บ้านโนนเสลา ตำบลหนองตูม อำเภอภูเขียว เมื่อประมาณ 200 ปีก่อน มีพ่อเฒ่าโอ พ่อเฒ่าไกร และพ่อเฒ่ามั่น นำลูกหลานอพยพจากบุ่งอีโต้เพื่อหาที่ทำกินเดินทางจนมาพบที่ดอนที่มีไม้ "กะเลา" ขึ้นอยู่ริมน้ำห้วยโจด พื้นที่มีลักษณะสมบูรณ์มากเหมาะต่อการตั้งถิ่นฐานและเพาะปลูกจึงได้สร้างบ้านเรือนอยู่อาศัยในบริเวณนี้ และเรียกว่า “บ้านโนนกะเลา” ในเวลาต่อมามีคนอพยพหนีภัยน้ำท่วมจาก บ้านตูม ซึ่งอยู่ห่างไปทางทิศเหนือประมาณ 2 กิโลเมตร และประกอบกับมีผู้คนอพยพหนี เสือโคร่ง จากบ้านน้อยโนนหนามแท่ง ทางทิศตะวันออก จึงทำให้ขุมชนขยายตัวมากขึ้น เมื่อเวลาผ่านไปหลายชั่วอายุคน การเรียกชื่อหมู่บ้านจึงเพี้ยนไปจากเดิมเป็น "บ้านโนนเสลา" ปัจจุบันบ้านโนนเสลาเป็นชุมซนใหญ่ มีประเพณีงานบุญที่เป็นที่น่าสนใจและเป็นที่รู้จักกันดีคือประเพณี "แห่นาคโหด" ซึ่งจัดเป็นประจำทุกวันที่ 2 พฤษภาคม ของทุกปี

บ้านโนนเสลาเป็นหมู่บ้านเก่าแก่ ตั้งขึ้นราวปี พ.ศ. 2360 ชนพื้นเมืองเป็นชาวลาวที่อพยพมาพร้อมกับเจ้าพ่อพญาแล และเลือกตั้งบ้านเรือนที่ลุ่มน้ำหนองตูม สมัยก่อนเรียกว่าบ้านตูม เพราะหนองตูมเป็นหนองน้ำธรรมชาติที่มีปลาอาศัยอยู่อย่างชุกชุม เสียงปลาตัวใหญ่ ๆ เช่น ปลาคล้าว ปลาคัง กระโดดดังตูม ๆ ชาวบ้านเลยเรียกว่าหนองตูม ต่อมาเมื่อตั้งบ้านเรือนและหาพื้นที่สำหรับทำนาไร่ จึงพบว่าพื้นที่ส่วนใหญ่มีต้นเสลาเกิดขึ้นอยู่ทั่วไป และเมื่อถึงฤดูกาลออกดอก ดอกเสลาสวยยิ่งนัก จึงตกลงร่วมกันเปลี่ยนชื่อหมู่บ้านจากบ้านตูมเป็นบ้านโนนเสลา ตามพรรณไม้ที่มีอยู่ทั่วไปในพื้นที่ตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา ซึ่งไม่ปรากฏ พ.ศ. ที่แน่นอน เป็นเพียงการเล่าขานสืบต่อกันมาเท่านั้น ลักษณะครอบครัวเป็นครอบครัวขยายขนาดใหญ่ อยู่รวมกันกับครอบครัวเดิม มีปู่ ย่า ตา ยาย ลูก หลาน เหลนอยู่ด้วยกัน จึงเป็นครอบครัวที่มีความอบอุ่น มีการอบรมและถ่ายทอดภูมิปัญญาสู่ลูกหลานอยู่ตลอดเวลา

บ้านโนนเสลา ตำบลหนองตูม อำเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ ชุมชนถูกล้อมด้วยพื้นที่เกษตรกรรม ทั้งนาข้าวและสวนในครัวเรือน ระบบน้ำธรรมชาติ เช่น หนองตูมยังทำหน้าที่เป็นแหล่งกักเก็บน้ำและถ่ายเทน้ำตามฤดูกาล บ้านโนนเสลา ตั้งอยู่ในหมู่ที่ 6 ตำบลหนองตูม อำเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ มีอาณาเขตติดต่อกับพื้นที่ใกล้เคียงดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านหนองตูม ตำบลหนองตูม
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านโนนศิลา ตำบลบ้านเพชร
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านหนองแวง ตำบลหนองตูม
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านหนองนาแซง ตำบลเก่าย่าดี

บ้านโนนเสลา โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 6 บ้านโนนเสลา ตำบลหนองตูม อำเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 761 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 363 คน ประชากรหญิง 398 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 226 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

กลุ่มแม่บ้านหมู่บ้านโนนเสลา (กลุ่มสตรีทอผ้าขิดบ้านโนนเสลา) หมู่ 6 ภูมิปัญญาการทอผ้าขิด มีการพัฒนาลวดลาย สีสันผลิตภัณฑ์ให้สอดคล้องและตอบสนองกับความต้องการของตลาด และทอผ้าลวดลายที่คิดขึ้นมาใหม่ คือ ลายนาคโหด มาจากประเพณีอุปสมบทหมู่แห่นาคโหดจังหวัดชัยภูมิ เป็นต้น

การประกอบอาชีพของชุมชนโนนเสลา สรุปได้ว่า : หมู่บ้านโนนเสลามีประชากรส่วนใหญ่ ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ทำนา ทำไร่ เลี้ยงวัวเป็นหลัก คิดเป็นร้อยละ 78.50 และมีอาชีพเสริมคือการทอผ้าขิดสำหรับผู้หญิง โดยมีการสืบทอดการทอผ้าขิดมาแต่ครั้งปู่ย่าตายาย โดยทอผ้าใช้เองแทบทุกครัวเรือน ใต้ถุนบ้านทุกบ้านจะมีกี่ทอมือไว้ทอผ้าทุกหลัง ต่อมาได้มีการตั้งกลุ่มแม่บ้านขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2521 และได้พัฒนาลวดลาย สีสัน ผลิตภัณฑ์ให้สอดคล้องกับความต้องการของตลาด มีจำหน่ายทั้งผ้าฝ้ายมัดหมี่ ผ้าขิดไหม ผ้าคลุมไหล่ ผ้าปูโต๊ะ กระเป๋าผ้า และหมอนขิด รวมถึงงานจักสานสำหรับผู้ชาย ที่เป็นของใช้ในครัวเรือน เช่น มวยนึ่งข้าว กล่องใส่ข้าวเหนียว กระด้ง ตะกร้า กล่องใส่กระดาษชำระ กล่องใส่เครื่องประดับ เป็นต้น

ประเพณีแห่นาคโหดบ้านโนนเสลา เป็นพิธีกรรมที่จัดขึ้นเป็นประจำทุกปีในช่วงขึ้น 1 ค่ำ ถึง แรม 15 ค่ำ เดือน 6 ตามปฏิทินจันทรคติไทย ซึ่งมักตรงกับช่วงปลายเดือนเมษายนถึงต้นเดือนพฤษภาคม โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อแสดงความกตัญญูของลูกผู้ชายที่ต้องการอุปสมบทต่อพ่อแม่ และเป็นการทดสอบความอดทนทั้งร่างกายและจิตใจ พิธีเริ่มต้นตั้งแต่เช้าด้วยการโกนผมนาคและขอขมาพ่อแม่ ก่อนเข้าสู่ช่วงไฮไลต์คือ "แห่นาคโหด" ซึ่งนาคจะถูกหามบนแคร่ไม้ไผ่โดยเพื่อนและญาติที่ร่วมกันแห่ไปทั่วหมู่บ้านประมาณ 3 กิโลเมตร พร้อมทั้งมีการโยกเหวี่ยงแคร่ตลอดทาง หากนาคทนไม่ไหวและตกจากแคร่จะถือว่าขาดคุณสมบัติ ไม่สามารถบวชได้ พิธีนี้ถือเป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่นที่มีเพียงแห่งเดียวในโลก สะท้อนถึงจิตวิญญาณแห่งศรัทธา ความเสียสละ และการรวมพลังของชุมชน อีกทั้งยังเป็นงานประจำปีที่ดึงดูดผู้คนทั้งในและนอกพื้นที่เข้าร่วมอย่างคึกคักในบรรยากาศที่เต็มไปด้วยสีสันและวัฒนธรรมพื้นบ้านอีสาน

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น

ประเพณีแห่นาคโหด บ้านโนนเสลา ตำบลหนองตูม อำเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ ถูกจัดขึ้นในช่วงขึ้น 15 ค่ำ เดือนหก ถึงแรม 15 ค่ำ เดือนหก ของทุกปี ลักษณะงานเป็นการจัดงานอุปสมบทหมู่ ซึ่งเป็นเด็กผู้ชายอายุครบ 20 ปีที่ประสงค์บวชทดแทนพระคุณบิดามารดา การจัดงานแห่นาคของที่นี่มีความเชื่อที่ถูกถ่ายทอดกันมานานกว่าร้อยปี ซึ่งเชื่อกันว่า "แห่นาคโหด" เป็นเสมือนบททดสอบความมุ่งมั่น ตั้งใจและความอดทนของผู้บวชที่มีต่อบิดา มารดา

ลำดับพิธีการ เริ่มต้นตั้งแต่ช่วงเช้าจะเป็นการปลงผมนาค ขอขมาบิดามารดาไปจนถึงญาติผู้ใหญ่ ช่วงบ่ายนาคจะเดินทางไปกราบศาลปู่ตา (ศาลประจำหมู่บ้าน) ที่วัด ตาแขก (วัดใน) ซึ่งเป็นวัดประจำหมู่บ้าน จากนั้นจะเป็นการทำพิธีบายศรีสู่ขวัญนาค หลังจากเสร็จพิธีบายศรี จะเป็นการตั้งขบวนวัฒนธรรม โดยจุดตั้งขบวน คือวัดตาแขก แห่รอบหมู่บ้านโนนเสลา-โนนทัน นำนาคขึ้นแห่บนแคร่ ขบวนนาคจะใช้คนหนุ่มที่ยังไม่ได้บวชมาช่วยกันหามแคร่ไม้ไผ่ ซึ่งแคร่จะมีการจัดเตรียมเชือกเพื่อให้นาคยึดจับไว้ไม่ให้ตกได้ง่าย การแห่นาคจะเดินขบวนแห่ไปรอบ ๆ หมู่บ้านประมาณ 3 กิโลเมตร และแห่รอบโบสถ์วัดอีก 3 รอบ ซึ่งใช้เวลาประมาณ 4-5 ชั่วโมง ขณะแห่ก็จะมีการเขย่าโยนนาคขึ้นอย่างสุดแรงเพื่อเป็นการทดสอบความตั้งใจ ความมุ่งมั่น อดทนที่จะอุปสมบททดแทนคุณบิดามารดา หน้าที่ของนาคคือต้องคอยประคอง จับยึดเชือกให้แน่นที่สุดเพื่อป้องกันไม่ให้ตนตกจากแคร่ได้ หากทำได้จะถือว่าผ่านการทดสอบอุปสมบทต่อไปได้ แต่ทว่าถ้านาคคนใดตกจากแคร่ก็จะไม่สามารถทำการอุปสมบทต่อได้เนื่องจากขาดคุณสมบัติ จึงถือได้ว่าเป็นการแห่นาคโหดโดยแท้จริง

"แห่นาคโหด" ถือเป็นประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์อีกอย่างหนึ่งของคนในชุมชนและจังหวัดชัยภูมิเพราะไม่มีที่ไหนมีประเพณีการแห่นาคที่โหดและแปลกเท่าการแห่นาคโหด บ้านโนนเสลา ตำบลหนองตูม อำเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ ที่ได้รับความสนใจจากหลากหน่วยงานต่าง ๆ เช่น รายการโทรทัศน์ รายการสารคดี และนักศึกษาจากสถาบันต่าง ๆ มาติดต่อสัมภาษณ์ เก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์ปราชญ์ท้องถิ่น ผู้อาวุโส ชาวบ้าน ในพื้นที่ พระสงฆ์ และเจ้าหน้าที่องค์การบริหารส่วนตำบลหนองตูม จากที่กล่าวมาแสดงให้เห็นว่าประเพณีอันเป็นเอกลักษณ์ของชาวหนองตูมและชาวชัยภูมิได้รับความสนใจจากคนนอก สามารถดึงดูดนักท่องเที่ยวให้เข้ามาชมประเพณีนี้ได้-ทุนเศรษฐกิจ (การเงิน แหล่งกู้ยืมเงิน อุปกรณ์ในการผลิต ฯลฯ)

ภูมิปัญญาผ้าทอลายขิด บ้านโนนเสลา เป็นหัตถกรรมพื้นบ้านที่มีชื่อเสียงของชุมชน โดยเฉพาะในกลุ่มแม่บ้านที่สืบทอดภูมิปัญญาการทอผ้ามาแต่โบราณ ลายขิดเป็นลวดลายที่เกิดจากเทคนิคการยกเส้นพุ่งขึ้นมาให้เห็นลวดลายบนผืนผ้า ทำให้เกิดลวดลายที่นูนเด่น ดูมีมิติและความละเอียดอ่อน โดยชาวบ้านโนนเสลานิยมใช้ฝ้ายหรือไหมเป็นวัสดุหลักในการทอ และลวดลายที่ใช้มักสะท้อนความเชื่อ วิถีชีวิต และวัฒนธรรมท้องถิ่น เช่น ลายต้นขิด ลายขอ ลายพญานาค และลายดอกไม้

ผ้าทอลายขิดไม่ได้เป็นเพียงเครื่องนุ่งห่ม แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของความอดทน ประณีต และความร่วมแรงร่วมใจในชุมชน หญิงชาวบ้านนิยมทอผ้าใต้ถุนบ้านในเวลาว่างจากการทำไร่นา ซึ่งต่อมาได้รวมตัวกันจัดตั้ง "กลุ่มแม่บ้านทอผ้าขิดบ้านโนนเสลา" เมื่อปี พ.ศ. 2521 โดยมีการพัฒนารูปแบบ สีสัน และผลิตภัณฑ์ให้ทันสมัยยิ่งขึ้น เช่น ผ้าคลุมไหล่ ผ้าปูโต๊ะ ผ้าพันคอ กระเป๋าผ้า และหมอนขิด เพื่อจำหน่ายสร้างรายได้เสริมให้กับครอบครัว ปัจจุบันผ้าทอลายขิดของบ้านโนนเสลาได้รับการยอมรับในวงกว้างทั้งในระดับจังหวัดและระดับประเทศ ถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่ชุมชนภูมิใจและยังคงรักษาไว้อย่างต่อเนื่อง

ภาษาของชุมชนบ้านโนนเสลา จังหวัดชัยภูมิ เป็น ภาษาลาวอีสาน หรือที่เรียกทั่วไปว่า ภาษาอีสาน ซึ่งเป็นภาษาถิ่น ภาษาอีสานที่ใช้ในชุมชนนี้มีลักษณะใกล้เคียงกับภาษาลาวดั้งเดิม โดยผสมผสานกับคำภาษาไทยกลางในระดับหนึ่ง โดยเฉพาะในบริบททางการศึกษา การสื่อสารราชการ และสื่อมวลชน แต่ในชีวิตประจำวัน เช่น การพูดคุยในครอบครัว

ด้านวัฒนธรรม:

บ้านโนนเสลาเป็นชุมชนที่เปี่ยมไปด้วยภูมิปัญญาและประเพณีพื้นบ้านอันล้ำค่า หนึ่งในความภาคภูมิใจของท้องถิ่นคือ ผ้าทอขิด ซึ่งสืบทอดกันมารุ่นสู่รุ่น หญิงชาวบ้านทอผ้าขิดด้วยกี่ไม้ใต้ถุนบ้าน พัฒนาลวดลายสีสันให้ทันสมัยและตอบโจทย์ตลาด ทั้งผ้าฝ้ายมัดหมี่ ผ้าขิดไหม ผ้าคลุมไหล่ กระเป๋าผ้า และหมอนขิด นอกจากนี้ยังมี งานจักสาน ผลิตภัณฑ์จากไม้ไผ่ เช่น กระด้งและกล่องใส่ข้าวเหนียว รวมถึงเครื่องจักสานใช้ในครัวเรือน สะท้อนความร่วมแรงร่วมใจและการแบ่งหน้าที่ระหว่างหญิง-ชาย อีกทั้งยังมี ประเพณีแห่นาคโหด ซึ่งเรียกได้ว่าเป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่นแห่งเดียวในโลก ที่จัดขึ้นทุกปีช่วงบุญเดือนหกเพื่อทดสอบความอดทนของผู้บวช

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

ชุมชนบ้านโนนเสลาตั้งอยู่บริเวณที่มีหนองน้ำธรรมชาติ เช่น “หนองตูม” ซึ่งเคยเป็นแหล่งอาหารของชาวบ้าน โดยเฉพาะปลาชนิดพื้นถิ่นอย่างปลาคล้าวและปลาคังที่มีอยู่มาก และพื้นที่รอบหมู่บ้านยังมี ต้นเสลา ขึ้นหนาแน่นจนเป็นที่มาของชื่อหมู่บ้าน นอกจากทรัพยากรทางธรรมชาติเหล่านี้ชุมชนยังมีความตระหนักในด้านสิ่งแวดล้อม โดยส่งเสริมการผลิตปุ๋ยหมัก การจัดการขยะ การลดใช้พลาสติก และการดูแลระบบนิเวศชุมชน เช่น ป่าชุมชนและแนวคันนา เพื่อส่งเสริมการอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างยั่งยืน

เป็นแหล่งทอผ้าขิตแหล่งใหญ่ที่สุดของชัยภูมิ ชาวบ้านโนนเสลาสืบทอดการทอผ้าขิตมาแต่ครั้งปู่ย่าตายาย โดยทอผ้าใช้เองแทบทุกครัวเรือน นอกจากจังหวัดชัยภูมิจะมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่สวยงามแล้ว ก็ยังมีแหล่งท่องเที่ยวเชิงการเรียนรู้และสามารถศึกษาเชิงวัฒนธรรมอีกด้วย เป็นที่เลื่องชื่อไปทั่วเมื่อพูดถึงความงามและคุณภาพของเนื้อผ้าขิตที่ได้ถักทอขึ้นมาจนกลายเป็นของล้ำค่าประจำจังหวัดชัยภูมิ หมู่บ้านโนนเสลาแห่งนี้เป็นหมูบ้านทอผ้าขิตที่ถือว่าเป็นแหล่งผลิตที่ใหญ่ที่สุดในจังหวัดชัยภูมิและเป็นแนวหน้าในการผลิตระดับประเทศเลยทีเดียว

หมู่บ้านโนนเสลาแห่งนี้ได้มีการตั้งกลุ่มแม่บ้านขึ้นเมื่อปี 2521 และได้พัฒนาลวดลาย สีสัน ผลิตภัณฑ์ให้สอดคล้องและตอบสนองกับความต้องการของตลาด โดยได้มีการทอผ้าหลากหลายรูปแบบไว้สำหรับจำหน่าย อันได้แก่ ผ้าฝ้ายมัดหมี่ ผ้าขิตไหม ผ้าคลุมไหล่ ผ้าปูโต๊ะ นอกจากนี้แล้วยังมีผลิตภัณฑ์เครื่องใช้เพิ่มเติมที่ต่อยอดมาจากการทอผ้าขิตอีกด้วย อาทิเช่น กระเป๋าผ้า หมอนขิต เสื้อทั้งของสุภาพสตรีและสุภาพบุรุษ กล่องใส่กระดาษชำระ เป็นต้น ซึ่งคุณภาพที่ได้จากความตั้งใจในการถักทอของที่นี่นั้นรับรองได้เลยว่าคุ้มเกินราคาที่แลกกันหลายเท่าเลยทีเดียว นอกจากนี้ที่หมู่บ้านแห่งนี้ยังคงการใช้วิถีชีวิตแบบมีเอกลักษณ์ที่ปัจจุบันนับว่าหาดูได้ยากเลยทีเดียว รวมไปถึงเครื่องมือที่ใช้ในการทอผ้าที่มีชื่อเรียกว่า "กี่" ที่ส่วนใหญ่ทำมาจากไม้อีกด้วย

กรมการปกครอง. (2567). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://stat.bora.dopa.go.th

จิราพร ลุนพรหม. (2566). การศึกษาและพัฒนาภูมิปัญญาเพื่อส่งเสริมการขายผลิตภัณฑ์ชุมชน : กรณีศึกษาชุมชนแหล่งทอผ้าขิดบ้านโนนเสลา ตำบลหนองตูม อำเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ. รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. สำนักงานส่งเสริมอัจฉริยะภาพ มหาวิทยาลัยศรีปทุม วิทยาเขตขอนแก่น.

ท่องเที่ยวชัยภูมิ. (ม.ป.ป.). ชุมชนบ้านโนนเสลา. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://ท่องเที่ยวชัยภูมิ.com

ระบบฐานข้อมูล ศิลปะและวัฒนธรรม จังหวัดชัยภูมิ. (2565). ประเพณีแห่นาคโหด บทพิสูจน์แรงศรัทธาก่อนเข้าสู่ร่มกาสาวพัสตร์. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://culture.cpru.ac.th

MGR Online. (3 พฤษภาคม 2560). ไม่เหมือนใคร! ประเพณี “แห่นาคโหด” บททดสอบลูกผู้ชายสไตล์บ้านโนนเสลา ชัยภูมิ. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://mgronline.

Museum Thailand. (ม.ป.ป). ผ้าขิดบ้านโนนเสลา. สืบค้นเมื่อ 20 มิถุนายน 2568. https://www.museumthailand.com