นปีใหม่ไทยและวันสารทไทย ถือเป็นโอกาสสำคัญในการทำบุญเลี้ยงพระ และแสดงความกตัญญูต่อบรรพบุรุษผู้ล่วงลับ

นอกจากนี้ยังมีประเพณีพื้นถิ่นที่เกี่ยวข้องกับการเก็บเกี่ยว เช่น การบวงสรวงสิ่งศักดิ์สิทธิ์ก่อนเก็บผลผลิตจากสวน เพื่อความเป็นสิริมงคลและขอบคุณธรรมชาติ

วิถีชีวิตของชาวบ้านคลองน้ำเป็นสะท้อนถึงวัฒนธรรมการพึ่งพาตนเองตามแนวทางเกษตรกรรมแบบผสมผสาน บ้านเรือนส่วนใหญ่ตั้งอยู่ภายในสวนของตนเอง ชีวิตประจำวันเกี่ยวพันกับกิจกรรมในสวน การดูแลพืชผล การเลี้ยงสัตว์ และการจัดการทรัพยากรน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ

ความสัมพันธ์ของผู้คนในชุมชนมีลักษณะเป็นเครือญาติใกล้ชิด ส่งเสริมการช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกัน โดยเฉพาะในช่วงฤดูเก็บเกี่ยวผลไม้ ที่จะมีการระดมแรงงานจากญาติพี่น้องหรือเพื่อนบ้านใกล้เคียง ความสัมพันธ์แบบนี้เป็นรากฐานของวัฒนธรรมชุมชนที่เน้นความสามัคคีและการอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข

เทศบาลตำบลตะเคียนทอง. (2566). แผนพัฒนาท้องถิ่น (พ.ศ. 2566–2570). สืบค้นเมื่อ 11 มิถุนายน 2568. จาก http://www.takiantongcity.go.th/

ธีรโชติ มีผิว (2556). การแก้ไขปัญหาหนี้นอกระบบของสมาชิกกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง กรณีศึกษาบ้านคลองน้ำเป็น หมู่ที่ 8 ตำบลตะเคียนทอง อำเภอเขาคิชฌกูฏ จังหวัดจันทบุรี. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

ศูนย์การเรียนรู้บ้านคลองน้ำเป็น. (1 กันยายน 2564). [ภาพประกอบ]. สืบค้นเมื่อ 11 มิถุนายน 2568. จาก https://www.facebook.com/kmoo8

ศูนย์ข้อมูลกลางทางวัฒนธรรม. (ม.ป.ป.). บ้านคลองน้ำเป็น หมู่ที่ 8 ตำบลตะเคียนทอง. สืบค้น 11 มิถุนายน 2568. จาก http://m-culture.in.th/