จากการสำรวจข้อมูลในแหล่งราชการและเอกสารเผยแพร่ต่าง ๆ พบว่า ยังไม่มีข้อมูลประวัติศาสตร์หรือความเป็นมาของบ้านมอทีทะ หมู่ที่ 9 ที่ชัดเจนในเชิงลึก อย่างไรก็ตาม จากข้อมูลทั่วไปที่สามารถรวบรวมได้ บ้านมอทีทะเป็นชุมชนชาติพันธุ์ชาวปกาเกอะญอซึ่งตั้งถิ่นฐานอยู่ในพื้นที่ภูเขาสูงของอำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก ลักษณะภูมิประเทศของหมู่บ้านเป็นพื้นที่ห่างไกล ประชากรส่วนใหญ่ของหมู่บ้านประกอบอาชีพเกษตรกรรมตามวิถีดั้งเดิม เช่น การปลูกพืชผัก พืชไร่ และการใช้แรงงานวัวควายในพื้นที่เกษตร ไม่พบการทำเกษตรเชิงเดี่ยวในขนาดใหญ่ ทำให้พื้นที่ป่ายังมีความอุดมสมบูรณ์

บ้านแม่มอทีทะ หมู่ที่ 9 ตำบลแม่อุสุ อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก อุดมด้วยป่าเขาและเป็นหมู่บ้านขนาดเล็ก มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลแม่สอง
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลแม่ต้าน
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ แม่น้ำเมย กั้นพรมแดน

บ้านมอทีทะ โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 9 บ้านมอทีทะ ตำบลแม่อุสุ อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 1,129 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 581 คน ประชากรหญิง 548 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 519 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ปกาเกอะญอ

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนกายภาพ 

บ้านมอทีทะ ตั้งอยู่ในพื้นที่ภูเขาสูงสลับซับซ้อนของตำบลแม่อุสุ อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก ลักษณะทางกายภาพของพื้นที่เป็นที่ราบเล็ก ๆ ในหุบเขา รายล้อมด้วยป่าดิบเขาและป่าเบญจพรรณที่อุดมสมบูรณ์ มีลำห้วยแม่อุสุและลำห้วยสาขาอื่น ๆ ไหลผ่าน ซึ่งชาวบ้านใช้เป็นแหล่งน้ำสำหรับอุปโภค-บริโภคและการเกษตร พื้นที่ดินส่วนใหญ่เป็นดินร่วนปนทรายและดินเหนียว เหมาะกับการทำไร่ข้าว พืชสวน และพืชพื้นบ้าน การเก็บของป่า เช่น หน่อไม้ เห็ด สมุนไพร และพืชพรรณพื้นเมือง ยังคงเป็นวิถีชีวิตสำคัญของชุมชน โดยชาวบ้านมีความสัมพันธ์แน่นแฟ้นกับทรัพยากรธรรมชาติรอบตัว นอกจากนี้ ใกล้กับหมู่บ้านยังมี "ถ้ำแม่อุสุ" ถ้ำหินปูนขนาดใหญ่ที่มีลำธารไหลผ่านภายใน เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่สำคัญของพื้นที่ อากาศในหมู่บ้านค่อนข้างเย็นตลอดปี โดยเฉพาะในฤดูหนาว

พันธุ์ข้าวพื้นเมืองที่ใช้ปลูกในพื้นที่

ข้าวภาษาปกาเกอะญอใช้คำว่า "บือ" พันธุ์ที่ปลูกเป็นพันธุ์พื้นเมืองดั้งเดิมที่ผ่านการคัดเลือก โดยภูมิปัญญาของบรรพบุรุษเป็นมรดกสืบทอดกันมา ค่อนข้างมีความหลากหลายทางชีวภาพ การตัดสินใจในการเลือกใช้พันธุ์แตกต่างกันไปในแต่ละบุคคลและท้องถิ่น ขึ้นอยู่กับปัจจัยบางอย่าง เช่น คุณภาพการหุงต้ม ผลผลิต ลักษณะและรูปร่างเมล็ด ทรงต้นข้าว สภาพนิเวศน์ของพื้นที่นา สภาพแวดล้อม รวมทั้งความเชื่อต่าง ๆ ส่วนใหญ่บริโภคข้าวเจ้าเป็นอาหารหลัก ได้แก่ บือโช บือวาเบ๊ะ บือหง่อละ บือโม๊ะโล๊ะ บือเก้คี บือวาโพ บือวาโช บือนอซู่คะ บือคอแกะ บือยะแม บือหนุดแก บืออีติ่วา ชื่อพันธุ์ข้าวอาจมีสำเนียงภาษาที่แตกต่างกันแล้วแต่พื้นที่ ซึ่งเมื่อนำมาเขียนเป็นภาษาไทยอาจมีการเขียนและออกเสียงแตกต่างกัน

ใช้ภาษาปกาเกอะญอในการสื่อสารภายในชุมชน

ด้านเศรษฐกิจ:

ในเขตตำบลแม่อุสุ ส่วนใหญ่พื้นที่การปลูกข้าวของเกษตรกรเป็นพื้นที่สูงหรือพื้นที่ดอน บริเวณไหล่เขา ชาวบ้านจึงนิยมปลูกข้าวไร่ ซึ่งพันธุ์ข้าวไร่เหล่านั้นเป็นพันธุ์พื้นเมืองที่เกษตรกรใช้ปลูกเพื่อบริโภคกันในท้องถิ่นมาเป็นเวลาช้านาน ผลผลิตข้าวที่ได้จึงเป็นแหล่งอาหารที่สร้างความมั่นคงทางอาหาร สำหรับคนในพื้นที่ข้าวไร่พื้นเมืองที่ปลูกนั้นมีทั้งพันธุ์ที่ยังคงมีความหลากหลายของพันธุกรรมที่ถูกคัดเลือกโดยธรรมชาติและชาวบ้านมาเป็นเวลาช้านาน เนื่องด้วยพันธุ์ข้าวพื้นเมืองที่ปลูกนั้นจะใช้เพื่อการบริโภคในครัวเรือนเป็นหลักและเป็นพันธุ์ข้าวหลากสายพันธุ์ พันธุ์ข้าวของกลุ่มชาติพันธุ์ปกาเกอะญอจึงเป็นพันธุ์ข้าวที่มีความหลากหลายสูงมาก เพื่อเป็นการลดความเสี่ยงจากความแปรปรวนของสภาพดินฟ้าอากาศ โรค แมลง และศัตรูพืชต่าง ๆ 

แต่ด้วยสถานการณ์ปัจจุบันที่ถูกคุกคามด้วยระบบทุนนิยมและกระแสโลกาภิวัตน์ ทำให้เกษตรกรตัดสินใจเปลี่ยนจากการปลูกข้าวไร่พื้นเมือง มาปลูกพืชเศรษฐกิจอื่นทดแทนการปลูกข้าว เนื่องจากต้องการสร้างรายได้ที่มากขึ้น ด้วยเหตุนี้อาจกระทบต่อความมั่นคงทางอาหารในพื้นที่ และส่งผลกระทบต่อทรัพยากรธรรมชาติและระบบนิเวศ อีกทั้งยังอาจนำไปสู่การสูญเสีย แหล่งพันธุกรรมข้าวพื้นเมืองได้ ดังนั้นจึงได้มีกลุ่มเยาวชนจากโรงเรียนแม่อุสุวิทยา ได้ทำโครงการการศึกษาพันธุ์ข้าวพื้นเมืองหมู่บ้านในตำบลแม่อุสุ อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก เพื่อศึกษาข้อมูลลักษณะประจำพันธุ์ของข้าวพื้นเมือง ลักษณะทางพืชไร่ การเจริญเติบโต ศักยภาพการให้ผลผลิต รวมถึงการศึกษาความสัมพันธ์ของลักษณะต่าง ๆ เพื่อเป็นฐานข้อมูลให้ผู้สนใจใช้เป็นข้อมูลต่อยอดนำไปทดลองปลูกในสภาพพื้นที่และรูปแบบการปลูกในแบบต่าง ๆ พร้อมกับการอนุรักษ์พันธุกรรมข้าวพื้นเมืองของตำบลแม่อุสุให้คงอยู่ต่อไป

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กรมการปกครอง. (2567). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://stat.bora.dopa.go.th

ทิพปภา เวียงกุมภา และคณะ. (2562). ใน ปัญญา ไวยบุญญา, สุวิชาน พัฒนาไพรวัลย์, นฤมล แดนพงพี และลิขิต พิมานพนา. (2562). การเสริมสร้างศักยภาพการวิจัยให้แก่เยาวชนชาติพันธุ์ในพื้นที่อําเภอชายแดนจังหวัดตาก (รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์). สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ฝ่ายวิจัยเพื่อท้องถิ่น.