บ้านเคาะทีโค๊ะ ตั้งอยู่ในพื้นที่ตำบลแม่วะหลวง อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก เป็นชุมชนของกลุ่มชาติพันธุ์ปกาเกอะญอ (กะเหรี่ยง) ที่ตั้งถิ่นฐานอยู่ในพื้นที่ภูเขาแนวชายแดนไทย-เมียนมา เดิมทีมีลักษณะการตั้งถิ่นฐานแบบชั่วคราว หรือที่เรียกว่า "เดลอ" โดยชาวบ้านมีการย้ายถิ่นฐานตามความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติ เช่น น้ำ ไม้ไผ่ ฟืน และพื้นที่ทำไร่หมุนเวียน เมื่อทรัพยากรในพื้นที่หนึ่งเริ่มหมดไปก็จะเคลื่อนย้ายไปตั้งถิ่นฐานใหม่ที่ใกล้แหล่งทรัพยากรมากขึ้น ต่อมาชุมชนได้มีการจัดตั้งพื้นที่ป่าชุมชนบ้านแม่หละยอคี (เคาะทีโค๊ะ) อย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 2562 ครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 121 ไร่ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของป่าสงวนแห่งชาติ เพื่อการจัดการทรัพยากรธรรมชาติร่วมกันอย่างยั่งยืน

ในด้านเหตุการณ์สำคัญ ชุมชนเคยประสบภัยธรรมชาติครั้งรุนแรงในช่วงวันที่ 6-8 สิงหาคม พ.ศ. 2562 โดยเกิดเหตุดินโคลนถล่มจากฝนตกหนัก ทำให้มีผู้เสียชีวิต 2 ราย และบาดเจ็บสาหัส 1 ราย เหตุการณ์นี้สร้างผลกระทบทั้งทางกายภาพและจิตใจแก่ชุมชน และได้รับความช่วยเหลือจากหน่วยงานภาครัฐและภาคประชาชนอย่างต่อเนื่อง

นอกจากนี้ชุมชนยังมีการพัฒนาในด้านการศึกษาและศาสนา เช่น การจัดตั้งโรงเรียนสำหรับเด็กในพื้นที่ และสำนักสงฆ์เคาะทีโค๊ะซึ่งเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวบ้าน

อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันยังไม่มีข้อมูลด้านประวัติศาสตร์ชุมชนอย่างเป็นทางการ เช่น ปีที่เริ่มก่อตั้งหมู่บ้าน หรือเรื่องราวสำคัญในอดีตที่มีการบันทึกไว้โดยตรง การเก็บรวบรวมข้อมูลจากผู้อาวุโสในพื้นที่และเอกสารท้องถิ่นจึงเป็นสิ่งที่จำเป็น เพื่อให้สามารถจัดทำประวัติศาสตร์ชุมชนได้อย่างครบถ้วนในอนาคต

บ้านเคาะทีโค๊ะ หมู่ที่ 6 ตำบลแม่วะหลวง อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก ตั้งอยู่ในหุบเขาลึกของเทือกเขาถนนธงชัยฝั่งตะวันออก เป็นพื้นที่ที่เนินชันสูงต่ำสลับกันไปมา ตลอดเส้นทางเข้าสู่หมู่บ้านจะเกิดสลับระหว่างทางลาดซีเมนต์ช่วงสั้น ๆ กับทางลูกรังแดงที่ขรุขระและลื่นเมื่อฝนตก พื้นที่ส่วนใหญ่รอบหมู่บ้านเป็นป่าไม้เบญจพรรณและเต็งรังบนความสูงต่ำประมาณ 500-1,000 เมตร จากระดับน้ำทะเล โดยหมู่บ้านปางทอง อยู่ในตำบลแม่วะหลวง และมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ อำเภอสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลแม่สอง อำเภอท่าสองยาง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ อำเภอสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน และ อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลท่าสองยาง อำเภอท่าสองยาง

บ้านเคาะทีโค๊ะ โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 6 บ้านเคาะทีโค๊ะ ตำบลแม่วะหลวง อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 578 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 298 คน ประชากรหญิง 280 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 210 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนเมษายน 2568)

ทุนกายภาพ

ตั้งอยู่ในหุบเขาลึกของเทือกเขาถนนธงชัย สูงประมาณ 500-1,000 เมตร มีภูมิประเทศล้อมรอบด้วยป่าเบญจพรรณ-เต็งรัง ต้นน้ำลำธารคดเคี้ยว สร้างความชุ่มชื้นด้วยสายหมอก สามารถเก็บพืชสมุนไพร เห็ดป่า และไม้ใช้สอยอย่างยั่งยืนตามป่าชุมชนที่ประกาศคุ้มครอง 121 ไร่

ทุนวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น

ชาวบ้านสืบทอดการดำเนินชีวิตตามปกาเกอะญอ เช่น พิธีกรรมไร่หมุนเวียน และประเพณีกินข้าวใหม่ (อ้อบือซอโค๊ะ) วัฒนธรรมเหล่านี้ยังแสดงผ่านผ้านุ่ง ผ้าทอด้ายธรรมชาติลายต้นไม้ แมลง และเครื่องแต่งกายที่ยังถูกใช้อยู่ในพิธีและกิจกรรมประจำปี

การละเล่นกีฬาพื้นบ้าน

1.ต่ายุโก กีฬาต่ายุโกมีการละเล่นกันนานแล้วถึงแม้ปัจจุบันจะไม่นิยมเล่นกันแต่บรรพบุรุษสมัยก่อนเล่นกันเพื่อความสนุกสนานและที่สำคัญที่สุดของกีฬาชนิดคือเพื่อเสริมสร้างความแข็งแรงข้อมือและกล้ามเนื้อได้อย่างดีบ่งบอกถึงบุคคลใดข้อมือแข็งแรงก็เป็นผู้ได้รับชัยชนะ

อุปกรณ์

• มีด
• ขวด
• เชือก
• ว่าเด

ขั้นตอน

• นำขวดมาใส่น้ำและนำมาหมัดมือกับเชือกรวมถึงว่าเด และต้องนำว่าเดมาวัดกับข้อมือ

วิธีการเล่น

• มีผู้เข้าร่วมแข่งขันละ 1 ท่าน เอามาแข่งกันและต้องจับว่าเดหนึ่งกำมือจากนั้นทำการยกขวดน้ำที่น้ำหนักประมาณ 1 กิโล มือต้องแข็งหย่อนไม่ได้ บุคคลใดยกขวดขึ้นได้จะเป็นผู้ชนะ

ความสอดคล้องกับวิถีชีวิต

• สมัยก่อนนิยมเล่นกันซึ่งสะท้อนถึงความสนุกสนาน คลายเครียดยามเวลาว่างได้และที่มีกีฬาชนิดนี้ขึ้นเพื่อมาวัดกันว่าใครข้อมือแข็งที่สุด

ประโยชน์

• สร้างความแข็งแรงของข้อมือ
• เสริมสร้างระบบร่างกายให้แข็งแรง
• ช่วยผ่อนคลายสมองได้ ความเครียดได้
• กีฬาสร้างสัมพันธ์ที่ดีต่อกันได้

2.เด้มึบอ เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ทำเพื่อทำให้เกิดฝนตก ต้องดึงเสียงให้เหมือนกบร้อง เป็นสิ่งที่สืบทอดมาตั้งแต่บรรพบุรุษ

อุปกรณ์

• มีด
• น้ำมันพืช
• ใบจัก
• มีดแหลม
• ไม้ไผ่

ความเชื่อและข้อห้าม

• เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการขอฝนให้ฝนตก

ความสอดคล้องกับวิถีชีวิต

• เป็นสิ่งที่ขอฝน เพราะบางครั้งฝนตกไม่ตามที่ต้องกัน

ประโยชน์

• เวลาปลูกข้าวฝนไม่ตกเลยดึงสายเด้มึบอเพื่อขอฝนให้ฝนตก

3.วิ่งขาเดียว เป็นการละเล่นที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษเป็นการละเล่นชนิดที่ออกกำลังของคนสมัยก่อนที่บรรพบุรุษออกกำลังกาย

วิธีการเล่น

• วิ่งแข่งกัน

ความสอดคล้องกับวิถีชีวิต

• เป็นการผ่อนคลาย และออกกำลังกาย

ประโยชน์

• ทำให้ขารับน้ำหนักของตัวเองได้ดีในเวลาเกิดอุบัติเหตุ ถึงจะวิ่งขาเดียวก็ยังสามารถไปได้

4.ลี่ก่าต่า เป็นอุปกรณ์การเล่นที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษมาตั้งแต่อดีต

วิธีการเล่น

• หมุนรอบตัว

ความสอดคล้องกับวิถีชีวิต

• เป็นการละเล่นที่สร้างความอดทนของคนแต่ละคน

ประโยชน์

• ทำให้เราได้รู้จักว่าใครคือคนที่อดทนได้ดีที่สุด

5.อี้แอะ เป็นการละเล่นที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษในอดีต เป็นการละเล่นที่ทดสอบความแข็งแรงของคนแต่ละคน

อุปกรณ์

• ไม้
• ไม้ไผ่
• มีด
• พื้นดินที่เรียบ

วิธีการเล่น

• นั่งข้างละคนหมุนแข่งใครเมาก่อนแข่งยึดตัวใครหนักกว่ากัน

ความสอดคล้องกับวิถีชีวิต

• เป็นของเล่นที่คนปกาเกอะญอเล่นมาตั้งแต่บรรพบุรุษ

ประโยชน์

• ใช้เล่นยามที่ว่าง ๆ มาเล่นเพื่อนแข่งกัน

6.อูแกว 

อุปกรณ์

• ไม้
• เขาควาย
• ปลายแหลมเศษเหล็กบาง
• ขี้ผึ้ง

วิธีการเล่น

• ใช้ปากเป่า และดูด
• ใช้มือที่ข้างที่แต่ละคนถนัด ปิด-ปล่อย ตรงปลายของแกว่

ความสอดคล้องกับวิถีชีวิต

• บรรพบุรุษเมื่อก่อนตอนเช้าก่อนไปไร่ จะใช้เครื่องอูแกว่ในการเป่าเพื่อปลุกคนในหมู่บ้านว่าถึงเวลาไปไร่แล้ว ผู้ชายจะเป็นคนเป่า และเป็นเครื่องอย่างหนึ่งที่ตอนเราไปนอนในไร่กลับคืนจะเป่าเพื่อให้หมูป่าที่เข้ามากินข้าวในไร่ได้ยินและไม่กล้าเข้ามากินข้าวในไร่ และอีกอย่างหนึ่งคือ เมื่ออูแกว่ แกว่เป็นกำลังใจในการไปไร่ของคนหนุ่มสาว เป็นการสร้างแรงบันดาลใจในการทำงาน

ประโยชน์

• แกว่งเป็นกำลังใจในการไปไร่ของคนหนุ่มสาว เป็นการสร้างแรงบันดาลใจในการทำงาน

7.เกี่ยวข้าวแข่งกัน เป็นการจีบกันของหนุ่มสาวในสมัยก่อน ด้วยการที่จะเป็นฝ่ายชายเป็นคนเกี่ยวข้าวและให้ฝ่ายหญิงเป็นคนมัด ทำกันเป็นคู่ ๆ ใครเป็นแฟนก็ส่งให้คนนั้น หรือจะเริ่มจีบใครก็ส่งให้คนที่จะจีบ

อุปกรณ์ 

• เคียวเกี่ยวข้าว

วิธีการเล่น

• ออกตัวพร้อมกันที่จุดจะเริ่มเกี่ยวข้าว
• ใครไปถึงสุดขอบของไร่ก่อนก็เป็นฝ่ายชนะ

ความสอดคล้องกับวิถีชีวิต

• เป็นกิจกรรมหนึ่งของการทำไร่หมุนเวียน
• เป็นการสร้างกำลังใจให้กับหนุ่มสาวในการทำงาน

ประโยชน์

• สร้างความสัมพันธ์ระหว่างหนุ่มสาว
• เป็นการกำเดินชีวิตของชาวปกาเกอะญอ

8.โหนเถาวัลย์ สมัยก่อนเขาจะโหนเถาวัลย์ในช่วงหน้าหนาวถึงหน้าร้อน เพราะเป็นช่วงที่ชาวบ้านจะเก็บฝืนไว้ใช้ในหน้าฝน โดยการที่แม่ชวนลูกน้อยไปเก็บฝืน ระหว่างที่แม่ไห้เด็กน้อยรอ แม่ตัดเถาวัลย์ที่ห้อยลงมาจากต้นไม้ไห้ลูกน้อยโหนเล่นเพื่อที่จะข้ามเวลาในการรอแม่

อุปกรณ์

• ตัดเถาวัลย์มาเพื่อที่จะเล่น
• มัดเถาวัลย์ไห้ห้อยลงมา (ในกรณีที่จะกลับมาเล่นที่บ้าน)
• เถาวัลย์

วิธีการเล่น

• ปีนขึ้นเถาวัลย์
• โหนให้เมามัน

ประโยชน์

• เป็นการทำให้เด็กน้อยไม่เบื่อในการรอแม่

9.เก็บข้าวในมือ เป็นการละเล่นของหนุ่มสาวและเป็นสัญลักษณ์ของความซื่อสัตย์ของหนุ่มสาวตามความเชื่อ

อุปกรณ์

• ข้าวเปลือกสำหรับไว้เล่น

วิธีการเล่น

• เอาข้าวเปลือกไว้ในมือของหนึ่งฝ่าย
• ให้อีกฝ่ายใช้มือทั้งสองเก็บได้ทีเดียว

ความเชื่อและข้อห้าม

• เชื่อว่าเก็บได้มากน้อยสื่อถึงความจริงใจ

ความสอดคล้องกับวิถีชีวิต

• เล่นในช่วงปลูกข้าวไร่

ประโยชน์

• สร้างความสัมพันธ์ระหว่างหนุ่มสาว
• สร้างกำลังใจในการทำงาน

10.สไลเดอร์ดอย เป็นกุศโลบายในการชวนลูกน้อยไปไร่ คือ บ้านของชาวบ้านอยู่บนดอยและไร่ของชาวบ้านอยู่ตีนดอยตอนไปไร่แม่ก็หาไม้ไผ่ท่อนหนึ่ง และให้ลูกสไลลงพอลูกได้ลองเล่นก็เกิดความสนุกวันต่อมาลูกน้อยก็ยังอยากไปไร่กับแม่ด้วยเหตุผลส่วนหนึ่งคืออยากเล่นสไลเดอร์

อุปกรณ์

• ไม้ไผ่

วิธีการเล่น

• อยู่บนดอย
• นั่งบนไม้ไผ่
• สไลด์ลงไปที่ตีนดอย

ความเชื่อและข้อห้าม

• อันตรายถ้าเล่นกันเฉพาะเด็ก

ประโยชน์

• ให้เด็กใกล้ชิดพ่อแม่
• ได้ซึมซับวิถีชีวิตตัวเอง

บ้านเคาะทีโค๊ะ หมู่ 6 ตำบลแม่วะหลวง อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก ใช้ภาษาปกาเกอะญอในการสื่อสาร

กรมการปกครอง. (2567). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. จาก https://stat.bora.dopa.go.th

ไทยรัฐออนไลน์. (8 สิงหาคม 2562). ทีมค้นหาเจอเหยื่อดินโคลนถล่ม บ้านเคาะทีโค๊ะ อ.ท่าสองยาง. ไทยรัฐออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. จาก https://www.thairath.co.th/news/local/north/

คนเล่าเรื่องผ่านกองไฟ. (11 ธันวาคม 2561). ทริปจากพื้นราบสู่หุบเขา ข้ามสายน้ำเมย หมู่บ้านเคาะทีโคะ. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน2568. จาก https://travelpangsida.

ศุภชัย เสมาคีรีกุล. (2562). การใช้กีฬาในการสร้างพลังความร่วมมือกลุ่มเยาวชน เทือกเขาเบอบาตู. ใน ปัญญา ไวยบุญญา, สุวิชาน พัฒนาไพรวัลย์, นฤมล แดนพงพี, และลิขิต พิมานพนา. (2562). การเสริมสร้างศักยภาพการวิจัยให้แก่เยาวชนชาติพันธุ์ในพื้นที่อําเภอชายแดนจังหวัดตาก. รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. สํานักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ฝ่ายวิจัยเพื่อท้องถิ่น.