บ้านช่องกุ่ม ก่อตั้งมาไม่ต่ำกว่า 240 ปี โดยประชากรส่วนใหญ่อพยพมาจากลาวเวียงจันทร์ และจังหวัดนครราชสีมา อำเภอพิมาย, อำเภอครบุรี และอำเภอเสิงสาง บ้านช่องกุ่มเดิมชื่อว่าบ้าน "ทองสองตุ่ม" กาลเวลาผ่านไปหมู่บ้านได้ขยายใหญ่ขึ้น ชื่อหมู่บ้านเดิมจาก "บ้านทองสองตุ่ม" ก็แปรสภาพกลายเป็นคำเรียกติดปากว่า "บ้านช่องกุ่ม" ปัจจุบันบ้านช่องกุ่ม ตั้งอยู่ที่ตำบลช่องกุ่ม อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว เนื่องจากเป็นชุมชนเก่าแก่ สังเกตได้จาก วัดวาอาราม ที่อยู่อาศัยของคนในชุมชน จึงทำให้คนช่องกุ่ม มีภาษาพูดที่เป็นเอกลักษณ์ ซึ่งเป็นภาษาท้องถิ่นเฉพาะที่ใช้ในการพูดคุยสื่อสารกัน ตามขั้นต้นที่กล่าวมาบรรพบุรุษของชาวช่องกุ่มอพยพมาจากลาวเวียงจันทน์และโคราช จึงได้เกิดการผสมผสานกันระหว่างภาษาสองภาษาอย่างลงตัว ออกมาเป็นภาษาช่องกุ่มให้ชาวช่องกุ่มได้ใช้กันจนถึงเท่าทุกวันนี้

บ้านช่องกุ่ม หมู่ที่ 1 ตำบลช่องกุ่ม มีสภาพภูมิศาสตร์เป็นพื้นที่เป็นที่ราบลุ่มสลับกับที่ดอนเหมาะแก่การทำการเกษตร เช่น ทำนา ทำไร่ โดยมีพื้นที่จำนวน 7,620 ไร่ มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านห้วยชัน หมู่ที่ 3 และบ้านระเบาะหูกวาง หมู่ที่ 6 ตำบลช่องกุ่ม
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านสี่แยกหนองหัวช้าง หมู่ที่ 4 ตำบลช่องกุ่ม
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านช่องกุ่ม หมู่ที่ 5 ตำบลช่องกุ่ม
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านช่องกุ่ม หมู่ที่ 2 และบ้านโคกไม้งาม หมู่ที่ 8 ตำบลช่องกุ่ม

บ้านช่องกุ่ม โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 1 บ้านช่องกุ่ม ตำบลช่องกุ่ม อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 555 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 268 คน ประชากรหญิง 287 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 200 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนกายภาพ

ป่าชุมชนบ้านช่องกุ่ม ตำบลช่องกุ่ม อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว ลักษณะพื้นที่ เป็นป่าเต็งรัง พื้นที่ทั้งหมด 32 ไร่ 0 งาน 68 ตารางวา เป็นสังคมพืชที่มีเรือนยอดทุกชั้นประกอบด้วยพรรณไม้ผลัดใบเป็นส่วนใหญ่ เป็นป่าโปร่งค่อนข้างโล่ง มีต้นไม้ขนาดใหญ่ ขนาดกลาง และขนาดเล็ก ขึ้นปะปนกันและมีต้นไม้ขึ้นห่าง ๆ กัน กระจัดกระจาย ไม่ค่อยแน่นทึบ มีหนองน้ำบางบริเวณในพื้นที่

ทุนสังคม

ชาวบ้านในชุมชน มีส่วนร่วมเกี่ยวกับการรับรู้ข่าวสารภายในชุมชน เกี่ยวกับการนัดหมายชาวบ้านให้ไปร่วมกิจกรรม ข่าวสารเกี่ยวกับงบประมาณต่าง ๆ ข่าวสารเกี่ยวกับหน่วยงานภายนอกที่จะเข้ามาร่วมกิจกรรมกับชุมชน และส่วนมากร่วมแรงร่วมใจในการที่ต้องเข้าไปร่วมหรือทำกิจกรรมให้กับชุมชนเมื่อผู้นำชุมชนต้องการความช่วยเหลือ

บ้านช่องกุ่มใช้ภาษาอีสานในการพูดคุยสื่อสารกัน เนื่องจากบรรพบุรุษของชาวช่องกุ่มอพยพมาจากลาวเวียงจันทน์และโคราช จึงได้เกิดการผสมผสานกันระหว่างสองภาษาและใช้ภาษาไทยในการติดต่อสื่อสารกับบุคคลภายนอก และการติดต่อราชการ

ด้านสังคมและประชากร:

ชาวบ้านในชุมชน มีส่วนร่วมเกี่ยวกับการรับรู้ข่าวสารภายในชุมชน เกี่ยวกับการนัดหมายชาวบ้านให้ไปร่วมกิจกรรม ข่าวสารเกี่ยวกับงบประมาณต่าง ๆ ข่าวสารเกี่ยวกับหน่วยงานภายนอกที่จะเข้ามาร่วมกิจกรรมกับชุมชน และส่วนมากร่วมแรงร่วมใจในการที่ต้องเข้าไปร่วมหรือทำกิจกรรมให้กับชุมชนเมื่อผู้นำชุมชนต้องการความช่วยเหลือ

ด้านวัฒนธรรม:

ชาวบ้านช่องกุ่ม ตำบลช่องกุ่ม อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว ยังคงใช้ภาษาไทยเป็นภาษาหลักในการติดต่อสื่อสารทั่วไป ไม่ว่าจะเป็นในชีวิตประจำวัน การศึกษา หรือการติดต่อกับหน่วยงานราชการต่าง ๆ อย่างไรก็ตาม ในวิถีชีวิตของชุมชนยังคงปรากฏการใช้ภาษาถิ่นเฉพาะของตนเอง ซึ่งสืบทอดต่อกันมายาวนานจากบรรพบุรุษ

ตามประวัติความเป็นมาของชุมชน บรรพบุรุษของชาวช่องกุ่มได้อพยพมาจากลาวเวียงจันทน์ และบางส่วนจากโคราช ทำให้เกิดการผสมผสานกันของสองวัฒนธรรมและภาษาท้องถิ่นอย่างลงตัว จนเกิดเป็น "ภาษาช่องกุ่ม" ซึ่งมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ใช้สื่อสารกันภายในครอบครัวและในชุมชน ภาษาช่องกุ่มไม่เพียงแต่เป็นภาษาพูดเท่านั้น แต่ยังสะท้อนวิถีชีวิต ภูมิปัญญา ความเชื่อ และอัตลักษณ์ของชาวบ้านช่องกุ่มไว้อย่างลึกซึ้ง ปัจจุบันชาวชุมชนยังคงอนุรักษ์และใช้ภาษานี้ในชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุและในกิจกรรมวัฒนธรรม เช่น งานบุญ งานประเพณี

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

ป่าชุมชนบ้านช่องกุ่ม ตำบลช่องกุ่ม อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว ลักษณะพื้นที่เป็นป่าเต็งรัง พื้นที่ทั้งหมด 32 ไร่ 0 งาน 68 ตารางวา เป็นสังคมพืชที่มีเรือนยอดทุกชั้นประกอบด้วยพรรณไม้ผลัดใบเป็นส่วนใหญ่ เป็นป่าโปร่งค่อนข้างโล่ง มีต้นไม้ขนาดใหญ่ ขนาดกลาง และขนาดเล็ก ขึ้นปะปนกันและมีต้นไม้ขึ้นห่าง ๆ กัน กระจัดกระจาย ไม่ค่อยแน่นทีบ มีหนองน้ำบางบริเวณในพื้นที่

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

นางสาวพัสวรรณ มากศรทรง. (2566). ความหลากหลายของพรรณพืชเเละการกักเก็บคาร์บอนในพื้นที่ป่าชุมชนตำบลช่องกุ่ม อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระเเก้ว. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

จุฑารัตน์ บัณฑิต. (2566). การสำรวจความมีส่วนร่วมของคนชุมชนช่องกุ่มในการพัฒนาชุมชน อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

ภาษาช่องกุ่ม (2558). ภาษาช่องกุ่ม ภาษาถิ่นที่มีเอกลักษณ์เป็นของตนเองของชาวตำบลช่องกุ่ม อ.วัฒนานคร จ.สระแก้ว. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. จาก https://dialectchongkum.blogspot

ศูนย์ข้อมูลกลางทางวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. (2555). บ้านช่องกุ่ม หมู่ที่ 1 ตำบลช่องกุ่ม. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. จาก http://www.m-culture.in.th

ข้อมูลสารสนเทศ กรมป่าไม้. (ม.ป.ป). ป่าชุมชนบ้านช่องกุ่ม. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. จาก https://forestinfo.forest.go.th