
ชุมชนมีเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม ยึดถือปฏิบัติประกอบพิธีกรรมศาสนาเป็นประจำในทุกวันสำคัญ โดยมีวัดสิริจันทรนิมิตรวรวิหารเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจของคนในชุมชน
ตําบลเขาพระงามมีความสอดคล้องกับเชิงเขาที่ชื่อ เขาพระงาม และวัดสิริจันทรนิมิตรวรวิหาร หรือที่ชาวลพบุรีเรียกว่า วัดเขาพระงาม เป็นพระอารามหลวงชั้นตรี ซึ่งสันนิษฐานว่าสร้างมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 1100
ชุมชนมีเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม ยึดถือปฏิบัติประกอบพิธีกรรมศาสนาเป็นประจำในทุกวันสำคัญ โดยมีวัดสิริจันทรนิมิตรวรวิหารเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจของคนในชุมชน
ในอดีต ณ พื้นที่แห่งนี้เป็นผืนป่ารกร้างไม่มีผู้คนอาศัยอยู่ ชาวบ้านส่วนใหญ่อาศัยอยู่รอบนอกบริเวณโดยชื่อชุมชนบ้านอ้อย ต่อมาได้มีพระมาสร้างวัดในพื้นที่ทําให้ชาวบ้านย้ายมาสร้างชุมชนเรียกกันว่า "วัดเขาบ่องาม" เนื่องจากบริเวณวัดและหมู่บ้านมีบ่อน้ำรายรอบให้ชาวบ้านได้ใช้อุปโภคบริโภค มีทั้งหมด 6 บ่อ ซึ่งแต่ละบ่อถูกตั้งชื่อให้มีความเป็นเป็นสิริมงคล ดังนี้
- บ่องามนามเดิม อยู่บริเวณหมู่ที่ 1 ใกล้สระน้ำเฉลิมพระเกียรติ
- บ่อเจริญเกษมสุข อยู่บริเวณหมู่ที่ 1 ริมถนนหน้าวัดเขาพระงาม
- บ่อสนุกหายโรค อยู่บริเวณหมู่ที่ 1 ใต้ต้นพิกุลหน้าพระอุโบสถวัดเขาพระงาม
- บ่อบริโภคหายภัย อยู่บริเวณหมู่ที่ 2 แผนกที่ 2 กองคลังแสง
- บ่อน้ำใสสําราญราษฎร์ อยู่บริเวณหมู่ที่ 2 ริมถนนหน้าวัด ณ ประตูวัด ซุ้มที่ 2 ต้นนิโครธ
- บ่อน้ำละอาดวิมลศิลปี อยู่บริเวณหมู่ที่ 5 ริมถนนพหลโยธิน ใกล้สามแยกเขาพระงาม
ภายหลังได้มีการสร้างพระพุทธรูปขนาดใหญ่สีขาวทั้งองค์ มีขนาดหน้าตักกว้าง 11 วา สูงจากหน้าตักถึงเศียร 18 วา สร้างด้วยคอนกรีตเสริมเหล็ก อันมีศิลปะงดงามโดดเด่น เม็ดพระศกทําด้วยไหกระเทียมหลังจากสร้างเสร็จได้ถวายพระนามว่า "พระพุทธปฏิภาคมัธยมพุทธกาล" แต่ชาวบ้านมักนิยมเรียกกันติดปากว่า "หลวงพ่อใหญ่" ชาวบ้านจึงเปลี่ยนชื่อจาก "วัดเขาบ่องาม" เป็น "วัดเขาพระงาม" และชื่อดังกล่าวได้กลายมาเป็นชื่อเรียกตําบล "เขาพระงาม" มาจนถึงปัจจุบัน
อาณาเขตติดต่อ มีดังนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อหมู่ที่ 7 ศูนย์การบินทหารบก ตําบลเขาพระงาม
- ทิศตะวันตก ติดต่อ เขาพระงาม
- ทิศตะวันออก ติดต่อ หมู่ที่ 7 ศูนย์การทหารปืนใหญ่ ตําบลเขาพระงาม
- ทิศใต้ ติดต่อ หมู่ที่ 2 และ หมู่ที่ 10 ตําบลเขาพระงาม
สภาพแวดล้อมของหมู่ที่ 1 สภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นลักษณะที่ราบเชิงเขา ลาดเอียงเล็กน้อยจากทิศเหนือไปยังทิศใต้เป็นชุมชนแบบชนบทผสมสังคมเมือง การอาศัยอยู่ของแต่ละครัวเรือนมีความแน่นหนา บ้านเรือนส่วนใหญ่เป็นบ้านไม้ชั้นเดียวไม่ค่อยมีพื้นที่ทำกิจกรรม บ้านอยู่ติดถนน แต่ธรรมชาติของชุมชนก็เป็นส่วนหนึ่งที่มีผลต่อทั้งทางด้านจิตใจ อารมณ์ สังคม เศรษฐกิจ และสุขภาพของคนในชุมชน เนื่องจากทางด้านทิศเหนือของหมู่ที่ 1 มีสระน้ำเฉลิมพระเกียรติหรือที่เรียกว่าสระใหญ่ เป็นจุดสำคัญที่ผู้คนทั้งในชุมชนและนอกชุมชนมาทำกิจกรรมสาธารณะต่าง ๆ เช่น วิ่งออกกําลังกาย เดินเล่น เป็นต้น อีกทั้งบริเวณสระน้ำ นอกจากจะมีการตกปลาแล้ว คนในชุมชนได้ทำการปลูกผักสวนครัวที่ทานได้ไว้ริมสระ ซึ่งผู้ใหญ่บ้านในฐานะผู้นำชุมชนได้มีการประกาศทำข้อตกลงไว้ว่า ใครอยากปลูกอะไรก็สามารถปลูกได้ แต่ไม่สามารถหวงพื้นที่ดังกล่าว และไม่สามารถห้ามผู้ใดเก็บผักได้เนื่องจากเป็นพื้นที่สาธารณะ
จำนวนครัวเรือนทั้งหมดในหมู่ 1 รวมจำนวน 1,226 ครัวเรือน
- ครัวเรือนในค่ายทหาร 340 ครัวเรือน
- ครัวเรือนนอกค่ายทหาร 486 ครัวเรือน
มีประชากรรวมทั้งหมด 2,114 คน แบ่งเป็น
- เพศชาย 1,238 คน
- เพศหญิง 846 คน
องค์กรในชุมชน
- กลุ่มณาปนกิจหมู่บ้าน
- กองทุนหมู่บ้าน
- กลุ่มเงินออมชุมชน
- แกนนำเครือข่ายทหารผ่านศึก
กลุ่มอาชีพในชุมชน ประกอบไปด้วยเกษตรกร อาชีพรับจ้าง และข้าราชการ
ข้อมูลด้านการบริหารหมู่บ้าน ฝ่ายปกครองท้องที่ หมู่ที่ 1 ตําบลเขาพระงาม
- นายโสภา นามกรณ์ ตําแหน่ง ผู้ใหญ่บ้าน
- นางบุษดี นามกรณ์ ตําแหน่ง ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน
- นางสาวพรสิณีย์ บุญวงษ์ ตําแหน่ง ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน
ปฏิทินชุมชน
- เดือนมกราคม : ตักบาตรอาหารแห้งรอบหมู่บ้าน
- เดือนกุมภาพันธ์ : งานประจำปีวัดเขาพระงาม
- เดือนมีนาคม : วันมาฆบูชา
- เดือนเมษายน : ประเพณีสงกรานต์
- เดือนพฤษภาคม : ทำบุญกลางบ้านเดือน 6
- เดือนมิถุนายน : ปลูกข้าว
- เดือนกรกฎาคม : ประเพณีแห่เทียนพรรษา
- เดือนสิงหาคม : ไม่ปรากฏกิจกรรม
- เดือนกันยายน : ไม่ปรากฏกิจกรรม
- เดือนตุลาคม : ประเพณีสาทรเดือน 10
- เดือนพฤศจิกายน : ประเพณีตักบาตรเทโวโรหณะ, ประเพณีลอยกระทง, เก็บเกี่ยวผลผลิต
- เดือนธันวาคม : สวดมนตร์ข้ามปี
บุคคลสำคัญ
- นายโสภา นามกรณ์ ตําแหน่ง ผู้ใหญ่บ้าน หมู่ 1 บ้านเขาพระงาม
ปราชญ์ชาวบ้าน
- นายสนิท บุญฤทธิ์ งานประชาสัมพันธ์
- นายสาลี ปิ่นวันนา ด้านการเกษตร
- นายบุญรวม แสนไพร งานบริการงานชุมชน
- นางนิติยา ปิ่นวันนา แกนนําทําอาหารงานหมู่บ้าน
- นางทัศนีย์ ใจกระสันย์ กลุ่มงานคอมพิวเตอร์
- ทุนมนุษย์ ภายในหมู่ที่ 1 ตำบลเขาพระงาม พบว่า มีทุนมนุษย์ที่เป็นปัจจัยเกื้อหนุนในการจัดการตนเอง ซึ่งผู้คนในชุมชนได้ให้ความร่วมมือกันเป็นอย่างดี มีการทำหน้าที่ของตนได้อย่างเห็นรูปธรรมตามความสามารถ และยังมีเครือข่ายแกนนําทหารผ่านศึก ซึ่งเป็นกลุ่มทหารที่เกษียณอายุแล้วมารวมกลุ่มกัน เพื่อช่วยเหลือสมาชิกภายในเครือข่ายที่มีความเดือดร้อนทางกาย หรือทางจิตใจ นอกจากนี้เครือข่ายทหารผ่านศึกยังทำงานเพื่อสาธารณะ เช่น รวมตัวกันทำจิตอาสาเนื่องในวันสําคัญต่าง ๆ การทำงานของเครือข่ายทหารผ่านศึกจะมีแกนนําอยู่ในแต่ละหมู่ที่คอยสอดส่องดูแลความเรียบร้อยของสมาชิก
- ทุนสังคม ภายหมู่ที่ 1 ผู้คนส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ ในพื้นที่ห่างไปไม่ไกลจะเป็นวัดในพื้นที่ คือ วัดสิริจันทรนิมิตรวรวิหาร โดยวัดเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจของคนในชุมชน และคนในชุมชนมีความเชื่อ ความศรัทธาที่ผูกพันกับวัดของตำบลเขาพระงามร่วมแรงร่วมใจอนุรักษ์วัฒนธรรมของท้องถิ่น
- กลุ่มที่เข้มแข็งในชุมชน ดังนี้ กลุ่มฌาปนกิจหมู่บ้าน เพื่อเป็นสวัสดิการให้กับสมาชิกในชุมชน กองทุนหมู่บ้าน เงินจากกองทุนนําไปปล่อยกู้เก็บดอกเบี้ย ปีละ 600 บาท เพื่อเป็นทุนหมุนเวียนในการประกอบอาชีพ กลุ่มเงินออมชุมชน เพื่อช่วยเหลือกันในชุมชน แกนนําเครือข่ายทหารผ่านศึก ช่วยเหลือผู้สูงอายุและครอบครัวทหารผ่านศึก
- ทุนกายภาพ ชุมชนท้องถิ่นหมู่ที่ 1 เป็นชุมชนที่มีทุนทางกายภาพมีโครงสร้างทางสังคมที่เป็นชุมชนเมือง แต่ลักษณะบ้านแต่ละหลังจะมีบ้านเรือนติดกันจนกลายเป็นชุมชนแออัด ที่นี่จะอยู่ห่างจากอําเภอเมืองลพบุรี ประมาณ 12 กิโลเมตร มีวัดซึ่งเป็นสถานที่สําคัญของคนในชุมชน และหมู่บ้านอื่น ๆ ได้มาเข้าร่วมกิจกรรมทางศาสนา
- ทุนธรรมชาติ หมู่ที่ 1 ตำบลเขาพระงาม ทุนธรรมชาติของพื้นที่แห่งนี้นับว่าเป็นธรรมชาติที่มีคุณค่าต่อคนในชุมชนมากที่สุด เนื่องจากมีธรรมชาติที่มีทิวทัศน์สง่าอย่างสวยงาม มีภูเขาที่เป็นหินจุยเจีย หินควอทซ์หรือหินเขี้ยวหนุมาน รูปทรงเหมือนเขี้ยวหนุมาน และมีถ้ำภัทราวุโธ (ถ้ำพญามังกร) ซึ่งรูปทรงเหมือนมังกรอ้าปาก และจุดเด่นในเรื่องธรรมชาติของที่นี่คือ สระน้ำเฉลิมพระเกียรติหรือที่ชาวบ้านเรียกกันว่า "สระใหญ่" โดยจัดเป็นสถานที่มีทรัพยากรดี เพราะหมู่ที่ 1 มีสระน้ำเฉลิมพระเกียรติที่สร้างมายาวนานเกินนับ 100 ปี จึงทำให้สระแห่งนี้ยังคงอยู่ด้วยสภาพแวดล้อมที่ดี รวมไปถึงมีทั้งคนในพื้นที่และนอกพื้นที่มาตกปลาที่สระน้ำ
ภาษาที่พูดส่วนใหญ่ของคนในชุมชน คือ ภาษาไทย (ภาษากลาง) ซึ่งเป็นภาษาหลักในการสื่อสาร และภาษาท้องถิ่นดั้งเดิม (ภาษาลาว) แต่ปัจจุบันมีเพียงวัยผู้ใหญ่และผู้สูงอายุที่สื่อสารเป็นภาษาลาว
- หน่วยงานที่มีหน้าที่ให้บริการประชาชน มีมากและแยกย้ายกันอยู่เป็นจํานวนมากทําให้ประชาชนสับสนในการเดินทางไปติดต่อราชการ
- การปรับเปลี่ยนโครงสร้างการบริหารงานของเทศบาลเพื่อรองรับการถ่ายโอนงานลงสู่ท้องถิ่นตามนโยบายรัฐบาลล่าช้า ทําให้การบริการประชาชนขาดประสิทธิภาพและประสิทธิผล
- การกระจายอํานาจเป็นไปด้วยความล่าช้า ไม่เป็นไปตามกําหนด
- ที่ดินส่วนใหญ่ติดเขตทหารพัฒนาได้อย่างจำกัด
- ประชาชนขาดที่ดินทํากินและที่อยู่อาศัยเป็นของตนเอง
- เกษตรกรขาดเครื่องมือเครื่องใช้ในการประกอบอาชีพทางการเกษตร
- เกษตรกรขาดความรู้ ความเข้าใจที่ถูกต้องในการเพาะปลูกทําให้มีการใช้สารเคมีมาก ส่งผลให้ต้นทุนการผลิตสูง
- มีการรวมตัวเพื่อจัดตั้งเป็นกลุ่มอาชีพน้อย
- ประชาชนมีความวิตกกังวลในความไม่ปลอดภัยเนื่องจากอาศัยอยู่ใกล้คลังแสง
- ผู้สูงอายุที่ยากจนขาดคนดูแล หรือไม่มีอาชีพจํานวนมาก
- ในพื้นที่มีกลุ่มเปราะบางที่ไม่สามารถเข้าถึงการช่วยเหลือและสิทธิพื้นฐานด้านต่าง ๆ
- เด็กและเยาวชนขาดความรู้และทักษะเรื่องการดูแลผู้สูงอายุและผู้พิการในครอบครัว แต่ทางเทศบาลตำบลเขาพระงามได้มีการสนับสนุนงบประมาณสาธารณสุขและ อสม. เพื่อคอยดูแลผู้ป่วย
- เยาวชนปัจจุบันใช้ภาษาท้องถิ่นเดิม (ภาษาลาว) ลดน้อยลง
คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. (2566). รายงานการฝึกภาคปฏิบัติ 2 (ชุมชน) ปีการศึกษา 2566. คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
เทศบาลตําบลเขาพระงาม. (16 ธันวาคม 2562). ข้อมูลพื้นฐาน. https://www.khaoprangam.go.th/