พ.ศ. 2440 มีการตั้งถิ่นฐานของประชากรที่อพยพมาจากทางตะวันตก ชื่อเดิมที่ใช้เรียกคือ "สาปยา" อยู่ทางทิศใต้ของจังหวัดชัยนาท มีแม่น้ำเจ้าพระยาไหลผ่านตอนกลางของพื้นที่อำเภอ สภาพบ้านเรือนราษฎรส่วนใหญ่ตั้งอยู่ริมแม่น้ำเจ้าพระยา ตลอดแนวฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาทั้งสองฝั่ง เนื่องจากการคมนาคมในอดีตอาศัยทางน้ำเป็นหลัก สังเกตจากสภาพชุมชนปรากฏว่ามีชุมชนหนาแน่น เป็นทั้งย่านการค้าและอยู่อาศัยหลายแห่ง แต่ในปัจจุบันมีถนนสายชัยนาท-สิงห์บุรี และสายเอเชียตัดผ่าน มีสะพานสรรพยาเชื่อมระหว่างสองฝั่งแม่น้ำ ทำให้ประชาชนนิยมใช้การคมนาคมทางบกเป็นหลัก บริเวณตอนล่างมีภูเขาลูกเล็ก ๆ อยู่แห่งหนึ่งชื่อว่า "เขาสรรพยา" ปรากฏหลักฐานในพระราชนิพนธ์เรื่องรามเกียรติ์ ตอนหนึ่งว่า เมื่อพระลักษณ์ถูกหอกโมกข์ศักดิ์ของกุมกรรณ หนุมานได้อาสามาเอาตัวยาชื่อ "สังกรณี" และ "ตรีขวา" ณ ที่ "เขาสรรพยา" แห่งนี้ เพื่อนำไปบดเป็นกษัยผสมกับน้ำในแม่น้ำมหานทีใช้เป็นยา

พ.ศ. 2444 มีการสร้าง "โรงพักสรรพยา" (สถานีตำรวจภูธรสรรพยาเดิม) เป็นอาคารไม้ 2 ชั้น สไตล์โคโลเนียล ใช้เป็นศูนย์กลางราชการ ปัจจุบันได้รับการอนุรักษ์เป็น "พิพิธภัณฑ์โรงพักเก่า"

พื้นที่ของบ้านกลางตั้งอยู่ในบริเวณที่ราบลุ่มริมแม่น้ำเจ้าพระยา ซึ่งเหมาะกับการทำเกษตรกรรม เช่น ทำนา และพืชไร่ มีคูคลองธรรมชาติและคลองชลประทาน ที่ใช้ในการเกษตรและอุปโภคบริโภค ดินอุดมสมบูรณ์ จากการตะกอนน้ำท่วมในฤดูฝน เหมาะแก่การเพาะปลูก

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ หมู่ 1 และหมู่ 3 ตำบลสรรพยา 
• ทิศใต้ ติดต่อกับ พื้นที่ติดกับแม่น้ำเจ้าพระยา และหมู่บ้านใกล้เคียงในเขตเทศบาล
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ เขตที่อยู่อาศัย-เกษตรกรรม ริมถนนท้องถิ่น
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ แม่น้ำเจ้าพระยา หรือคลองธรรมชาติ

จากข้อมูลสถิติประชากร กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ประชากรบ้านสรรพยา หมู่ที่ 2 มีทั้งหมด 723 คน เป็นชาย 351 คน และหญิง 372 คน

ชาวบ้านทำนาข้าว เป็นอาชีพหลัก โดยใช้พื้นที่ลุ่มน้ำเจ้าพระยา ซึ่งดินดีและมีระบบชลประทาน มีการปลูกผักสวนครัว เช่น ผักบุ้ง ผักชี พริก ตะไคร้ ทั้งเพื่อบริโภคในครัวเรือนและจำหน่ายในท้องถิ่น เลี้ยงสัตว์ เช่น ไก่ เป็ด หมู ปลา เพื่อเป็นรายได้เสริม ประมงพื้นบ้าน เช่น วางอวนหาปลาในแม่น้ำเจ้าพระยา โดยเฉพาะฤดูน้ำหลาก งานหัตถกรรมและภูมิปัญญาพื้นบ้าน เช่น ทำจักสานจากผักตบชวา เช่น กระเป๋า ตะกร้า พัด ได้รับการยอมรับเป็นผลิตภัณฑ์ OTOP ระดับ 4 และ 5 ดาว ส่งขายในตลาดพื้นบ้าน และบางส่วนเข้าร่วมงานแสดงสินค้า OTOP งาน ผ้ามัดย้อม ยาสมุนไพรพื้นบ้าน การทำขนมไทย เช่น ขนมหน้างา ขนมกุยหลี เม็ดขนุนจาวตาล มีการรวมกลุ่มอาชีพ ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มจักสานผักตบชวา เป็นกลุ่มอาชีพเด่นของชุมชนบ้านกลาง รวมตัวกันผลิตสินค้าหัตถกรรมจากวัสดุธรรมชาติ ได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงาน เช่น เทศบาลตำบล สำนักงานพัฒนาชุมชน หรือโครงการเศรษฐกิจพอเพียง มีศูนย์ฝึกอบรมให้เด็กและผู้สนใจมาฝึกเรียนรู้ บางกลุ่มจัดทำเวิร์กช็อปให้นักท่องเที่ยวร่วมกิจกรรม กลุ่มแม่บ้านเกษตรกร รวมตัวกันเพื่อทำอาหารแปรรูป เช่น ขนมไทย กล้วยฉาบ ปลาร้า น้ำพริก มีการรวมเงินออม ทำบัญชีครัวเรือน และร่วมจำหน่ายสินค้าในตลาดนัดชุมชน จัดกิจกรรมประเพณี เช่น ทำบุญกลางบ้าน สารทไทย วันอัฏฐมีบูชา และกลุ่มเยาวชนคนรุ่นใหม่สายศิลป์ มีการตั้งกลุ่ม "มัคคุเทศก์น้อย" หรือเยาวชนท้องถิ่นเพื่อแนะนำการท่องเที่ยวในชุมชน เช่น ตลาดโรงพักเก่า บางคนมีฝีมือศิลปะ เช่น วาดภาพ ทำกราฟิก หัตถกรรม ซึ่งกลายเป็นช่องทางรายได้เสริม

• มกราคม : ทำบุญขึ้นปีใหม่ รวมญาติ สวดมนต์ข้ามปี ทำบุญที่วัด
• กุมภาพันธ์ : ไหว้เจ้า ตรุษจีน (บางครอบครัว) ครอบครัวเชื้อสายจีนจัดไหว้เจ้า
• มีนาคม : เริ่มเตรียมดิน ทำนารอบแรก ช่วงต้นฤดูร้อน เริ่มเตรียมที่นา
• เมษายน : ประเพณีสงกรานต์ รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ ทำบุญจัดงานที่วัด
• พฤษภาคม : พิธีพืชมงคล ลงนา เริ่มฤดูเพาะปลูก ใส่ปุ๋ย ดำนา
• มิถุนายน : วันอัฏฐมีบูชา (งานวัดใหญ่) จัดที่วัด โรงพักเก่า มีแสดงโขน รำพื้นบ้าน นิทรรศการ
• กรกฎาคม : เข้าพรรษา หล่อเทียนพรรษา แห่เทียนพรรษากิจกรรมชุมชนร่วมวัด
• สิงหาคม : ทำบุญแม่แห่งชาติ กิจกรรมรำลึกพระคุณแม่ ผ้าป่าสามัคคี
• กันยายน : เก็บเกี่ยวรอบแรก เตรียมตลาด OTOP เริ่มออกผลผลิต ขายผลผลิตเกษตร
• ตุลาคม : ตักบาตรเทโว ออกพรรษา ทำบุญตักบาตร มีตลาดชุมชน
• พฤศจิกายน : ลอยกระทง ทำกระทงจากวัสดุธรรมชาติ ประกวดกระทง
• ธันวาคม : วันพ่อ เกี่ยวข้าวจัดตลาดปลายปี กิจกรรมจิตอาสา วันพ่อ เกี่ยวข้าวรอบสุดท้าย ขายของทำรายได้ปลายปี

1.นายคำแสน มะโน ปราชญ์ชาวบ้านด้านศาสนา

2.นายอิน หลักแหลม ปราชญ์ชาวบ้านด้านยาสมุนไพร ชำนาญการใช้สมุนไพรจากป่าชุมชน เช่น รากคา (ลดไข้) ตะไคร้ ใบหญ้านาง ใบไมยราพ (แก้นิ่ว) รางจืด (แก้พิษ) ฯลฯ  

3.นายเสถียน ชัยอุดม และ นายประยงค์ รุ่งเรื่อง ทั้งสองเป็นหมอพื้นบ้าน (ปราชญ์ด้านการแพทย์พื้นบ้าน) ของชุมชนบ้านกลาง ใช้วิธีรักษาแบบดั้งเดิม เช่น ต้มสมุนไพร ดัดเส้น บีบนวด ลูกประคบ ตำรับยา เช่น กำแพงเจ็ดชั้น (รักษากระเพาะ-ลมไส้) ขมิ้นอ้อย (รักษาแผลในกระเพาะ) บันไดลิง (แก้อักเสบ) เงือกปลาหมอ (แก้ฝี-หนอง) รากหมุ่ยป่า (แก้พิษงู)

ด้านกายภาพ ถนนหมู่บ้าน ถนนคอนกรีตและลูกรัง เชื่อมระหว่างหมู่บ้านและถนนสายหลัก มีระบบประปาหมู่บ้านใช้ได้ครอบคลุมพื้นที่ ระบบไฟฟ้า สาธารณูปโภคเข้าถึงครบถ้วนทุกครัวเรือน อาคารสาธารณะ ศาลาชุมชน วัด โรงเรียน ศูนย์การเรียนรู้ คลอง แม่น้ำ แม่น้ำเจ้าพระยา และลำคลองที่ใช้ประโยชน์ได้

ด้านเศรษฐกิจ ชาวบ้านประกอบอาชีพทำนา ปลูกผัก ทำประมงพื้นบ้าน อาชีพเสริม จักสานผักตบชวา ทำขนมไทย ผลิตภัณฑ์สมุนไพร มีการรวมกลุ่มอาชีพ คือ กลุ่มแม่บ้านเกษตรกร กลุ่มหัตถกรรม กลุ่มมัคคุเทศก์น้อย ผลิตภัณฑ์เด่น เช่น ตะกร้าจักสาน OTOP ยาหม่องสมุนไพร ขนมพื้นบ้าน แหล่งรายได้ ตลาดท้องถิ่น งานเทศกาล ตลาดโรงพักเก่า ขายออนไลน์

ด้านภูมิปัญญา มีความรู้ด้านภูมิปัญญาการใช้พืชสมุนไพร จักสาน ทำนาแบบพอเพียง ภาษาถิ่น ภาษาไทยกลางสำเนียงชัยนาท และภาษากะเหรี่ยงโปว์ (บางครอบครัว) การถ่ายทอดผ่านศูนย์เรียนรู้ เวิร์กช็อป กิจกรรมชุมชนและโรงเรียน

ด้านสังคม ความสัมพันธ์ชุมชนมีความสามัคคี ช่วยเหลือเกื้อกูลกันกลุ่มองค์กร กลุ่มอาชีพ กลุ่มเยาวชน กลุ่มออมทรัพย์ กลุ่มอนุรักษ์วัฒนธรรม มีผู้นำชุมชน ผู้ใหญ่บ้าน ครู ปราชญ์ ศิษยาภิบาล เครือข่ายภายนอก หน่วยงานรัฐ (เทศบาล สำนักงานวัฒนธรรม สำนักงานพัฒนาชุมชน) มหาวิทยาลัย องค์กรพัฒนาเอกชน

แหล่งน้ำธรรมชาติสำคัญ เช่น แม่น้ำเจ้าพระยา คลองธรรมชาติ พืชพรรณ ผักพื้นบ้าน สมุนไพร ผักตบชวานำมาใช้ในจักสาน นอกจากนี้ยังพบสัตว์น้ำนานาชนิดทั้งปลาแม่น้ำ กุ้งฝอย และหอย 

ใช้ภาษาไทยเป็นภาษาราชการ แต่ในการพูดมีการใช้คำศัพท์และสำนวนท้องถิ่นที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ ภาษาถิ่นของชาวบ้านเป็นสำเนียงท้องถิ่นของจังหวัดชัยนาทที่ผสมผสานความเป็นภาษากลางกับคำพื้นบ้านบางคำที่มีเฉพาะในพื้นที่นี้ 

ภูมิปัญญาขนมเม็ดขนุนจาวตาล บ้านกลาง ตำบลสรรพยา อำเภอสรรพยา จังหวัดชัยนาท

ขนมเม็ดขนุนจาวตาลสามารถสะท้อนภูมิปัญญาของชาวสรรพยาได้เป็นอย่างดี เนื่องจากมีองค์ประกอบของความเป็นภูมิปัญญา ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของความรู้ที่ทางกลุ่มอาชีพบ้านกลางมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับขนมไทยโบราณ และมีความรู้เกี่ยวกับจาวตาลอยู่ก่อนแล้ว อีกทั้งยังมีความสามารถที่ได้น้ำจาวตาลที่แตกเหล่านั้นมาสร้างให้เกิดประโยชน์ โดยใช้วิธีการนำขั้นตอนการทำขนมเม็ดขนุนปกติมาดัดแปลงใช้จาวตาลแทนถั่ว มีการพัฒนาปรับปรุงสูตรต่าง ๆ ให้สามารถออกมาเป็นรสชาติที่ดีที่สุด ซึ่งมีการถ่ายทอดความรู้จากการถ่ายทอดภายในกลุ่มอาชีพบ้านกลาง จนเกิดผลที่ดีตามมาคือ มีการสร้างรายได้ให้แก่คนในชุมชน อีกทั้งยังเป็นการสร้างคุณค่าให้แก่จาวตาลได้มีการพัฒนาไปในทางที่ดีมากยิ่งขึ้น และมีความแปลงใหม่น่าตื่นตาตื่นใจแก่ผู้พบเห็น

กรมการปกครอง. (2567). สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร. จาก https://stat.bora.dopa.go.th

เอกนุช วงศ์คำ. (2565). การอนุรักษ์ภูมิปัญญาเม็ดขนุนจาวตาล อำเภอสรรพยา จังหวัดชัยนาท. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

เทศบาลตำบลสรรพยา. (2568). ยุทธศาสตร์การพัฒนา. จาก https://www.sapphaya.go.th

สำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดชัยนาท. (2565). ข้อมูลชุมชนบ้านกลาง หมู่ 2 ตำบลสรรพยา อำเภอสรรพยา จังหวัดชัยนาท.

สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอสรรพยา. (15 กุมภาพันธ์ 2566). โครงการส่งเสริมประชาชนเข้าถึงแหล่งทุน ม.2 บ้านกลาง ต.สรรพยา อ.สรรพยา จ.ชัยนาท. จาก https://district.cdd.go.th/sapphaya/

สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอสรรพยา. (2565). รายงานทุนชุมชนและกิจกรรมชุมชนบ้านกลาง. จาก https://www.pcd.go.th