บรรพบุรุษในช่วงเริ่มก่อตั้งชุมชน เดิมทีเป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ เกิดจากการย้ายถิ่นฐานมาจากจังหวัดทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย เช่น จังหวัดอุดรธานี ขอนแก่น สกลนคร เป็นต้น โดยเห็นว่าพื้นที่บริเวณนี้ในสมัยนั้นมีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การอยู่อาศัยและประกอบอาชีพ มีทั้งแหล่งน้ำและผืนป่าที่อุดมสมบูรณ์ จึงมีความเห็นตรงกันและชักชวนกันมาตั้งถิ่นฐานเป็นหมู่บ้าน ณ บริเวณแห่งนี้

ในช่วงแรกของการตั้งถิ่นฐาน หมู่บ้านยังไม่มีชื่อที่ใช้เรียกขานกันอย่างเป็นทางการ จากคำบอกเล่าของ นางสุวรรณะ ประไพ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 7 สันนิษฐานว่า ชื่อของชุมชน "บ้านหนองโกวิทย์" ซึ่งเป็นชื่อที่ใช้เรียกขานกันในปัจจุบัน มีที่มาจากลักษณะทางธรรมชาติและบุคคลในอดีต

ต่อมา เมื่อชุมชนเริ่มเติบโตมากขึ้น ได้มีการชักชวนบรรดาญาติมิตรและคนรู้จักจากพื้นที่อื่น เช่น จากอำเภอกบินทร์บุรี อำเภอประจันตะคาม จังหวัดปราจีนบุรี รวมถึงจังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ให้เข้ามาอาศัยอยู่ร่วมกัน อีกทั้งบางส่วนเป็นครอบครัวของชาวบ้านที่ไปทำงานต่างจังหวัด แล้วกลับมาตั้งรกรากในบ้านเกิดพร้อมครอบครัว ทำให้ชุมชนขยายตัวอย่างต่อเนื่องจนเป็นรูปเป็นร่างดังเช่นทุกวันนี้

บ้านหนองโกวิทย์ ตั้งอยู่ที่ หมู่ 1 ตำบลเขาสามสิบ อำเภอเขาฉกรรจ์ จังหวัดสระแก้ว อำเภอเขาฉกรรจ์มีขนาด 374.31 ตร.กม. อาณาเขตติดต่อกับเขตปกครองข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ อำเภอเมืองสระแก้ว
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ อำเภอวัฒนานคร และอำเภอคลองหาด
• ทิศใต้ ติดต่อกับ อำเภอวังน้ำเย็น และอำเภอท่าตะเกียบ จังหวัดฉะเชิงเทรา
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ อำเภอสนามชัยเขต จังหวัดฉะเชิงเทรา และอำเภอกบินทร์บุรี จังหวัดปราจีนบุรี

บ้านหนองโกวิทย์ โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 7 บ้านหนองโกวิทย์ ตำบลเขาสามสิบ อำเภอเขาฉกรรจ์ จังหวัดสระแก้ว มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 386 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 200 คน ประชากรหญิง 189 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 111 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

กลุ่มทอผ้าพื้นเมือง

• ใช้กี่ทอผ้าแบบโบราณในการผลิตผ้าขาวม้าหมักโคลน หรือ “ซาวตม”
• มีการประยุกต์ใช้วัสดุธรรมชาติ เช่น ใยจากใบอ้อยและใบย่านางผสมกับฝ้าย
• ได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานรัฐเพื่อพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ OTOP

กลุ่มแปรรูปผลิตผลทางการเกษตร

• ผลิตภัณฑ์ เช่น กล้วยฉาบ ข้าวแต๋น แยมผลไม้ และน้ำสมุนไพรพื้นบ้าน
• ใช้วัตถุดิบที่ปลูกภายในชุมชน เพื่อเพิ่มมูลค่าให้กับผลผลิตทางการเกษตร

กลุ่มเกษตรปลอดสารพิษ

• ส่งเสริมการปลูกผักสวนครัว ปลูกข้าวไร้สารเคมี และเลี้ยงสัตว์แบบพอเพียง
• สินค้าเกษตรปลอดภัยบางรายการถูกนำไปจำหน่ายในตลาดชุมชนและตลาดนัดในเขตอำเภอ

กลุ่มท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและวิถีชีวิต

• พัฒนากิจกรรมท่องเที่ยว เช่น การทอผ้าจำลอง การลงแขกดำนา การทำอาหารพื้นบ้าน
• นักท่องเที่ยวสามารถเรียนรู้วิถีชุมชนและพักแบบโฮมสเตย์ในครัวเรือนที่เข้าร่วมโครงการ

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

1.คุณใส แหวนประเสริฐ ผู้รู้การสานหมวก บ้านหนองโกวิทย์

2.คุณลำดวน ใจจอมศรี ผู้รู้ด้านการทอผ้า บ้านหนองโกวิทย์

3.คุณนาง คำเหมือน ผู้รู้ด้านการทอผ้า บ้านหนองโกวิทย์

4.คุณสุวรรณะ ประไพ ผู้รู้ด้านการทอผ้า บ้านหนองโกวิทย์

ทุนกายภาพ

ชุมชนบ้านหนองโกวิทย์ตั้งอยู่ในพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ทางธรรมชาติ เหมาะแก่การอยู่อาศัยและประกอบอาชีพเกษตรกรรม มีหนองน้ำธรรมชาติขนาดกลางบริเวณท้ายหมู่บ้านซึ่งเป็นแหล่งน้ำสำคัญของชุมชน ใช้ในการจับปลาและทำกิจกรรมเกี่ยวกับน้ำของชาวบ้านมาช้านาน พื้นที่โดยรอบส่วนใหญ่เป็นที่ราบ เหมาะแก่การปลูกพืช เช่น ข้าว พืชผักสวนครัว รวมถึงพืชพื้นถิ่นที่นำมาใช้ในงานหัตถกรรม เช่น ใบอ้อยและใบย่านางที่นำมาเป็นเส้นใยธรรมชาติในการทอผ้า สะท้อนถึงการพึ่งพาทรัพยากรในท้องถิ่นได้อย่างสมดุลและยั่งยืน

ทุนวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น

ชุมชนบ้านหนองโกวิทย์มีภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดมายาวนาน โดยเฉพาะในด้านการทอผ้าพื้นเมืองที่ใช้กี่ทอผ้าแบบโบราณ ผสมผสานวัสดุธรรมชาติอย่างใยฝ้าย ใบอ้อย และใบย่านาง เพื่อผลิตผ้าขาวม้าหมักโคลนที่เป็นเอกลักษณ์ของชุมชน ภูมิปัญญานี้ไม่เพียงแค่สะท้อนถึงความคิดสร้างสรรค์ของชาวบ้าน แต่ยังส่งเสริมอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมให้แก่พื้นที่ นอกจากนี้วิถีชีวิตแบบพึ่งพาอาศัยกัน เช่น การลงแขกดำนา การทำข้าวจี่สามหน้า ห่อหมกหน่อไม้ และการจัดกิจกรรมในงานบุญประเพณี

กระบวนการผลิตการย้อมฝ้ายสีธรรมชาติ

1. นำฝ้ายแช่น้ำทำความสะอาด 30-60 นาที เพื่อล้างแป้งออก (จะทำให้ผ้าฝ้ายสีติดทนมากยิ่งขึ้น)
2. ต้มน้ำ ใส่พืชพรรณที่ต้องการย้อมสี นำไปต้มทิ้งไว้ 1 ชั่วโมง
3. นำเส้นฝ้ายไปต้มอีกครั้งเพื่อล้างแป้ง ต้มทิ้งไว้ 30 นาที แล้วนำไปล้างกับน้ำสะอาดอีกครั้ง
4. ต้มใบยูคาลิปตัสในน้ำ 1 ชั่วโมง ตักใบออกเหลือแต่น้ำ (ใบยูคาลิปตัส เป็นสารช่วยติด ช่วยให้สีติดผ้า)
5. นำเส้นฝ้ายไปแช่ในน้ำยูคาลิปตัส แช่ทิ้งไว้ 1 ชั่วโมง
6. นำพืชพรรณที่ต้องการย้อมสี มาสับให้เป็นชิ้นเล็ก ๆ นำไปชั่ง เส้นฝ้าย 1 กิโลกรัม/เปลือกที่ต้องการย้อม 1 กิโลกรัม
7. นำเปลือกไม้ต้นนนทรีไปต้ม ทิ้งไว้ 1 ชั่วโมง
8. นำเส้นฝ้ายที่ผ่านการย้อมน้ำยูคาลิปตัส นำมาย้อมกับสีเปลือกไม้ใช้เวลา 1 ชั่วโมง เพื่อที่จะใช้เส้นฝ้ายกินสีจากเปลือก
9. นำเส้นฝ้ายที่ผ่านการย้อมสีจากเปลือก บิดเส้นฝ้ายพอหมาด ๆ แล้วนำไปแช่น้ำปูนใส ทิ้งไว้ 30 นาที (น้ำปูนใสจะทำให้มีสีสันขึ้น)
10. นำเส้นฝ้ายบิดพอหมาด ๆ แล้วนำไปใส่ภาชนะที่ปิดมิดชิด 3-5 ชั่วโมง เพื่อที่จะให้สีติดสนิท นำไปตากให้แห้ง แล้วซักล้างด้วยน้ำสะอาด

ทุนเศรษฐกิจ

บ้านหนองโกวิทย์มีการรวมกลุ่มอาชีพเพื่อสร้างรายได้เสริมให้กับครัวเรือน เช่น กลุ่มทอผ้าพื้นเมือง และกลุ่มแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร ที่ผลิตสินค้าจากวัตถุดิบในท้องถิ่นเพื่อจำหน่ายภายในและภายนอกชุมชน อุปกรณ์ในการผลิต เช่น กี่ทอผ้าและเครื่องมือแปรรูป มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องโดยได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐ เช่น กรมการค้าภายในและสำนักงานพาณิชย์จังหวัด ที่ช่วยเปิดช่องทางการตลาด เช่น งานแสดงสินค้า OTOP และตลาดชุมชน

ทุนสังคม/การเมือง

ชุมชนบ้านหนองโกวิทย์มีความเข้มแข็งด้านทุนทางสังคม โดยชาวบ้านมีการรวมกลุ่มเพื่อทำกิจกรรมต่าง ๆ อย่างเป็นระบบ เช่น การร่วมแรงกันทำเกษตร ทอผ้า และจัดกิจกรรมทางวัฒนธรรม ผู้นำชุมชนมีบทบาทสำคัญในการประสานงานกับหน่วยงานภาครัฐ รวมถึงสร้างเครือข่ายความร่วมมือทั้งในและนอกชุมชน เพื่อพัฒนาศักยภาพด้านอาชีพและส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม

คนในบ้านหนองโกวิทย์ส่วนใหญ่ใช้ ภาษาไทยถิ่นอีสาน หรือเรียกกันว่า "ภาษาอีสาน" ซึ่งมีสำเนียงใกล้เคียงกับภาษาไทยของจังหวัดสกลนคร ขอนแก่น และอุดรธานี เนื่องจากบรรพบุรุษย้ายมาจากจังหวัดเหล่านี้ ทำให้ภาษาพูดมีการใช้คำศัพท์และสำเนียงตามแบบอีสานอย่างชัดเจน คู่กับการใช้ ภาษาไทยกลางแบบชาวบ้าน โดยเฉพาะเมื่อสื่อสารกับเจ้าหน้าที่ภาครัฐ นักท่องเที่ยว หรือบุคคลจากต่างพื้นที่

ด้านเศรษฐกิจ:

มีการสร้างอาชีพในชุมชนผ่านกลุ่มทอผ้าและแปรรูปเกษตรกรรม โดยสอดรับกับแนวเศรษฐกิจพอเพียง แต่ยังเผชิญกับความท้าทายเรื่องช่องทางการตลาด สำนักงานพาณิชย์จังหวัดสระแก้วได้เข้ามาส่งเสริมผ่านงาน OTOP เพื่อนำเสนอผลิตภัณฑ์ทอผ้าโบราณให้เป็นสินค้าเชิงสุขภาพมากขึ้น นอกจากนี้ มหาวิทยาลัยราชมงคลธัญบุรีให้ความช่วยเหลือด้านเทคนิค เช่น การใช้กากใยใบอ้อยผสมฝ้าย เพื่อต่อยอดผลิตภัณฑ์และลดปัญหาสิ่งแวดล้อม

ด้านการศึกษา:

เยาวชนและกลุ่มทอผ้าได้รับการถ่ายทอดทักษะจากผู้เฒ่าผู้แก่ อีกทั้งมีการพัฒนาความรู้เชิงเทคนิคผ่านมหาวิทยาลัยราชมงคลธัญบุรี ที่เข้ามาส่งเสริมขั้นตอนการผลิตผ้า รวมถึงการบริหารจัดการระบบผลิตของชุมชน

ด้านวัฒนธรรม:

ชุมชนรักษาเอกลักษณ์วัฒนธรรมผ่านกิจกรรมลงแขกดำนาและธนาคารข้าว ซึ่งอยู่คู่กับวิถีชีวิตดั้งเดิม และใช้โครงการเหล่านี้ในการเชื่อมสัมพันธ์กับชุมชนและนักท่องเที่ยว

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

จากเดิมชุมชนต้องเผาใบอ้อยซึ่งก่อมลพิษ ฝ่ายทอผ้าได้แปรรูปวัสดุธรรมชาติมาใช้ผลิตผ้าทอ ลดฝุ่น PM โดยประยุกต์ใบอ้อยผสมฝ้าย และหมักกากใยให้เป็นผลิตภัณฑ์ เพิ่มความยั่งยืนทางสิ่งแวดล้อม การมีส่วนร่วมของมหาวิทยาลัยยังช่วยนำแนวคิด zero waste มาปรับใช้ในงานวัตถุดิบ

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

นางสาวธีระนันต์ หญ้าลาภ. (2566). การพัฒนาบรรจุภัณฑ์กลุ่มผ้าทอมือชุมชนบ้านหนองโกวิทย์ ตําบลเขาสามสิบ อําเภอเขาฉกรรจ์ จังหวัดสระแก้ว. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

ข่าวราชมงคล มทร.ธัญบุรี. (2566). มทร.ธัญบุรี ส่งเสริมการพัฒนาองค์ความรู้ให้แก่กลุ่มทอผ้าชุมชน “บ้านหนองโกวิทย์” จ.สระแก้ว. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://www.radio.rmutt.ac

ไปกันสระแก้ว (2566). ชุมชนท่องเที่ยวบ้านหนองโกวิทย์ จังหวัดสระแก้ว. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://sakaeosakaeo.blogspot.com

สำนักงานพาณิชย์จังหวัดสระแก้ว. (2567). ลงพื้นที่ส่งเสริมช่องทางการตลาดสินค้าชุมชน ณ ชุมชนบ้านหนองโกวิทย์อำเภอเขาฉกรรจ์. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://sakaeo.moc.go.th

เนชั่น ทีวี เศรษฐกิจ. (22 ธันวาคม 2565). กลุ่มทอผ้าชุมชนบ้านหนองโกวิทย์ จ.สระแก้ว พัฒนาภูมิปัญญาพื้นบ้าน ผลิตผ้าทอมือผสมเส้นใยใบอ้อย ใช้วัสดุธรรมชาติในท้องถิ่น สร้างมูลค่า ใส่แล้วเย็น ลด PM2.5 ลดการเผาใบอ้อยในช่วงฤดูกาลเก็บเกี่ยวผลผลิตอ้อยเข้าโรงงาน. เนชั่น ทีวี. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://www.nationtv.tv

Thai PBS. (2562). รู้จักความพอเพียง บ้านหนองโกวิทย์ จ.สระแก้ว. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://www.thaipbs.or.th