บ้านดอนหลี่ ตั้งอยู่หมู่ที่ 9 ตำบลหนองบัวแก้ว อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม อยู่ห่างจากตัวจังหวัดมหาสารคาม 84 กิโลเมตร อยู่ในเขตบริการของโรงเรียนบ้านโนนสูงดอนหลี่ สัญลักษณ์หมู่บ้าน คือ ห้วยลำเตา กับหนองแปน หมู่บ้านเคยเป็นที่พักของกองเกวียน มีหัวหน้าชื่อ "หลวงสิทธิ" เดินทางไปค้าขายที่สุรินทร์ หน้าฝนจะทำอุปกรณ์จับปลาขึ้นชนิดหนึ่งสำหรับดักปลาชื่อ "ลี่" หน้าแล้งจะเก็บไว้ในที่ดอน จึงเป็นที่มาของ "บ้านดอนหลี่"

เมื่อหมู่บ้านมีความเจริญมากขึ้นกลายเ็นชุมชนขนาดใหญ่ จึงได้แบ่งชุมชนตามการปกครองออกอีก 3 หมู่บ้าน ได้แก่ บ้านโนนสูง หมู่ที่ 10  มีนายอ้ม เจาะรัตน์ เป็นผู้ใหญ่บ้านในสมัยนั้น บ้านโนนลำเตา หมู่ที่ 3 มีนายมึม มาบิดา เป็นผู้ใหญ่บ้านในสมัยนั้น และบ้านดอนกลาง หมู่ที่ 15 มีนายสึ อังคะณีย์ เป็นผู้ใหญ่บ้านในสมัยนั้น

พื้นที่ตั้งชุมชนบ้านดอนหลี่ เป็นที่ลาบลุ่มสลับที่ดอนมีความลาดเทเล็กน้อย มีป่าละเมาะสลับกับทุ่งนา มีที่นาเป็นที่ลุ่มรอบหมู่บ้าน และป่าขึ้นตามที่ดอนของหมู่บ้าน ได้แก่ ดอนตาปู่ สวนป่าโรงเรียน สวนป่าชุมชน นอกจากมีพื้นที่ทำการเกษตรที่อุดมสมบูรณ์แล้ว ยังมีลำห้วยธรรมชาติรอบหมู่บ้าน ได้แก่ ลำน้ำลำเตา ไหลผ่านหมู่บ้านไปทางทิศเหนือและทิศตะวันออก มีน้ำใช้ในการเพาะปลูกและเป็นแหล่งอาหารที่อุดมสมบูรณ์ตลอดปี

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ ติดต่อกับตำบลภารแอ่น อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย 
• ทิศใต้ ติดต่อกับตำบลราษฎร์พัฒนา และตำบลเมืองเตา 
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับเขตอำเภอปทุมรัตน์ จังหวัดร้อยเอ็ด
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับตำบลเวียงชัย อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย

บ้านดอนหลี่ หมู่ที่ 9 ตำบลหนองบัวแก้ว อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม มีประชากรชาย 241 คน หญิง 231 คน รวม 472 คน ส่วนใหญ่เป็นคนที่อาศัยอยู่ในท้องถิ่นเดิมอยู่แล้ว มีการนับถือกันเป็นกลุ่มเครือญาติทางสายเลือด และนิยมเกี่ยวดองกันเป็นเครือญาติ โดยการแต่งงานกระจัดกระจายกันใน 4 หมู่บ้าน จนบางครั้งลำดับญาติกันไม่ถูก จึงทำให้มีการพึ่งพาอาศัยกันในหมู่บ้าน เห็นได้จากการหยิบยืมข้าวของเครื่องใช้ ข้าวปลาอาหาร เครื่องอุปโภค บริโภค เมื่อมีงานบุญของบ้านใดบ้านหนึ่ง ก่อให้เกิดความรู้สึกรักสามัคคี เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน

อาชีพส่วนใหญ่ของชาวบ้านในชุมชนบ้านดอนหลี่คือ เกษตรกรรมทำนา ปลูกข้าวเหนียวและข้าวเจ้าเป็นหลัก นอกจากนี้ยังมีการปลูกพืชผสมผสาน เช่น มันสำปะหลัง ข้าวโพด ถั่วลิสง และพืชผักสวนครัว และชาวบ้านจำนวนมากในพื้นที่ โดยเฉพาะกลุ่มแม่บ้าน เข้าร่วมโครงการพระราชดำริในสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง "ศูนย์ศิลปาชีพบ้านดอนหลี่" จัดทำผลิตภัณฑ์ทอผ้าไหมมัดหมี่ที่มีลวดลายท้องถิ่นอีสาน เพื่อสร้างรายได้

ชุมชนมีความเชื่อ ประเพณีวัฒนธรรม คล้ายกับชุมชนทั่วไปของอีสาน คือการรักษาประเพณี "บุญฮีต 12 ครอง 14"

เดือนอ้าย (ธันวาคม) : พระสงฆ์เข้ากรรม ญาติโยมต้องเตรียมอาหารแห้ง หาฟืนเตรียมให้พระสงฆ์

เดือนยี่ (มกราคม) : บุญคูณลาน เป็นการสู่ขวัญข้าวขึ้นลาน

เดือนสาม (กุมภาพันธ์) : สู่ขวัญข้าวขึ้นเล้า (ขึ้น 3 ค่ำ เดือน 3) บุญข้าวจี่ (แรม 1 ค่ำ - แรม 14 ค่ำ เดือน 3)

เดือนสี่ (มีนาคม) : บุญผเวส มีการเทศน์มหาชาติ แห่กัณฑ์หลอน คือ กัณฑ์เทศน์ที่ทำพิธีแห่ไปจากบ้าน ไม่จำเพาะกัณฑ์ในกัณฑ์หนึ่ง และเจาะจงถวายพระรูปใด เมื่อแห่กัณฑ์หลอนไปถึงวัดพระรูปใดกำลังเทศน์อยู่จะถวายพระรูปนั้น

เดือนห้า (เมษายน) : บุญสงกรานต์ สรงน้ำพระ ตบประทาย (พิธีกรรมตบทรายขอขมาต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์

เดือนหก (พฤษภาคม) : บุญบั้งไฟ เลี้ยงปู่ตา เลี้ยงตาแฮก (ผีประจำนา)

เดือนเจ็ด (มิถุนายน) : สู่ขวัญข้าว บุญซำฮะ จัดทำขึ้นเพื่อชำระล้างสิ่งที่เป็นสิ่งไม่ดีออกจากหมู่บ้าน ตำบล เชื่อว่าจะทำให้ประชาชนหายจากเหตุเภทภัยต่าง ๆ และอยู่เย็นเป็นสุข

เดือนแปด (กรกฎาคม) : บุญเข้าพรรษา

เดือนเก้า (สิงหาคม) : บุญข้าวประดับดิน เป็นประเพณีทำบุญเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่เปรตหรือญาติพี่น้องที่ล่วงลับไปแล้ว ข้าวประดับดิน ประกอบไปด้วย ข้าว อาหารคาว หวาน หมากพลูและบุหรี่ ซึ่งจะห่อหรือใส่กระทงไปวางไว้ตามพื้น หรือแขวนไว้ตามต้นไม้บริเวณวัด

เดือนสิบ (กันยายน) : บุญข้าวสาก จัดขึ้นในวันเพ็ญเดือนสิบของทุกปี ซึ่งเป็นช่วงฤดูกาลหลังจากการทำนา ชาวบ้านในภาคอีสานจะร่วมกันทำบุญตามประเพณีที่เคยปฏิบัติมา โดยนำภัคคาหารคาว หวาน ไปถวายพระสงฆ์ที่วัด และทำทอดเทียน (ถวายเทียนพรรษา) เป็นพิธีการทำบุญก่อนออกพรรษา เพื่อเป็นการจัดหาเทียนให้แก่พระสงฆ์

เดือนสิบเอ็ด (ตุลาคม) : ออกพรรษา

เดือนสิบสอง (พฤศจิกายน) : บุญกฐิน

• นายเรือง ปริพล : หมอยากลางบ้าน รักษาคนในชุมชนด้วยสมุนไพร และจำหน่ายสมุนไพรแปรรูป
• นาวิเชียร ผาสุขล้ำ : ผู้ที่ถนัดด้านมโหรีรับงานบุญต่าง ๆ ในหมู่บ้าน
• นายจันทร์ กล้าหาญ : ชำนาญด้านการทำเครื่องมือหากิน เช่น สานแหและสวิง
• นายทัน วงศ์ทอง : เชี่ยวชาญด้านการคัดเลือกไม้ไผ่ และการจักสานทุกชนิด
• นายพล มาบิดา : หมอสู่ขวัญ
• นางนารี ผุยคำภา : เชี่ยวชาญด้านการมัดหมี่ และการทอผ้าไหม

บ้านดอนหลี่มีปราชญ์ชาวบ้านที่มีองค์ความรู้หลากหลาย เช่น นายทัน วงศ์ทอง : เชี่ยวชาญด้านการคัดเลือกไม้ไผ่ และการจักสานทุกชนิด, นางนารี ผุยคำภา : เชี่ยวชาญด้านการมัดหมี่ และการทอผ้าไหม 

มีแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ เช่น ป่าละเมาะ และหนองน้ำในหมู่บ้าน

วัฒนธรรมประเพณีในชุมชนเข้มแข็ง มีการอนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นและร่วมกันปฏิบัติสืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน เช่น ประเพณีบุณฮีต 12 ครอง 14 และมีดนตรีพื้นบ้าน เช่น วงมโหรี และการละเล่นพื้นบ้านที่ยังคงอยู่

• ภาษาไทย เป็นภาษาเขียนและใช้ติดต่อราชการ
• ภาษาอีสาน พูดคุยกันในครอบครัวและพื้นที่

กรมการปกครอง. (2567). สถิติจำนวนประชากรทางการทะเบียนราษฎร. สืบค้นจาก https://stat.bora.dopa.go.th

ศักดิ์พงศ์ หอมนวล และคณะ. (2547). รูปแบบและกระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นโดยชุมชน กรณีศึกษาโรงเรียนบ้านโนนสูงดอนหลี่ อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย สำนักงานภาค.

องค์การบริหารส่วนตำบลหนองบัวแก้ว. (ม.ป.ป.). สภาพทั่วไป. สืบค้นจาก https://nongbuakaew.go.th