เป็นการขออนุญาตเจ้าที่และขับไล่เจ้าที่สำหรับการทำไร่หมุนเวียน

กระดูกไก่ 2 คู่

1. หัวหน้าครอบครัวจะกี้จือด้วยไก่ 1 ตัว
2. ทำการเสี่ยงท้ายอธิษฐานขออนุญาตและขอขมาเจ้าที่สำหรับการทำไร่หมุนเวียน ทำนายโดยใช้กระดูกไก่ (ถ้ากระดูกไก่มี 2 รู ใน 1 ท่อน แสดงว่าพื้นที่นี้เหมาะกับการทำไร่หมุนเวียน/ถ้ากระดูกไก่มี 1 ท่อน มี 2 รู แสดงว่าพื้นที่นี้ไม่เหมาะสมกับการทำไร่หมุนเวียน)
3. เมื่อทำนายและรู้ผลเสร็จแล้ว จะถางไร่นิดหนึ่งจากนั้นก็จะกลับบ้าน เช้าวันต่อมาเจ้าของไร่จะไปบอกในสิ่งที่ตนได้ฝันถึงให้กับผู้เฒ่าผู้แก่ฟัง (ถ้าฝันถึงแม่น้ำแสดงว่าดี ถ้าฝันถึงพระอาทิตย์และพระจันทร์แสดงว่าไม่ดี) ถ้าฝันร้ายแสดงว่าพื้นที่ตรงนั้นไม่สามารถทำกินได้ต้องขยายออกไปอีก 1 วา

เจ้าของไร่ห้ามกลับมานอนกลางวันและห้ามกินข้าวที่ค้างคืน ถ้าจะกินข้าวจะต้องหุงข้าวใหม่

หลังจากที่ก่าต่าเสร็จ 1 วัน

ทุกคนในหมู่บ้านจะพัก  1 วันโดยที่ไม่ทำงานอะไร

1. เสี่ยงท้าย (กาต่า) เพื่อทำนายว่าใครจะต้องเป็นผู้นำในการมัดมือควาย)
2. เมื่อรู้ว่าใครจะเป็นผู้นำในการมัดมือควายแล้ว จากนั้นจึงจะต้องต้มเหล้า
3. ตกเย็นของวันที่มีการต้มเหล้า จะต้องเตรียมอุปกรณ์สำหรับพิธีมัดมือควาย เช่น ข้าวต้มมัด ข้าวปุ๊ (แมโต้ปิ)
4. เช้ารุ่งขึ้น ต้มไก่บ้าน 2 ตัว จากนั้นจึงจะไปจูงควายกลับมาที่บ้าน แล้วมัดไว้บริเวณหัวบันไดบ้าน
5. จากนั้นจึงประกอบพิธีเรียกขวัญควายและมัดมือควายตามลำดับ (มัดตรงเขาควาย)
6. เจ้าของควายจะดื่มเหล้าขวดแรกและกินข้าวก้อนแรกก่อน
7. ทุกคนร่วมกันรับประทานอาหาร

1. ตอนเย็นผู้เฒ่าผู้แก่จะไปส่งเครื่องสะตวง 2 ถาด ไปไว้ที่ทิศเหนือของหมู่บ้าน 1 จุด ทิศใต้ของหมู่บ้าน 1 จุด
2. เชิญผู้เฒ่าผู้แก่มาที่บ้าน เมื่อมาถึงบ้านเจ้าของบ้านจะต้องฆ่าไก่แล้วนำไก่ไปต้ม จากนั้นผู้เฒ่าผู้แก่จะไปเคาะ (ตะโกล) ที่จอดอเพอ (กระบุง) และไปเคาะตะบิ (จานไม้) เพื่อเรียกขวัญเจ้าของบ้านและครอบครัวให้กลับมาอยู่กับบ้าน
3. เจ้าของบ้านรินเหล้าแก้วแรกให้กับผู้เฒ่าผู้แก่เพื่ออธิษฐานขอพรให้กับครอบครัวนี้มีสุขภาพที่แข็งแรง จากนั้นเหล้าขวดแรกสมาชิกทุกคนจะต้องช่วยกันดื่มเหล้าให้หมดขวด
4. มัดมือเรียกขวัญ โดยมัดมือจากคนที่อายุน้อยไปหาคนที่อายุมาก
5. มัดตะกี่เตอ อุปกรณ์ที่ใช้ในการหุงหาอาหารจากนั้นร่วมกันรับประทานอาหาร

1. แม่บ้านจะนำเสื้อ ผ้าถุงใหม่ ที่เก็บไว้ในตู้ออกมาตากแดด ซึ่งเป็นวันเดียวกับการเผาไร่
2. เมื่อเห็นควันไฟแล้ว ทุกบ้านจะเก็บเสื้อผ้าเก็บไว้ในตู้

1. ต้มน้ำส้มป่อยกับชู ทิ้งให้เย็น
2. นำน้ำส้มป่อยไปรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่
3. ของที่จะมอบให้แก่ผู้ใหญ่ใส่ในถาดแล้วนำไปให้ผู้ใหญ่ จากนั้นผู้ใหญ่จะอธิษฐานและให้พรกับลูกหลาน

1. เมื่อพระจันทร์เต็มดวงทั้งหมู่บ้านจะไปพร้อมกันที่วัด
2. ทุกคนช่วยกันทำอาหาร
3. จากนั้นทุกคนไปขึ้นพระเจดีย์พร้อมกับมีดนตรีพื้นบ้านบรรเลงประกอบการขึ้นเจดีย์
4. กลับมารับประทานอาหารร่วมกัน
5. สวดภาวนาพร้อมกัน

1. ก่อนที่จะมีการไปขุดรากไม้ผู้เฒ่าในหมู่บ้านจะต้องทำการก่าต่า (ทำนาย) ว่าช่วงเวลาไหนที่เหมาะสมกับการไปขุดรากไม้มาย้อมด้าย
2. เมื่อได้วันเวลาที่จะขุด ชาวบ้านทั้งหมู่บ้านจะรวมตัวกันไปขุด จากนั้นกลับมาหั่น และตำให้ละเอียด
3. นำโขะไปต้มและนำด้ายลงไปย้อม
4. เมื่อทุกคนในหมู่บ้านย้อมผ้าเสร็จ ผู้เฒ่าไปนำโขะกลับไปในป่าบริเวณที่ไปขุด ด้ายทั้งหมดที่ย้อมเสร็จก็จะต้องนำออกไปทิ้งไว้ในปี 1 คืน จากนั้นเช้ารุ่งขึ้นถึงจะเอากลับไปตากแดด

1. ทุกคนที่ใช้น้ำในการทำการเกษตรไปรวมตัวกันบริเวณฝาย
2. สร้างศาลเจ้า สถานที่สำหรับไหว้ขุนน้ำ
3. เชือดคอไก่จากนั้นนำเลือดไก่ไปทาศาลเจ้า
4. ทุกคนช่วยกันประกอบอาหาร
5. เมื่อประกอบอาหาร ผู้นำพิธีกรรมจะนำข้าวก้อนแรกไปไว้ที่ศาลเจ้า
6. ผู้ที่ใช้น้ำจะต้องนำไปไว้ที่ศาลเจ้า จากนั้นผู้นำจะอธิษฐานขออนุญาตใช้น้ำ
7. ผู้นำจะรินเหล้าใส่ในแก้ว 1 ใบแล้วนำไปไว้ที่ศาลเจ้า
8. ร่วมกันรับประทานอาหาร

1) จูงควายไปนอกหมู่บ้าน  จากนั้นฆ่าควายที่แม่น้ำ

          2) นำไปประกอบอาหาร แจกจ่ายให้ทุกคนในหมู่บ้าน

กรกฎาคม

1. ตัดไม้ไผ่เตรียมไว้
2. เช้ารุ่งขึ้นไปปักไว้ที่ไร่ 3 จุด คือ จุดแรกเพื่อทำให้ร่มเย็น จุดที่สองเพื่อผลผลิตที่งอกงาม จุดที่สามเพื่อเจ้าของไร่
3. จากนั้นจะทำพิธีกรรมลือต่า (เซ่นไหว้) โดยใช้ไก่ 1 ตัว เหล้า 1 ขวด เพื่อขับไล่ศัตรูพืชให้ออกไปจากไร่
4. เจ้าของไร่จะไปทำอาหาร จากนั้นนำอาหารไปบริเวณที่ปักไม้ไผ่ไว้ ผู้เฒ่าจะอธิษฐานขอให้แมลงศัตรูพืชอย่ามารบกวนพืชที่ปลูกในไร่ ขอให้ดินดีมีคุณภาพที่เหมาะสมสำหรับข้าว พืช ที่ปลูกในไร่หมุนเวียน
5. เมื่ออธิษฐานเสร็จจะนำข้าวก่อนแรก (แมโค้ทีโค้) ไปไว้บริเวณที่ปักไผ่ไว้ จากนั้นดื่มเหล้าแก้วแรก
6. ทุกคนร่วมกันรับประทานอาหาร
7. ตกเย็นเจ้าของไร่จะทำพิธีกรรมขะแกขืออีกรอบเพื่อไม่ให้ศัตรูพืชหรือใครเข้าไปในไร่
8. เช้ารุ่งขึ้นเจ้าของไร่จะต้องไปที่ไร่ก่อนที่คนอื่นจะเข้าไปเพื่อเอาต่าขะแกออก ไม่เช่นนั้นบุคคลอื่นจะไม่สามารถเข้าไปหรือผ่านเข้าไปในไร่ได้

1. เตรียมอุปกรณ์
2. เช้ารุ่งขึ้นผู้นำครอบครัวจะไปเชิญผู้เฒ่ามาที่บ้านเพื่อทำพิธีกรรมเรียกขวัญ เมื่อผู้เฒ่ามาถึงจะทำการเคาะ (ตะโกร) ที่หัวบันไดบ้านเพื่อเรียกขวัญคนในบ้านให้กลับมา จากนั้นเจ้าของบ้านจะรินเหล้า 1 แก้วให้ผู้เฒ่าดื่ม
3. เจ้าของบ้านจะลงมือฆ่าไก่เพื่อประกอบอาหาร
4. เมื่อประกอบอาหารเสร็จผู้เฒ่าจะกลับมาเขาะตะบิอีกครั้ง
5. จากนั้นเริ่มมัดมือโดยเริ่มจากคนที่มีอายุน้อยที่สุดของบ้านและไล่ลำดับขึ้นมา
6. เมื่อมัดมือเสร็จทุกคนร่วมกันรับประทานอาหาร

1) ตกเย็นเจ้าของไร่นำอุปกรณ์ที่เตรียมไว้ไปทำพิธีกรรมขะแกบือ

          2) จากนั้นจะทำเรื่องหมายสัญลักษณ์เพื่อไม่ให้คนอื่นเข้าไป เวลาหกโมงเย็นเจ้าของไร่จะนำเครื่องสะตวงที่เตรียมไว้ มาอธิษฐาน ของให้คนหรือสัตว์อย่าเข้ามารบกวนข้าวและขับไล่ศัตรูพืชออกจากไร่

          3) รุ่งขึ้นเจ้าของไร่จะไปเอาเครื่องหมายสัญลักษณ์ที่ทำไว้ออก จากนั้นคนอื่นถึงจะเข้าไปในไร่ได้

ข้อห้าม เมื่อทำพิธีกรรมขะแกบือ ห้ามคนอื่นเข้าไปในไร่

1. ตอนเช้าเตรียมอุปกรณ์ และนำไปที่ไร่
2. เจ้าของไร่จะทำพิธีลือต่า
3. เมื่อทำการลือต่าเสร็จจะฆ่าไก่เพื่อประกอบอาหารจากนั้นจะนำใบข้าวมัดเป็น 3 ขา จำนวน 3 อัน จากนั้นเอาข้าวก้อนแรกนำไปไว้ที่บนใบข้าว เพื่อเรียกขวัญข้าว
4. รับประทานอาหารเที่ยงร่วมกัน
5. เช้ารุ่งขึ้นเจ้าของไร่จะต้องไปแก้มัดใบข้าว 3อัน

1. ทำอาหาร ที่เป็นผลผลิตจากไร่ เช่น มัน เผือก แตง
2. เผาข้าวหลาม
3. เซอท่อโท้บีฆ่า โดยนำเครื่องสะตวงไปไว้บนยุ้งข้าว จากนั้นอธิษฐาน "อัญเชิญเจ้าที่กลับระหว่างทางห้ามแวะเมื่อถึงเวลาที่ตอไม้ดำให้กลับมาอีกครั้ง"
4. ทุกคนร่วมกันรับประทานอาหาร
5. กลับมาบ้าน ตกเย็นผู้ใหญ่จะมัดมือเด็กเพื่อเรียกขวัญเด็กให้กลับมา
6. เช้ารุ่งขึ้นไปหาของป่า เช่น ปลา ปู ผัก และนำกลับมาประกอบอาหาร
7. ก่อนกินข้าว ผู้นำครอบครัวจะทำการมัดมือเรียกขวัญ ครกตำข้าว ตะกี่เต้อ หม้อ ตะกร้า ของเหล่านี้เป็นของใช้ที่ใช้มาตลอดทั้งปี
8. นำผลผลิตอย่างละนิดมามัดรวมกัน จากนั้นกัดและนำไปโรยบนเตา 3 ขา อธิษฐาน “ขอบคุณตลอด 1 ปีที่ได้ใช้”

1. เมื่อคลอดแล้ว หมอตำแยจะตัดสายสะดือของเด็กโดยใช้ไม้ไผ่ตัด
2. ผู้เป็นพ่อจะนำสายสะดือเด็กใส่ในกระบอกไม้ไผ่แล้วนำไปผูกไว้ที่ต้นไม้ (ต้นไม้ต้นนั้นจะต้องมีดอกมีผล เช่น เชอ พอตะแม เป่อ เซหย่าอื้อ)
3. เมื่อนำไปผูกเสร็จแล้วถ้าเป็นเด็กผู้หญิงให้เด็ดดอกไม้กลับมา 1 ดอก แล้วทัดหูเอาไว้เพื่อเป็นการประกาศให้ผู้อื่นได้รับรู้ว่าเด็กที่คลอดใหม่เป็นเด็กผู้หญิง

1. ตกเย็นผู้เป็นพ่อจะฆ่าไก่และนำไปประกอบอาหาร
2. พ่อแม่ของเด็กมัดมือเรียกขวัญให้กับเด็กเพื่อให้เด็กมีสุขภาพที่แข็งแรง อุดมสมบูรณ์

1. เลือกจ่อโล่โมและจ่อโล่ปา ต้องเป็นคนที่มีครอบครัวสมบูรณ์ไม่หย่าร้าง
2. จ่อโล่ปาฝั่งหญิงไปสู่ขอเจ้าบ่าว เพื่อนัดหมายวันเวลา
3. ฝั่งเจ้าสาวเมื่อทราบวันเวลา ที่ชัดเจนจะทำการแช่หัวเชื้อสำหรับต้มเหล้า จากนั้นก็จะต้มเหล้า
4. สร้างตะนาหรือศาลาสำหรับรับแขก
5. เมื่อถึงเวลากำหนดจ่อโล่โม/จ่อโล่ปา จะรินเหล้าและดื่ม จากนั้นถึงจะฆ่าหมูเพื่อเลี้ยงฉลองกันในหมู่บ้าน
6. เข้ารุ่งขึ้นเมื่อเจ้าบ่าวมาถึง ก่อนจะขึ้นตะนาเจ้าภาพจะทำการพรมเท้าเจ้าบ่าวและแขกที่มาร่วมงานด้วยน้ำส้มป่อย จากนั้นถึงมอบสินสอดให้กับจ่อโล่โม ซึ่งสินสอดประกอบด้วย เสียม 1 ด้าม มีด 1 ด้าม เงิน เสื้อ 1 ตัว ผ้าถุง 1 ผืน กือ ผ้าโผกหัวสีขาว แพวา 1 เส้น
7. เมื่อมอบสินสอดเสร็จแล้วเจ้าภาพจะทำการฆ่าหมูเพื่อประกอบอาหารเลี้ยงแขก
8. ตอนเที่ยง จ่อโล่ปา/จ่อโลโม เจ้าบ่าว เจ้าสาว พ่อแม่ของเจ้าสาว-เจ้าบ่าว ลงไปนั่งที่ตะนา ถวายเข้าให้กับเจ้าที่ก่อน ซึ่งจะต้องถวาย 2 จุด คือ ทิศเหนือและทิศใต้ ของตะนา เมื่อถวายข้าวเสร็จแล้วจะทำการรินและดื่มเหล้า 2 ขวดก่อน จากนั้นถึงจะเชิญแขกร่วมกันรับประทานอาหาร
9. ตกเย็นจะส่งเจ้าสาว เจ้าบ่าว เข้าหอ
10. เช้ารุ่งขึ้นพ่อแม่ของเจ้าสาวจะมัดมือให้คู่บ่าวสาว หลังจากนั้น 1 วัน บ่าว-สาว และญาติพี่น้องจะไปหาของป่าแต่ก่อนที่จะไปหาของป่าเจ้าบ่าวจะต้องจักสานกือ 2 ตัว ส่วนเจ้าสาวจะต้องทอย่าม 1 ใบ จากนั้นพาวาถึงจะกลับ
11. คู่บ่าว-สาว ไปหาของป่า ต้องหาให้เต็มตะกร้า 2 ใบ และกลับมาประกอบอาหาร
12. จากนั้นเจ้าสาวจะต้องไปเยี่ยมญาติของฝ่ายเจ้าบ่าว และจะต้องนอนค้าง 3 คืน โดยจะต้องพาญาติไปด้วย
13. เมื่อกลับมาถึงบ้านเจ้าสาว เจ้าบ่าวจะต้องอยู่อาศัยบ้านของฝ่ายหญิงอย่างน้อย 1 ปี

1. ญาติผู้ใหญ่จะมัดมือให้กับบ่าว-สาว โดยใช้ไก่ 2 ตัว เหล้า 1 ขวด
2. เช้ารุ่งขึ้นผู้ชายจะต้องฆ่าหมูและนำเนื้อหมูไปประกอบอาหาร
3. จากนั้นก็จะเชิญฮี้โค่ไปถวายข้าวให้กับเจ้าที่
4. เมื่อถวายเสร็จแล้วก่อนที่ทุกคนจะร่วมกันรับประทานอาหาร จะต้องอ้อจุก่อน จากนั้นทุกคนถึงจะกินได้โดยจะต้องกินให้หมดภายในวันนั้นและกินใต้ถุนบ้านจะไม่ขึ้นไปกินบนบ้าน

1. เมื่อมีคนตายในหมู่บ้าน ทุกบ้านจะไปเด็ด กะยือสะโจ๋ มาปักไว้บนหัวบันไดบ้านจากนั้นจะนำโซกัวะคอบที่หัวบันไดบ้านเพื่อปกป้องกันสิ่งที่ไม่ดีเข้าบ้าน
2. ญาติผู้ตายจะรดน้ำดำหัวให้ผู้ตายโดยใช้ พอตะแมโจ๋
3. จากนั้นมัดแขน ขา มือ ของผู้ตาย และบรรจุเข้าโลง จากนั้นวางเหรียญ 1 บาทไว้บนร่างกายผู้ตาย จำนวน 7 จุด คือ ตา 2 ข้าง ปาก ฝ่ามือ 2 ข้าง หัวใจ ก้น
4. ตกเย็นจะมีการขับลำนำและเก็บศพไว้ 3 คืน
5. เผาศพ
6. ทุกคนที่ไปเผาศพต้องกลับมาอาบน้ำระหว่างทาง
7. ลูกหลานของผู้ตายจะทำการมัดมือเพื่อเรียกขวัญ (กี้ฆุกี้เพาะ) ให้สุขภาพคนที่อยู่ข้างหลังมีสุขภาพที่แข็งแรง