คลองโคกขาม ยังเป็นพื้นที่สำคัญในตำนานพันท้ายนรสิงห์ นายท้ายเรือพระเจ้าเสือ ที่มีเรื่องเล่าว่า ได้ยอมถวายชีวิตเพื่อรักษากฎมณเฑียรบาล ในรัชสมัยพระเจ้าเสือได้มีการขุดคลองโคกขามเพื่อลัดลำเรือ จนแล้วเสร็จในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าท้ายสระ ซึ่งกลายเป็นคลองมหาชัย (สนามไชย) 

ในปี พ.ศ. 2500 มีพระราชกฤษฎีกาจัดตั้ง "นิคมกสิกรรมและนิคมเกลือในรูปสหกรณ์" ในจังหวัดสมุทรสาคร ซึ่งรวมถึงพื้นที่ตำบลโคกขามด้วย วัตถุประสงค์เพื่อจัดสรรที่ดินทำกิน สร้างสหกรณ์นาเกลือ ผ่านความร่วมมือของเกษตรกรในชุมชน ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นสำคัญของชื่อ "บ้านสหกรณ์"

ชุมชนพัฒนาการทำนาเกลือแบบดั้งเดิม โดยอาศัยแรงงานร่วมกัน และมีการตั้งสหกรณ์เพื่อรวมกลุ่มทำเกลือทั้งระบบ ผลผลิตเริ่มจาก "ดอกเกลือ" เกลือผลึกบริสุทธิ์ ชั้นดี จนต่อมาแปรรูปเป็นสินค้า OTOP เช่น สบู่ดอกเกลือ ยาสีฟันเกลือ เกลือแช่ ฯลฯ และเป็นศูนย์เรียนรู้ต่อยอดด้านการท่องเที่ยวเชิงชุมชน ชุมชนร่วมกับ กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร (กอ.รมน.) และศูนย์เศรษฐกิจพอเพียง ตำบลโคกขาม ดำเนินงานกิจกรรมเศรษฐกิจพอเพียง เช่น การทำปุ๋ยหมัก การเลี้ยงสัตว์ และการทำน้ำหมักชีวภาพ

ชุมชนตั้งอยู่ในเขตลุ่มน้ำ คลองโคกขาม ซึ่งเป็นคลองหลักเชื่อมกับคลองมหาชัยและแม่น้ำท่าจีน วัดโคกขาม 

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศตะวันออก จรด คลองโคกขาม
• ทิศเหนือและใต้ ติดต่อกับ บ้านโคกขาม หมู่ที่ 1, บ้านโคก หมู่ที่ 4
• ทิศตะวันตก จรด ที่ดินเอกชน

บ้านสหกรณ์ หมู่ที่ 3 ตำบลโคกขาม อำเภอเมือง จังหวัดสมุทรสาคร มีประชากรชาย 406 คน หญิง 455 คน รวม 861 คน โดยส่วนใหญ่เป็นชาวไทยเชื้อสายมอญ (รามัญ) เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีบทบาทสำคัญในพื้นที่สมุทรสาคร โดยเฉพาะแถบคลองโคกขามและแม่น้ำท่าจีน อพยพมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา-ต้นรัตนโกสินทร์ โดยได้รับพระราชทานที่ดินให้อยู่อาศัย รองลงมาคือ ชาวไทยพื้นถิ่น (ไทยภาคกลาง) เป็นกลุ่มประชากรหลักที่มีเชื้อสายไทยแท้ อาชีพดั้งเดิม คือ เกษตรกรรมและทำนาเกลือ และชาวไทยเชื้อสายจีน พบได้บ้างมีบทบาทด้านการค้าและโรงงานแปรรูปอาหารทะเลในบริเวณใกล้เคียง

การทำนาเกลือ เป็นอาชีพหลักที่ทำสืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการผลิต เกลือทะเลธรรมชาติ เช่น ดอกเกลือ เกลือบริโภค และเกลืออุตสาหกรรม การทำนาเกลือจะอาศัยฤดูร้อนที่ไม่มีฝน เพื่อให้ผลึกเกลือเกิดจากการระเหยของน้ำทะเล มีการรวมกลุ่มแปรรูปสินค้าชุมชน เช่น สบู่ดอกเกลือ เกลือขัดผิว เกลือแช่เท้า ยาสีฟันสมุนไพรผสมเกลือ ผลิตภัณฑ์เหล่านี้จัดจำหน่ายในรูปแบบ OTOP (หนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์) และขายในกิจกรรมตลาดชุมชน ร้านของฝากในจังหวัด นอกจากนี้ยังมีการให้บริการนักท่องเที่ยวในรูปแบบ "ท่องเที่ยวเชิงเกษตร-นาเกลือ" เช่น นำเที่ยวชมวิถีทำนาเกลือ กิจกรรมขัดผิวด้วยดอกเกลือ สาธิตการทำสบู่หรือเกลือสปา ชาวบ้านบางส่วนเปิด โฮมสเตย์ และร้านอาหารเล็ก ๆ ร่วมในระบบเศรษฐกิจชุมชน

กิจกรรมประจำปีเด่น

• เทศกาลดอกเกลือ (มกราคม-เมษายน) : เปิดนาเกลือให้ชม ถ่ายภาพ และจำหน่ายผลิตภัณฑ์
• ประเพณีสงกรานต์มอญ (เมษายน) : แต่งชุดมอญ ทำบุญ ตักบาตร แห่น้ำอันมีเอกลักษณ์
• กิจกรรมเศรษฐกิจพอเพียงและฝึกอบรม OTOP (สิงหาคม-ตุลาคม) : รวมกลุ่มพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชน
• กิจกรรมท่องเที่ยวชุมชนฤดูหนาว (ธันวาคม) : รับนักท่องเที่ยว วิถีเกลือ และ โฮมสเตย์

1.นายเลอพงษ์ จั่นทอง เป็นปราชญ์ชำนาญด้านนาเกลือทะเล และเป็นวิทยากรถ่ายทอดวิชาชีพในการทำนาเกลือ ดำเนินกิจกรรมและให้ความรู้ในศูนย์เรียนรู้นาเกลือ โรงเรียนนาเกลือ

ด้านทรัพยากรธรรมชาติ มีนาเกลือทะเลธรรมชาติ เป็นแหล่งผลิตเกลือคุณภาพสูง เช่น "ดอกเกลือ" มีคลองโคกขาม ป่าชายเลน-ระบบนิเวศชายฝั่งที่อุดมด้วยสัตว์น้ำและพืชพรรณ เช่น หอยแครง ปูแสม และไม้โกงกาง และมีดินเค็มที่เหมาะแก่การผลิตเกลือ ช่วยส่งเสริมอัตลักษณ์ท้องถิ่น

ด้านภูมิปัญญา ได้แก่ ภูมิปัญญาการทำนาเกลือ ที่สืบทอดมาหลายชั่วอายุคน เช่น การสร้างนาเชื้อ-นาปลง-นาเก็บ การแปรรูปผลิตภัณฑ์ เช่น การทำสบู่เกลือ เกลือขัดผิว ยาสีฟันสมุนไพร ฯลฯ 

ด้านมนุษย์ มีปราชญ์ชาวบ้าน เช่น นายเลอพงษ์ จั่นทอง ถ่ายทอดความรู้เชิงปฏิบัติชาวบ้านมีทักษะเฉพาะด้าน เช่น ทำนาเกลือ แปรรูปสินค้า และการจัดกิจกรรมท่องเที่ยว กลุ่มแม่บ้าน เยาวชน ผู้สูงอายุ ร่วมแรงร่วมใจกันในรูปแบบ "เรียนรู้ร่วม-ผลิตร่วม-ขายร่วม" ความสัมพันธ์แน่นแฟ้นระหว่างครัวเรือน พึ่งพากันในวิถีชุมชน

ด้านสังคม มีกลุ่มอาชีพ และ วิสาหกิจชุมชน ที่จัดการร่วมกัน เช่น กลุ่มแปรรูปเกลือ กลุ่มโฮมสเตย์ มี วัด (วัดโคกขาม) เป็นศูนย์รวมกิจกรรมทางศาสนาและวัฒนธรรม ความร่วมมือระหว่างชาวมอญ-ชาวไทยพื้นถิ่น เกื้อกูลโดยไม่แบ่งเชื้อสาย

ด้านเศรษฐกิจ มีรายได้จากการขายเกลือทะเล (ดอกเกลือ, เกลือขาว ฯลฯ) สินค้า OTOP การท่องเที่ยวชุมชน โฮมสเตย์ เวิร์กช็อป

การเข้าถึงแหล่งทุน: กองทุนหมู่บ้าน, ธ.ก.ส., กองทุนแม่ของแผ่นดิน มีตลาดจำหน่ายประจำ ตลาดของดีตำบล Online ช่วยหนุนรายได้เสริม

ด้านวัฒนธรรม ประเพณีมอญ สงกรานต์แบบมอญ การแต่งกายพื้นถิ่น ภาษาและอาหารมอญ งานบุญในวัด ทำบุญเข้าพรรษา ออกพรรษา กฐิน ผ้าป่า ฯลฯ ความเคารพในผู้สูงอายุ และการสืบทอดความรู้แบบรุ่นสู่รุ่น

ภาษาไทยกลาง เป็นภาษาหลักที่ใช้ในการสื่อสารระหว่างคนในชุมชนทุกกลุ่ม และภาษามอญ (ภาษารามัญ) ยังพบการใช้ในบางครัวเรือน โดยเฉพาะผู้สูงอายุชาวมอญที่อาศัยในชุมชนดั้งเดิม ใช้ในพิธีกรรมบางอย่าง เช่น งานศพแบบมอญ หรือพิธีรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่

กรมการปกครอง. (2567). สถิติจำนวนประชากร เดือนธันวาคม 2567. จาก https://stat.bora.dopa.go.th

กรมการพัฒนาชุมชน. (2565). ข้อมูล OTOP และวิสาหกิจชุมชน จังหวัดสมุทรสาคร. จาก https://www.cdd.go.th

กรมการปกครองท้องถิ่น. (2564). แผนพัฒนาท้องถิ่น องค์การบริหารส่วนตำบลโคกขาม พ.ศ. 2566-2570. จาก http://www.khokkham.go.th

ธนบดี โสภิณพรรักษา. (2564). การศึกษาภูมิปัญญาการทำนาเกลือชุมชนบ้านสหกรณ์ ตำบลโคกขาม อำเภอเมือง จังหวัดสมุทรสาคร. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

ศูนย์เรียนรู้วิสาหกิจชุมชนบ้านสหกรณ์. (2566). รายงานผลการดำเนินงานท่องเที่ยวเชิงเกลือ & การแปรรูปผลิตภัณฑ์.

ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร. (19 ตุลาคม 2566). ชุมชนต้องเที่ยว ชุมชนบ้านสหกรณ์ จังหวัดสมุทรสาคร. จาก https://www.chumchontongtiew.com